3 czerwca 2024 r.

Gastronomiczny Order Pomiana: Różnice pomiędzy wersjami

Z Z widelcem wśród książek
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 72 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
== Wstęp ==
+
{{data|3 czerwca 2024}}
[[File:Odznaka orderu Pomiana.jpg|thumb|upright=1.3|Odznaka orderu Pomiana]]
+
[[File:{{#setmainimage:Odznaka orderu Pomiana.jpg}}|thumb|upright=1.3|Odznaka Orderu Pomiana]]
 
Na aukcjach numizmatyczno-falerystycznych pojawia się od czasu do czasu takie dziwne odznaczenie jak Order Pomiana.<ref> {{Cyt  
 
Na aukcjach numizmatyczno-falerystycznych pojawia się od czasu do czasu takie dziwne odznaczenie jak Order Pomiana.<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Rzeczpospolita
 
  | tytuł    = Rzeczpospolita
Linia 10: Linia 10:
 
   | adres rozdziału = https://www.rp.pl/ekonomia/art13653071-mafia-kolekcjonerska-pod-mlotkiem
 
   | adres rozdziału = https://www.rp.pl/ekonomia/art13653071-mafia-kolekcjonerska-pod-mlotkiem
 
  | rok      = 22 czerwca 2012
 
  | rok      = 22 czerwca 2012
  }}</ref> Chociaż nie był on nigdy odznaczeniem państwowym, to jego odznaki produkowała Mennica Państwowa, a dekoracji nimi dokonywano w polskich ambasadach z całym typowym dla tego rodzaju uroczystości zadęciem.  
+
  }}</ref> Chociaż nie był on nigdy odznaczeniem państwowym, to jego odznaki produkowała Mennica Państwowa, a&nbsp;dekoracji nimi dokonywano w&nbsp;polskich ambasadach z&nbsp;całym typowym dla tego rodzaju uroczystości zadęciem.  
  
Odznaka orderowa ma formę trójkątnej, stylizowanej na kielich, złoconej tarczki o wymiarach 57×45&nbsp;mm. Na kielichu wyobrażona jest w czarnej emalii głowa byka albo żubra ze skrzyżowanymi na niej nożem i widelcem. Odznakę wieszało się na żółtoczerwonej wstążce zakończonej metalową zapinką w kształcie czegoś, co przypomina pieróg. Do jej przechowywania było też ozdobne pudełko z powtórzoną na wieczku głową żubra oraz łacińskim mottem: '',,Materiam superat opus"'' (,,Materię przewyższa dzieło").<ref>{{Cyt  
+
Odznaka orderowa ma formę trójkątnej, stylizowanej na kielich, złoconej tarczki o&nbsp;wymiarach 57×45&nbsp;mm. Na kielichu wyobrażona jest w&nbsp;czarnej emalii głowa byka albo żubra ze skrzyżowanymi na niej nożem i&nbsp;widelcem. Odznakę wieszało się na żółto-czerwonej wstążce zakończonej metalową zapinką w&nbsp;kształcie czegoś, co przypomina pieróg. Do jej przechowywania było też ozdobne pudełko z&nbsp;powtórzoną na wieczku głową żubra oraz łacińskim mottem: ''„Materiam superat opus”'' („Materię przewyższa dzieło”).<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Niemczyk
 
  | nazwisko = Niemczyk
 
  | imię    = Michał
 
  | imię    = Michał
Linia 23: Linia 23:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
Nóż, widelec, kielich i pieróg sugerują, że order musiał mieć coś wspólnego z jedzeniem i piciem. Ale komu i za co go przyznawano? Kto i dlaczego to robił? Skąd w ogóle pomysł na takie odznaczenie i skąd taka, a nie inna jego nazwa? No i co na tej odznace robi owa żubrza głowa? Na te wszystkie pytania postaram się dzisiaj odpowiedzieć.
+
Nóż, widelec, kielich i&nbsp;pieróg sugerują, że order musiał mieć coś wspólnego z&nbsp;jedzeniem i&nbsp;piciem. Ale komu i&nbsp;za co go przyznawano? Kto i&nbsp;dlaczego to robił? Skąd w&nbsp;ogóle pomysł na takie odznaczenie i&nbsp;skąd taka, a&nbsp;nie inna jego nazwa? No i&nbsp;co na tej odznace robi owa żubrza głowa? Na te wszystkie pytania postaram się dzisiaj odpowiedzieć.
  
 
== Patron orderu: Guru galijskiej gastronomii ==
 
== Patron orderu: Guru galijskiej gastronomii ==
 
Zacznijmy od początku, czyli od człowieka, któremu Order Pomiana zawdzięcza swoją nazwę.
 
