Bajgle, precle, obwarzanki: Różnice pomiędzy wersjami

Linia 72:

Co wspólnego mają precle z rybami? Ano to, że żadna z tych potraw nie zawiera jakichkolwiek składników pochodzących od zwierząt lądowych (ciasto na precle nie zawiera ani jajek, ani masła), a więc można je spożywać w czasie katolickiego postu. Precel był, obok ryby, jednym z głównych symboli postu, co chyba najlepiej widać na słynnym obrazie Pietera Brueghela pt. ''Walka karnawału z postem''.

[[File:Pieter Bruegel d. Ä. 066.jpg|thumb|center|upright=2|Pieter Brueghel, ''Walka karnawału z postem'' (1559).<br />Ile precli widzicie na tym obrazie? Ja naliczyłem dziesięć.]]

[[File:Oberndorf Fasnet 2014Di 027.jpg|thumb|upright|left|Parada karnawałowa w Oberndorfie nad Neckarem]]

A że precle robiono ze stosunkowo drogiej mąki pszennej, to były pieczywem nie tylko postnym, ale też luksusowym. Ci, których było na nie stać, nierzadko nie mogli się doczekać Wielkiego Postu i zaczynali konsumpcję precli już w karnawale. I tak, w wielu rejonach Niemiec, Belgii i Holandii, precle stały się tradycyjnym przysmakiem karnawałowym, który rozdaje się na ulicach podczas zapustnych procesji. We flamandzkim miasteczku Geraardsbergen przetrwała do dziś tradycja rozrzucania wśród tłumu obtoczonych cukrem ciastek w kształcie precli zwanych ''krakelingen'' w pierwszy poniedziałek marca.<ref> {{Cyt

| tytuł = Intangible Cultural Heritage

Linia 83:

Linia 84:

}}</ref>

Skąd właściwie wziął się ten kształt? Tego nikt nie wie; nawet legendy mające tłumaczyć, skąd ~~się wziął~~, nie są ze sobą zgodne. Według jednej, kształt precla ma przypominać ręce mnicha złożone do modlitwy.

Skąd właściwie wziął się ten kształt? Tego nikt nie wie; nawet legendy mające tłumaczyć, skąd pochodzi, nie są ze sobą zgodne. Według jednej, kształt precla ma przypominać ręce mnicha złożone do modlitwy. Wedle innej – wymyślił go wirtemberski piekarz skazany na śmierć, którego hrabia Eberhard z Urach rzekomo obiecał ułaskawić, jeśli ten upiecze chleb, przez który słońce zaświeci trzykrotnie. W każdym razie kształt precla był na tyle charakterystyczny, że cechy piekarzy w miastach całej środkowej Europy przyjęły go za swój herb, który do dziś można zobaczyć na szyldach niemieckich piekarni. Różnice są głównie w orientacji precla: w niektórych herbach cechowych precel wyobrażony jest brzuszkiem do góry, w niektórych – brzuszkiem w dół, a są i takie, gdzie kompromisowo umieszczono go brzuszkiem w bok. Oto jeszcze jeden nierozstrzygnięty dotąd spór dotyczący precli.<ref>{{Cyt

| tytuł = Fragen: Wer hat die Brezel erfunden? Und wo ist bei der Brezel eigentlich oben und wo unten?

| url = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:cawPEARc-WYJ:www.museum-brotkultur.de/pdf/07Brezeln.pdf

| wydawca = Museum Brot und Kunst – Forum Welternährung

| miejsce = Ulm

}}</ref>

[[File:Frau mit Brezel.jpg|thumb|upright=.6|Bawarka z koszykiem precli]]

Tym co łączy precle z różnych regionów – poza kształtem – jest to, że zamiast obwarzać we wrzątku, moczy się je w ługu (czyli czteroprocentowym roztworze wodorotlenku sodu). Po upieczeniu daje to gładką, ale popękaną, błyszcząco miedzianobrązową skórkę. Jeśli wierzyć wspomnianej wyżej legendzie, to precle ługowe zawdzięczamy kotu owego wirtemberskiego piekarza, który przypadkiem strącił przygotowane do pieczenia precle do garnka z ługiem, ale nie było już czasu na zrobienie nowych, więc spanikowany piekarz upiekł te, które wyłowił z ługu, i okazało się, że wynalazł przepis stosowany do dziś. Bawarczycy mają na ten temat inny pogląd: precle ługowe, owszem, wynaleziono przypadkiem, ale nie w XV wieku, ale dopiero w XIX, a wynalazku tego dokonano oczywiście w Monachium i wkrótce później skopiowano w Wirtembergii.

