?? ?? 2022 r.

Kuchnia jeszcze bardziej staropolska dla zupełnie początkujących: Różnice pomiędzy wersjami

Z Z widelcem wśród książek
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 47: Linia 47:
 
|1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
 
|1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
 
|-
 
|-
−
|
+
| valign=bottom |  
 
* Bartolomeo Platina, '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po '''łacinie'''
 
* Bartolomeo Platina, '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po '''łacinie'''
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470
−
| 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament.
+
| valign=top | 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament.
 
|-
 
|-
 
|
 
|
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1471–1480
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1471–1480
−
|1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku ''Sąd Ostateczny'' Hansa Memlinga.
+
| 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku ''Sąd Ostateczny'' Hansa Memlinga.
 
|-
 
|-
−
|
+
| valign=bottom |  
 
* Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po '''niemiecku'''
 
* Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po '''niemiecku'''
 
* '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – po '''francusku'''
 
* '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – po '''francusku'''
 
* Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po '''włosku''' (przekład z łaciny)
 
* Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po '''włosku''' (przekład z łaciny)
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490
−
|1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'', arcydzieło malarstwa renesansowego.
+
| valign=bottom | 1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'', arcydzieło malarstwa renesansowego.
 
|-
 
|-
−
|
+
| valign=bottom |
 +
* Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po '''angielsku'''
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1491–1500
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1491–1500
−
|1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.
+
| valign=top | 1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.
 
|-
 
|-
 
|
 
|
−
* Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po '''angielsku'''
 
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510
−
|1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję ''Nihil novi'', ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną.  
+
| 1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję ''Nihil novi'', ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną.  
 
|-
 
|-
−
|
+
| valign=bottom |  
 
* Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po '''holendersku'''
 
* Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po '''holendersku'''
 +
* Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''', Barcelona 1520 – po '''katalońsku'''
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520
−
|1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.
+
| 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.
 
|-
 
|-
−
|
+
|  
−
* Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''', Barcelona 1520 – po '''katalońsku'''
 
 
* Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po '''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego)
 
* Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po '''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego)
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530
−
|1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego.
+
| 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego.
 
|-
 
|-
−
|
+
| valign=bottom |  
 
* Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po '''czesku''' (przekład z niemieckiego)
 
* Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po '''czesku''' (przekład z niemieckiego)
 +
* '''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po '''polsku''' (przekład z czeskiego)
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540
 
| style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540
−
|1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii.
+
| 1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii.
−
|-
 
−
|
 
−
* '''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po '''polsku''' (przekład z czeskiego)
 
−
| style="height: 100px; text-align: center"|1541–1550
 
−
|1543, Norymberga – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka ''De revolutionibus orbium coelestium''.
 
 
|}
 
|}
  

Wersja z 11:56, 5 wrz 2022

Jakiś czas temu pisałem o staropolskich potrawach, które były zarazem bardzo łatwe do wykonania i zaskakująco współczesne, a dzięki temu w sam raz dla osób, które chciałyby rozpocząć swoją przygodę z odtwarzaniem dawnych receptur kulinarnych. W prostocie przepisu, jak widać, tkwi jego trwałość; jajecznicę dzisiaj przyrządza się niemal tak samo, jak dwieście, czterysta czy tysiąc lat temu.

Przepisy wziąłem wtedy z książki pt. Compendium ferculorum, albo Zebranie potraw, napisanej przez kuchmistrza Stanisława Czernieckiego, a której pierwsze wydanie ukazało się drukiem w 1682 r. Napisałem wówczas, że to najstarsza drukowana polska książka kucharska. Jednak w zeszłym roku została ona zdetronizowana! Polscy i ukraińscy historycy dokonali bowiem sensacyjnego odkrycia, że już półtora wieku przed Compendium ferculorum wydano drukiem inną książkę kucharską w języku polskim – z tym że do naszych czasów nie zachował się niestety żaden kompletny egzemplarz. Wprawdzie poszlaki co do jej istnienia były znane już wcześniej, ale pewności nie było, a zachowane urywki podejrzewano o bycie XIX-wiecznymi falsyfikatami. Prześledźmy zatem historię tej nowej najstarszej polskiej książki kucharskiej, zanim wybierzemy z niej jakiś przepis – oczywiście dla początkujących.