Zacznijmy od początku, czyli od człowieka, któremu Order Pomiana zawdzięcza swoją nazwę.
  
[[File:Edward Pożerski herbu Pomian.jpg|thumb|Edward Pożerski herbu Pomian (1875–1964), gastroenterolog i gastronom]]
+
[[File:Edward Pożerski herbu Pomian.jpg|thumb|Edward Pożerski herbu Pomian (1875–1964), gastroenterolog i&nbsp;gastronom]]
Urodził się w 1875 r. w Paryżu, pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej i tak naprawdę nazywał się Edward Pożerski. Jego rodzice, uchodźcy po powstaniu styczniowym, posłali go do polskiej szkoły we francuskiej stolicy, gdzie wychowano go na polskiego patriotę – ale karmiono mizernie. We wspomnieniach z czasów szkolnych pisał po latach, że w tamtym okresie zwykle chodził głodny. A że głodnemu chleb na myśli, to młody Edward tak myślał ciągle o jedzeniu, że jak poszedł na studia, to wybrał kierunek: fizjologia żywienia. W 1902 r. został doktorem medycyny. Już wtedy pracował od roku w Instytucie Pasteura, gdzie prawie do końca życia zajmował się badaniem soków trawiennych.
+
Urodził się w&nbsp;1875&nbsp;r. w&nbsp;Paryżu, pochodził z&nbsp;polskiej rodziny szlacheckiej i&nbsp;tak naprawdę nazywał się Edward Pożerski. Jego rodzice, uchodźcy po powstaniu styczniowym, posłali go do polskiej szkoły we francuskiej stolicy, gdzie wychowano go na polskiego patriotę – ale karmiono mizernie. We wspomnieniach z&nbsp;czasów szkolnych pisał po latach, że w&nbsp;tamtym okresie zwykle chodził głodny. A&nbsp;że głodnemu chleb na myśli, to młody Edward tak myślał ciągle o&nbsp;jedzeniu, że jak poszedł na studia, to wybrał kierunek: fizjologia żywienia. W&nbsp;1902&nbsp;r. został doktorem medycyny. Już wtedy pracował od roku w&nbsp;Instytucie Pasteura, gdzie prawie do końca życia zajmował się badaniem soków trawiennych.
  
 
[[File:Henryk Babiński.jpg|thumb|upright=.7|left|Henryk Babiński (1855–1931), znany też jako Ali-Bab, autor książek kucharskich]]
 
[[File:Henryk Babiński.jpg|thumb|upright=.7|left|Henryk Babiński (1855–1931), znany też jako Ali-Bab, autor książek kucharskich]]
Praca naukowa nad procesem trawienia skłoniła go, by zająć się też kwestią zdrowego odżywiania, a co za tym idzie, właściwych technik przygotowania żywności. Jego mentorem w tym zakresie był starszy o pokolenie Francuz, którego rodzice też byli uchodźcami politycznymi z Polski – tylko że z czasów Wiosny Ludów. Był to Henryk Babiński, inżynier górnictwa, który pod pseudonimem Ali-Bab pisał książki kucharskie. Zwłaszcza jego monumentalne dzieło ''Gastronomie pratique'' (''Gastronomia praktyczna'') było na początku XX w. jedną z głównych pozycji na francuskim rynku literatury kulinarnej.  
+
Praca naukowa nad procesem trawienia skłoniła go, by zająć się też kwestią zdrowego odżywiania, a&nbsp;co za tym idzie, właściwych technik przygotowania żywności. Jego mentorem w&nbsp;tym zakresie był starszy o&nbsp;pokolenie Francuz, którego rodzice też byli uchodźcami politycznymi z&nbsp;Polski – tylko że z&nbsp;czasów Wiosny Ludów. Był to Henryk Babiński, inżynier górnictwa, który pod pseudonimem Ali-Bab pisał książki kucharskie. Zwłaszcza jego monumentalne dzieło ''Gastronomie pratique'' (''Gastronomia praktyczna'')<ref> {{Cyt
 +
| nazwisko = Ali-Bab
 +
| tytuł    = Gastronomie pratique&nbsp;: études culinaires suivies du Traitement de l'obésité des gourmands
 +
| url      = https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k34113057/
 +
| wydawca  = Ernest Flammarion
 +
| miejsce  = Paris
 +
| rok      = 1923
 +
}}</ref> było na początku XX&nbsp;w. jedną z&nbsp;głównych pozycji na francuskim rynku literatury kulinarnej.  
  