{{ Cytat

| Piekarz Anton Nepomuk Pfannenbrenner pracował w XIX w. w monachijskiej kawiarni należącej do dostawcy dworu Johana Eillesa. Pewnego dnia w roku 1839 przydarzył mu się w piekarni doniosły w skutkach błąd. Zwykle do glazurowania precli używał on roztworu cukru – tego dnia sięgnął przez pomyłkę po roztwór wodorotlenku sodu, który przeznaczony był do czyszczenia blach. Wynik był tak przekonujący, że jeszcze tego samego ranka poseł króla Wirtembergii, Wilhelm Eugen von Ursingen, posmakować mógł precla ługowego. Dzień 11 lutego 1839 r. uchodzi od tego czasu za pierwszy dzień, w którym sprzedano precel ługowy.

| źródło = [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52013XC0911(02) Publikacja wniosku o rejestrację zgodnie z art. 50 ust. 2 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (2013/C 262/06), nr WE: DE-PGI-0005-0971,] Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

}}

== Notatki ==

Linia 241:

Linia 255:

File:Bublik baranka sushka.png|Bublik, baranka i suszka

~~</gallery>~~

~~=== Precle ===~~

* [https://books.google.pl/books?id=AoWlCmNDA3QC&lpg=PT504&pg=PT504 Pretzel; in: The Oxford Companion to American Food and Drink]

* [https://books.google.pl/books?id=bIIeBQAAQBAJ&lpg=PA652&pg=PA652 Pretzel; in: The Oxford Companion to Food]

* [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52013XC0911(02)&qid=1556212681922 EUR-Lex: Bayerische Breze]

* [https://www.philhist.uni-augsburg.de/lehrstuehle/germanistik/sprachwissenschaft/ada/runde_7/f01c-d/ Geographische Verteilung der Bezeichnungen: Bre(t)z]

* [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:cawPEARc-WYJ:www.museum-brotkultur.de/pdf/07Brezeln.pdf Wer hat die Brezel erfunden?]

*: First of all, the pretzel was not "invented", but its present form has gradually developed over the centuries. The origins of the pretzel lie in the ring bread, which was used for ritual acts already in ancient Rome. Already in the 2nd century, the early Christians adopted the ring-shaped loaf of bread (to a lesser extent) as Eucharistic bread, ie for the Lord's Supper.

*: Thus, the former ring-shaped cult bread from Rome received a Eucharistic character, which the biscuits retained until after the Middle Ages, but in the course of time changed its appearance: starting from the more or less round original form over the opening of the ring bread to a 6-like Form, the doubling and the juxtaposition of two 6-forms to the interlocking of the inner pretzel arms into a knot.

*: Since the development of the pretzel was no longer known for a long time, many legends arose to explain this phenomenon. A story, for example, describes that the pretzel is the representation of the arms of a monk, crossed to prayer. Another, far less pious story tells of the baker Frieder, who fell out of favor with Count Eberhard in Urach and was sentenced to death. However, Frieder had the opportunity to save his life if he could bring in three days a pastry through which the sun could shine three times. Once again, the crossed arms of the puzzle are the solution when Frieder's wife is standing in the doorway with her arms folded, after her husband had spent nearly three days in panic inventing a pastry. When the cat inadvertently throws down the metal sheet with the finally designed new baking creation and lands everything in a lye pan, the fright is great and Frieder is slowly all but matter. He simply pushes the licked dough pieces into the oven. But the result can be seen: The pretzel was said to have been invented, and thus Frieder could save his life. - The present form of pretzel, however, was already known in the late 12th century, that is already about 200 years before Count Eberhard (1445-1496) lived in Urach.

