Jeść zdrowo i z humorem: Jak to się robi w Azji: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 4: | Linia 4: | ||
[[File:Ayurvedic man.jpg|thumb|upright|Ajurwedyjska anatomia człowieka. Nepal, ok. 1800 r.]] | [[File:Ayurvedic man.jpg|thumb|upright|Ajurwedyjska anatomia człowieka. Nepal, ok. 1800 r.]] | ||
| − | Zacznijmy od ajurwedy, czyli dosłownie „wiedzy o długowieczności”. Autorstwo najstarszych kompendiów medycznych, z których ajurweda się wywodzi, przypisuje się | + | Zacznijmy od ajurwedy, czyli dosłownie „wiedzy o długowieczności”. Autorstwo najstarszych kompendiów medycznych, z których ajurweda się wywodzi, przypisuje się Suśrucie (ok. VI w.p.n.e.) oraz Czarace (między 100 r.p.n.e a 200 r.n.e). Jej początki sięgają więc tych samych czasów, co korzenie greckiej medycyny humoralnej. Biorąc pod uwagę podobieństwa, o których za chwilę, jest mało prawdopodobne, żeby oba systemy rozwinęły się zupełnie niezależnie od siebie, ale kto od kogo bardziej odgapił – trudno powiedzieć. |
Z punkt wyjścia znowu weźmiemy pięć żywiołów: ziemię, wodę, ogień, powietrze i eter. Przy czym, o ile w myśli greckiej eter występował tylko w ciałach niebieskich, a dla medycyny miał nikłe znaczenie, o tyle w ajurwedzie wszystkie istotne jest wszystkich pięć żywiołów. Zresztą ajurwedyjski „eter” to nie tyle lotna substancja, co raczej próżnia – pusta przestrzeń, która dopiero potencjalnie może być czymś wypełniona. | Z punkt wyjścia znowu weźmiemy pięć żywiołów: ziemię, wodę, ogień, powietrze i eter. Przy czym, o ile w myśli greckiej eter występował tylko w ciałach niebieskich, a dla medycyny miał nikłe znaczenie, o tyle w ajurwedzie wszystkie istotne jest wszystkich pięć żywiołów. Zresztą ajurwedyjski „eter” to nie tyle lotna substancja, co raczej próżnia – pusta przestrzeń, która dopiero potencjalnie może być czymś wypełniona. | ||
Wersja z 20:13, 24 paź 2020
Niektórzy z Czytelników poprzedniego wpisu, tego na temat medycyny humoralnej, mogli poczuć, że niektóre jej idee brzmią dziwnie znajomo. Zwłaszcza jeśli interesowali się kiedykolwiek wschodnimi systemami medycyny alternatywnej. Dlatego dzisiah chciałbym uzupełnić tamten wpis o krótkie porównanie zachodniej medycyny humoralnej z indyjską ajurwedą i z chińską medycyną tradycyjną – szczególnie pod względem zaleceń żywieniowych. Oczywiście pierwsza i najważniejsza różnica jest taka, że ajurweda i medycyna chińska są nadal szeroko stosowane, podczas gdy zasady medyczne wymyślone przez starożytnych Greków, a później przejęte przez muzułmanów i chrześcijan, uległy przeważnie zapomnieniu (choć w krajach iberoamerykańskich nie do końca).
आयुर्वेद
Zacznijmy od ajurwedy, czyli dosłownie „wiedzy o długowieczności”. Autorstwo najstarszych kompendiów medycznych, z których ajurweda się wywodzi, przypisuje się Suśrucie (ok. VI w.p.n.e.) oraz Czarace (między 100 r.p.n.e a 200 r.n.e). Jej początki sięgają więc tych samych czasów, co korzenie greckiej medycyny humoralnej. Biorąc pod uwagę podobieństwa, o których za chwilę, jest mało prawdopodobne, żeby oba systemy rozwinęły się zupełnie niezależnie od siebie, ale kto od kogo bardziej odgapił – trudno powiedzieć.
Z punkt wyjścia znowu weźmiemy pięć żywiołów: ziemię, wodę, ogień, powietrze i eter. Przy czym, o ile w myśli greckiej eter występował tylko w ciałach niebieskich, a dla medycyny miał nikłe znaczenie, o tyle w ajurwedzie wszystkie istotne jest wszystkich pięć żywiołów. Zresztą ajurwedyjski „eter” to nie tyle lotna substancja, co raczej próżnia – pusta przestrzeń, która dopiero potencjalnie może być czymś wypełniona.
- Dośa (humory):
- वात (vāta), wiatr (powietrze + eter), suchy
- z tego samego pie rdzenia[1] co polski „wiatr”
- पित्त (pitta), żółć (ogień + woda), gorąca
- कफ (kapha), śluz (woda + ziemia), ciężki
- वात (vāta), wiatr (powietrze + eter), suchy
- sucho - gorzkie - zima
- chłodno - wiosna - cierpkie
- lekko - ostre - lato
- środek - kwaśne - pora deszczowa
- ciepło - słone - jesień
- ciężko - słodkie - przedzimie
| Pora roku | Zima | Wiosna | Lato | Pora monsunowa | Jesień | Przedzimie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kapha (wilgotna, chłodna, ciężka) | Zbiera się (bo chłodno) | W nadmiarze (bo wilgotno) | Stabilizuje się (bo sucho i ciepło) | |||
| Vata (sucha, chłodna lekka) | Zbiera się (bo sucho) | W nadmiarze (bo wietrznie) | Stabilizuje się (bo wilgotno i ciepło) | |||
| Pitta (wilgotna, ciepła, lekka) | Zbiera się (bo wilgotno) | W nadmiarze (bo ciepło) | Stabilizuje się (bo sucho i chłodno) |
- David Frawley, Ayurvedic Healing: A Comprehensive Guide
- Vaidya Suresh Chaturvedi, Diet and Health through Ayurveda: Health Guides
- Harish Johari, Ayurvedic Healing Cuisine
- Urmila Desai, The Ayurvedic Cookbook: A Personalized Guide to Good Nutrition and Health
- Usha Lad, Vasant Lad, Ayurvedic Cooking for Self-healing
- Amadea Morningstar, Ayurvedic Cooking for Westerners: Familiar Western Food Prepared with Ayurvedic Principles
- A Body of Knowledge: The Wellcome Ayurvedic Anatomical Man and his Sanskrit Context
中醫
Bibliografia
Podziękowania dla dr Guty Kulczyckiej za pomoc w doborze literatury z tej dziedziny.
- Hamid Montakab: Medycyna chińska w praktyce: Teoria, diagnostyka i terapia w rozumieniu zachodnim, tłum. Marta Nizioł-Wojniusz, Michał Iwanicki, Łódź: Galaktyka, 2017
- Barbara Temelie, Beatrice Trebuth: Gotowanie według Pięciu Przemian: 184 przepisy dla wzmocnienia duszy i ciała, tłum. Anna Krochmal, Tomasz Twardowski, Gdańsk: Czerwony Słoń, 2007