„Kuchmistrzostwo”

Ryż ze śmietaną, cukrem i cynamonem

Kaszę z ryżu tak działaj: Weźmi ryżu, coć się widzi, a czystej śmietany, uwarz ją pierwej, a potym ten ryż wypłucz, a kładź do tej śmietany, a omaścisz masłem i mieszaj, aby się nie zewrzało, tedy będzie czysta kasza, a potem, gdy dasz na misę, posyp cynamonem i cukrem.
— Zbiór dla kuchmistrza tak potraw jako i ciast robienia wypisany roku 1757 dnia 24 lipca, red. Jarosław Dumanowski, Switłana Bułatowa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021, s. 168
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
— Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tekst oryginalny:
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
— Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tabela synchronistyczna

Pierwsze drukowane książki kucharskie w danym języku Dekada Wybrane wydarzenia w Europie dla orientacji
1451–1460 1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
  • Bartolomeo Platina, De honesta voluptate et valetudine, Rzym ok. 1470 – po łacinie
 1461–1470 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament.
1471–1480 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku Sąd Ostateczny Hansa Memlinga.
  • Peter Wagner, Küchenmeisterei, Norymberga 1485 – po niemiecku
  • Le Viandier, Paryż 1486 – po francusku
  • Bartolomeo Platina, De la honesta voluptate e valetudine, Wenecja 1487 – po włosku (przekład z łaciny)
 1481–1490 1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje Damę z gronostajem, arcydzieło malarstwa renesansowego.
  • Richard Pynson, The Boke of Cokery, Londyn 1500 – po angielsku
 1491–1500 1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.
1501–1510 1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję Nihil novi, ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną.
  • Thomas van der Noot, Een notabel boecxken van cokeryen, Bruksela 1514 – po holendersku
  • Robert de Nola, Llibre del coch, Barcelona 1520 – po katalońsku
 1511–1520 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.
  • Robert de Nola, Libro de guisados, Toledo 1525 – po hiszpańsku (przekład z katalońskiego)
 1521–1530 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego.
  • Pavel Severýn, Kuchařství, Praga 1535 – po czesku (przekład z niemieckiego)
  • Kuchmistrzostwo, Kraków ok. 1540 – po polsku (przekład z czeskiego)
 1531–1540 1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii.

Obrazki

Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.
Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.


  • W średniowiecznej kuchni
    Ilustracja z jednej z ksiąg domowych norymberskiej fundacji Dwunastu Braci (1475)

  • Jedna z zachowanych kart Kuchmistrzostwa z różnymi przepisami na ocet (każdy „inszym obyczajem”, czyli na inny sposób)

  • Pieczeń wołowa po węgiersku.JPG

  • Słowo „kotła” z jednej z zachowanych kart Kuchmistrzostwa

  • Fragment mapy Europy (zorientowanej południem do góry) z 1550 r.
      Ziemie Korony św. Wacława: Czechy (Bohemia), Morawy (Morauia) i Śląsk (Sleſia)
      Ziemie Korony Królestwa Polskiego (Polonia), w tym Mazowsze (Maſouia), Ruś (Ruſſia) i Podole (Podolia)
  • Ryż w śmietanie 2.jpg
  • Ryż w śmietanie 3.jpg
  • Ryż w śmietanie 4.jpg
  • Ryż w śmietanie 6.jpg


Przypisy

Bibliografia


◀️ Poprzedni 📜 Spis wpisów Następny ▶️
⏮️ Pierwszy 🎲 Losowy wpis Najnowszy ⏭️
Źródło: „http://zwidelcemwsrodksiazek.pl/index.php?title=Kuchnia_jeszcze_bardziej_staropolska_dla_zupełnie_początkujących&oldid=7655”