*: The pretzel quickly became the icon of the bakers due to its unusual shape. Already around 1300 you can find them on their official guild seals. This has remained so until today.

*: The pretzel belongs to the family of the so-called "Gebildbrote", a type of pastry that forms a structure by hand (such as the braid). When asked where the top and bottom of the pretzel are, one usually gets two different answers: one group claims that the arms are down, and the other group is convinced that the arms are up and the stomach down. In fact, there are also guild coats of arms, on which the arms show to the side! How about the pretzel really belongs? Statistically, the pretzel is shown in most baker guilds and guilds in the crest with the belly up and the arms down. Where up and where is down, but is not fixed.

*: Only the German Bakers Association had in its stylized "sympathy" of the 1970s / 80s, the arms of the pretzel above. When the sign was modernized in the 1990s, the pretzel was turned the other way around. Incidentally, the pretzel is usually eaten with pleasure, and then the "right" orientation of the pastry becomes a personal matter of taste.

* [http://autour-du-mont-sainte-odile.overblog.com/l%E2%80%99histoire-de-la-bretzel-selon-l%E2%80%99hortus-deliciarum L’histoire de la Bretzel selon l’Hortus Deliciarum]

* [https://www.faz.net/aktuell/gesellschaft/ausgrabung-in-regensburg-aelteste-brezel-der-welt-13476950.html Die älteste Brezel der Welt]

~~{{ Cytat~~

~~| Poszło [szybko] jak pieczenie precli.~~

~~| źródło = Powiedzenie niemieckie~~

~~| oryg = Das ging ja wie's Brezelbacken.~~

}}

~~<gallery>~~

~~File:Fortunat Bergant - Prestar.jpg|Mężczyzna z preclem na obrazie XVIII-wiecznego malarza słoweńskiego Fortunata Berganta~~

~~File:Bäcker.jpg|Herb cechu piekarzy~~

~~File:Oberndorf Fasnet 2014Di 027.jpg|Parada karnawałowa w Oberndorfie nad Neckarem~~