Zachęcony przez Babińskiego, Pożerski postanowił opublikować swoje własne rozważania na temat tego, jak gotować smacznie i zdrowo zarazem. Był to esej na temat gastronomii teoretycznej, do której autor ''Gastronomii praktycznej'' sam napisał przedmowę, gdzie ogłosił, iż Pożerski kroczył oto śladami ,,mistrza nas wszystkich, nieśmiertelnego autora ''Fizjologii smaku''". Ów nieśmiertelny autor, czyli Jean Anthelme Brillat-Savarin (1755–1826), był słynnym smakoszem, ale naukowcem nie był żadnym, toteż jego książka, wbrew tytułowi, o fizjologii smaku tak naprawdę niedużo mówi. Stanowi raczej postulat, żeby naukowcy kiedyś się tym tematem zajęli. Dzieło Pożerskiego, zatytułowane: ''Bien manger pour bien vivre'' (''Dobrze jeść, aby dobrze żyć''), było przyczynkiem do tego, aby ów postulat w końcu wypełnić. Pożerski postawił w nim tezę, iż gotowanie powinno być połączeniem sztuki z nauką: gastronomii z gastrotechniką (bo tak Pożerski ową naukę nazwał). Celem zaś winno być stworzenie takiej potrawy, która zapewni konsumentowi maksimum przyjemności, co z kolei wpłynie korzystnie na wydzielanie soków trawiennych, a tym samym – na stan jego zdrowia. ,,Odkrycie nowej potrawy – twierdził Pomian, cytując Brillat-Savarina – jest dla ludzkości większym pożytkiem aniżeli odkrycie nowej gwiazdy."<ref>{{Cyt  
+
Zachęcony przez Babińskiego, Pożerski postanowił opublikować swoje własne rozważania na temat tego, jak gotować smacznie i&nbsp;zdrowo zarazem. Był to esej na temat gastronomii teoretycznej, do której autor ''Gastronomii praktycznej'' sam napisał przedmowę, gdzie ogłosił, iż Pożerski kroczył oto śladami „mistrza nas wszystkich, nieśmiertelnego autora ''Fizjologii smaku''. Ów nieśmiertelny autor, czyli Jean-Anthelme Brillat-Savarin{{czyt|Jean-Anthelme Brillat-Savarin}} (1755–1826), był słynnym smakoszem, ale naukowcem nie był żadnym, toteż jego książka, wbrew tytułowi, o&nbsp;fizjologii smaku tak naprawdę niedużo mówi. Stanowi raczej postulat, żeby naukowcy kiedyś się tym tematem zajęli.<ref> {{Cyt
 +
| nazwisko = Brillat Savarin
 +
| imię    = Jean-Anthelme
 +
| tytuł    = Physiologie du goût
 +
| url      = https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1063697/
 +
| wydawca  = G. de Gonet
 +
| miejsce  = Paris
 +
| rok      = 1848
 +
}}</ref> Dzieło Pożerskiego, zatytułowane: ''Bien manger pour bien vivre'' (''Dobrze jeść, aby dobrze żyć''), było przyczynkiem do tego, żeby ów postulat w&nbsp;końcu wypełnić. Pożerski postawił w&nbsp;nim tezę, iż gotowanie powinno być połączeniem sztuki z&nbsp;nauką: gastronomii z&nbsp;gastrotechniką (bo tak Pożerski ową naukę nazwał). Celem zaś winno być stworzenie takiej potrawy, która zapewni konsumentowi maksimum przyjemności, co z&nbsp;kolei wpłynie korzystnie na wydzielanie soków trawiennych, a&nbsp;tym samym – na stan jego zdrowia. „Odkrycie nowej potrawy – twierdził Pomian, cytując Brillat-Savarina – jest dla ludzkości większym pożytkiem aniżeli odkrycie nowej gwiazdy.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Pomiane
 
  | nazwisko = Pomiane
 
  | imię    = Édouard de  
 
  | imię    = Édouard de  
Linia 43: Linia 58:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
{{video|url=https://www.youtube.com/watch?v=lzjyfqPe7ZE|poz=left|szer=350|opis=Pierwszy odcinek programu telewizyjnego ''French Cooking in Ten Minutes'' (''Gotowanie po francusku w dziesięć minut''), emitowanego przez BBC w 1995 r., z Krzysztofem Różyckim w roli Edouarde'a de Pomiane'a. Po angielsku, ale z polskim akcentem.}}
+
{{video|url=https://www.youtube.com/watch?v=lzjyfqPe7ZE|poz=left|szer=350|opis=Pierwszy odcinek programu telewizyjnego ''French Cooking in Ten Minutes'' (''Gotowanie po francusku w&nbsp;dziesięć minut''), emitowanego przez BBC w&nbsp;1995&nbsp;r., z&nbsp;Krzysztofem Różyckim w&nbsp;roli Edouarde’a de Pomiane’a. Po angielsku, ale z&nbsp;polskim akcentem.}}
Były to jednak czasy, kiedy sprawy kulinarne uważano za niepoważne i niegodne naukowca, toteż Pożerski, który swoje publikacje naukowe zawsze podpisywał swym polskim imieniem i nazwiskiem, postanowił – podobnie, jak Babiński – pisać o gastronomii i gastrotechnice pod pseudonimem, tylko odrobinę mniej baśniowym niż ,,Ali-Bab". Edward Pożerski herbu Pomian utworzył więc swój ''nom de plume'' od francuskiej wersji swego imienia oraz sfrancuszczonej nazwy swego rodu herbowego, a mianowicie: Edouard de Pomiane.
+
<mobileonly>
 +
 