~~File:Frau mit Brezel.jpg|Bawarka z preclami~~

</gallery>

@@ Linia 72: / Linia 72: @@
 Co wspólnego mają precle z rybami? Ano to, że żadna z tych potraw nie zawiera jakichkolwiek składników pochodzących od zwierząt lądowych (ciasto na precle nie zawiera ani jajek, ani masła), a więc można je spożywać w czasie katolickiego postu. Precel był, obok ryby, jednym z głównych symboli postu, co chyba najlepiej widać na słynnym obrazie Pietera Brueghela pt. ''Walka karnawału z postem''.
 {{Clear}}
 [[File:Pieter Bruegel d. Ä. 066.jpg|thumb|center|upright=2|Pieter Brueghel, ''Walka karnawału z postem'' (1559).<br />Ile precli widzicie na tym obrazie? Ja naliczyłem dziesięć.]]
+[[File:Oberndorf Fasnet 2014Di 027.jpg|thumb|upright|left|Parada karnawałowa w Oberndorfie nad Neckarem]]
 A że precle robiono ze stosunkowo drogiej mąki pszennej, to były pieczywem nie tylko postnym, ale też luksusowym. Ci, których było na nie stać, nierzadko nie mogli się doczekać Wielkiego Postu i zaczynali konsumpcję precli już w karnawale. I tak, w wielu rejonach Niemiec, Belgii i Holandii, precle stały się tradycyjnym przysmakiem karnawałowym, który rozdaje się na ulicach podczas zapustnych procesji. We flamandzkim miasteczku Geraardsbergen przetrwała do dziś tradycja rozrzucania wśród tłumu obtoczonych cukrem ciastek w kształcie precli zwanych ''krakelingen'' w pierwszy poniedziałek marca.<ref> {{Cyt
   | tytuł    = Intangible Cultural Heritage
@@ Linia 83: / Linia 84: @@
   }}</ref>
-Skąd właściwie wziął się ten kształt? Tego nikt nie wie; nawet legendy mające tłumaczyć, skąd się wziął, nie są ze sobą zgodne. Według jednej, kształt precla ma przypominać ręce mnicha złożone do modlitwy.
+Skąd właściwie wziął się ten kształt? Tego nikt nie wie; nawet legendy mające tłumaczyć, skąd pochodzi, nie są ze sobą zgodne. Według jednej, kształt precla ma przypominać ręce mnicha złożone do modlitwy. Wedle innej – wymyślił go wirtemberski piekarz skazany na śmierć, którego hrabia Eberhard z Urach rzekomo obiecał ułaskawić, jeśli ten upiecze chleb, przez który słońce zaświeci trzykrotnie. W każdym razie kształt precla był na tyle charakterystyczny, że cechy piekarzy w miastach całej środkowej Europy przyjęły go za swój herb, który do dziś można zobaczyć na szyldach niemieckich piekarni. Różnice są głównie w orientacji precla: w niektórych herbach cechowych precel wyobrażony jest brzuszkiem do góry, w niektórych – brzuszkiem w dół, a są i takie, gdzie kompromisowo umieszczono go brzuszkiem w bok. Oto jeszcze jeden nierozstrzygnięty dotąd spór dotyczący precli.<ref>{{Cyt
+ | tytuł    = Fragen: Wer hat die Brezel erfunden? Und wo ist bei der Brezel eigentlich oben und wo unten?
+ | url      = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:cawPEARc-WYJ:www.museum-brotkultur.de/pdf/07Brezeln.pdf
+ | wydawca  = Museum Brot und Kunst – Forum Welternährung
+ | miejsce  = Ulm
+ }}</ref>
+[[File:Frau mit Brezel.jpg|thumb|upright=.6|Bawarka z koszykiem precli]]
+Tym co łączy precle z różnych regionów – poza kształtem – jest to, że zamiast obwarzać we wrzątku, moczy się je w ługu (czyli czteroprocentowym roztworze wodorotlenku sodu). Po upieczeniu daje to gładką, ale popękaną, błyszcząco miedzianobrązową skórkę. Jeśli wierzyć wspomnianej wyżej legendzie, to precle ługowe zawdzięczamy kotu owego wirtemberskiego piekarza, który przypadkiem strącił przygotowane do pieczenia precle do garnka z ługiem, ale nie było już czasu na zrobienie nowych, więc spanikowany piekarz upiekł te, które wyłowił z ługu, i okazało się, że wynalazł przepis stosowany do dziś. Bawarczycy mają na ten temat inny pogląd: precle ługowe, owszem, wynaleziono przypadkiem, ale nie w XV wieku, ale dopiero w XIX, a wynalazku tego dokonano oczywiście w Monachium i wkrótce później skopiowano w Wirtembergii.
+{{ Cytat
+| Piekarz Anton Nepomuk Pfannenbrenner pracował w XIX w. w monachijskiej kawiarni należącej do dostawcy dworu Johana Eillesa. Pewnego dnia w roku 1839 przydarzył mu się w piekarni doniosły w skutkach błąd. Zwykle do glazurowania precli używał on roztworu cukru – tego dnia sięgnął przez pomyłkę po roztwór wodorotlenku sodu, który przeznaczony był do czyszczenia blach. Wynik był tak przekonujący, że jeszcze tego samego ranka poseł króla Wirtembergii, Wilhelm Eugen von Ursingen, posmakować mógł precla ługowego. Dzień 11 lutego 1839 r. uchodzi od tego czasu za pierwszy dzień, w którym sprzedano precel ługowy.
+| źródło = [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52013XC0911(02) Publikacja wniosku o rejestrację zgodnie z art. 50 ust. 2 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (2013/C 262/06), nr WE: DE-PGI-0005-0971,] Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
+}}
 == Notatki ==
@@ Linia 241: / Linia 255: @@
 <gallery>
 File:Bublik baranka sushka.png|Bublik, baranka i suszka
-</gallery>
-=== Precle ===
-* [https://books.google.pl/books?id=AoWlCmNDA3QC&lpg=PT504&pg=PT504 Pretzel; in: The Oxford Companion to American Food and Drink]
-* [https://books.google.pl/books?id=bIIeBQAAQBAJ&lpg=PA652&pg=PA652 Pretzel; in: The Oxford Companion to Food]
-* [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52013XC0911(02)&qid=1556212681922 EUR-Lex: Bayerische Breze]
-* [https://www.philhist.uni-augsburg.de/lehrstuehle/germanistik/sprachwissenschaft/ada/runde_7/f01c-d/ Geographische Verteilung der Bezeichnungen: Bre(t)z]
-* [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:cawPEARc-WYJ:www.museum-brotkultur.de/pdf/07Brezeln.pdf Wer hat die Brezel erfunden?]
-*: First of all, the pretzel was not "invented", but its present form has gradually developed over the centuries. The origins of the pretzel lie in the ring bread, which was used for ritual acts already in ancient Rome. Already in the 2nd century, the early Christians adopted the ring-shaped loaf of bread (to a lesser extent) as Eucharistic bread, ie for the Lord's Supper.
-*: Thus, the former ring-shaped cult bread from Rome received a Eucharistic character, which the biscuits retained until after the Middle Ages, but in the course of time changed its appearance: starting from the more or less round original form over the opening of the ring bread to a 6-like Form, the doubling and the juxtaposition of two 6-forms to the interlocking of the inner pretzel arms into a knot.
-*: Since the development of the pretzel was no longer known for a long time, many legends arose to explain this phenomenon. A story, for example, describes that the pretzel is the representation of the arms of a monk, crossed to prayer. Another, far less pious story tells of the baker Frieder, who fell out of favor with Count Eberhard in Urach and was sentenced to death. However, Frieder had the opportunity to save his life if he could bring in three days a pastry through which the sun could shine three times. Once again, the crossed arms of the puzzle are the solution when Frieder's wife is standing in the doorway with her arms folded, after her husband had spent nearly three days in panic inventing a pastry. When the cat inadvertently throws down the metal sheet with the finally designed new baking creation and lands everything in a lye pan, the fright is great and Frieder is slowly all but matter. He simply pushes the licked dough pieces into the oven. But the result can be seen: The pretzel was said to have been invented, and thus Frieder could save his life. - The present form of pretzel, however, was already known in the late 12th century, that is already about 200 years before Count Eberhard (1445-1496) lived in Urach.
-*: The pretzel quickly became the icon of the bakers due to its unusual shape. Already around 1300 you can find them on their official guild seals. This has remained so until today.
-*: The pretzel belongs to the family of the so-called "Gebildbrote", a type of pastry that forms a structure by hand (such as the braid). When asked where the top and bottom of the pretzel are, one usually gets two different answers: one group claims that the arms are down, and the other group is convinced that the arms are up and the stomach down. In fact, there are also guild coats of arms, on which the arms show to the side! How about the pretzel really belongs? Statistically, the pretzel is shown in most baker guilds and guilds in the crest with the belly up and the arms down. Where up and where is down, but is not fixed.
-*: Only the German Bakers Association had in its stylized "sympathy" of the 1970s / 80s, the arms of the pretzel above. When the sign was modernized in the 1990s, the pretzel was turned the other way around. Incidentally, the pretzel is usually eaten with pleasure, and then the "right" orientation of the pastry becomes a personal matter of taste.
-* [http://autour-du-mont-sainte-odile.overblog.com/l%E2%80%99histoire-de-la-bretzel-selon-l%E2%80%99hortus-deliciarum L’histoire de la Bretzel selon l’Hortus Deliciarum]
-* [https://www.faz.net/aktuell/gesellschaft/ausgrabung-in-regensburg-aelteste-brezel-der-welt-13476950.html Die älteste Brezel der Welt]
-{{ Cytat
-| Poszło [szybko] jak pieczenie precli.
-| źródło = Powiedzenie niemieckie
-| oryg   = Das ging ja wie's Brezelbacken.
-}}
-<gallery>
-File:Fortunat Bergant - Prestar.jpg|Mężczyzna z preclem na obrazie XVIII-wiecznego malarza słoweńskiego Fortunata Berganta
-File:Bäcker.jpg|Herb cechu piekarzy
-File:Oberndorf Fasnet 2014Di 027.jpg|Parada karnawałowa w Oberndorfie nad Neckarem
-File:Frau mit Brezel.jpg|Bawarka z preclami
 </gallery>