 +
 
 +
</mobileonly>
 +
Były to jednak czasy, kiedy sprawy kulinarne uważano za niepoważne i&nbsp;niegodne naukowca, toteż Pożerski, który swoje publikacje naukowe zawsze podpisywał swym polskim imieniem i&nbsp;nazwiskiem, postanowił – podobnie, jak Babiński – pisać o&nbsp;gastronomii i&nbsp;gastrotechnice pod pseudonimem, tylko odrobinę mniej baśniowym niż „Ali-Bab”. Edward Pożerski herbu Pomian utworzył więc swój ''nom de plume'' od francuskiej wersji swego imienia oraz sfrancuszczonej nazwy swego rodu herbowego, a&nbsp;mianowicie: Edouard de Pomiane.{{czyt|Edouard de Pomiane}}
  
Pod tym samym pseudonimem zaczął wkrótce publikować książki z przepisami, aby teoretyczne założenia gastrotechniki wprowadzać w życie. Był też pierwszą osobą, która prowadziła program kulinarny w radiu. Krótko mówiąc, Edouard de Pomiane stał się gastronomicznym celebrytą.  
+
Pod tym samym pseudonimem zaczął wkrótce publikować książki z&nbsp;przepisami, aby teoretyczne założenia gastrotechniki wprowadzać w&nbsp;życie. Był też pierwszą osobą, która prowadziła program kulinarny w&nbsp;radiu. Krótko mówiąc, Edouard de Pomiane stał się gastronomicznym celebrytą.  
  
[[File:Edward Pożerski w kuchni.JPG|thumb|upright=.7|Edward Pożerski w kuchni, z drewnianymi łyżkami, które jego matka przywiozła jeszcze z Syberii]]
+
[[File:Edward Pożerski w kuchni.JPG|thumb|upright=.7|Edward Pożerski w&nbsp;kuchni, z&nbsp;drewnianymi łyżkami, które jego matka przywiozła jeszcze z&nbsp;Syberii]]
W przeciwieństwie do wcześniejszych kuchennych autorytetów, de Pomiane nie pisał dla wielkich szefów kuchni, których ambicją było wznoszenie się na wyżyny kunsztu kulinanego i tworzenie uczt godnych monarchów i arystokratów. Jego adresatkami były zwykłe gospodynie domowe, które chciały gotować zdrowo, tanio i do tego smacznie, i jeszcze mieć czas na inne zajęcia. Nowatorskie podejście widać już w samych tytułach jego książek: ''La cuisine en six leçons'' (''Nauka przyrządzania potraw w sześciu lekcjach'') czy ''La cuisine en dix minutes'' (''Kuchnia dziesięciominutowa''). Starej daty mistrzowie garnka i patelni musieli łapać się za głowy czytając, że codzienna kolacja nie musi koniecznie zawierać jednego dania mięsnego i jednego rybnego.
+
W przeciwieństwie do wcześniejszych kuchennych autorytetów, de Pomiane nie pisał dla wielkich szefów kuchni, których ambicją było wznoszenie się na wyżyny kunsztu kulinarnego i&nbsp;tworzenie uczt godnych monarchów i&nbsp;arystokratów. Jego adresatkami były zwykłe gospodynie domowe, które chciały gotować zdrowo, tanio i&nbsp;do tego smacznie, i&nbsp;jeszcze mieć czas na inne zajęcia. Nowatorskie podejście widać już w&nbsp;samych tytułach jego książek: ''La cuisine en six leçons'' (''Nauka przyrządzania potraw w&nbsp;sześciu lekcjach'') czy ''La cuisine en dix minutes'' (''Kuchnia dziesięciominutowa''). Starej daty mistrzowie garnka i&nbsp;patelni musieli łapać się za głowy czytając, że codzienna kolacja nie musi koniecznie zawierać jednego dania mięsnego i&nbsp;jednego rybnego.
  
Mimo iż Pożerski działał we Francji i rewolucjonizował kuchnię na początku XX wieku, to czynił to w wyniesionym z domu poetyckim, romantyczno-sarmackim stylu. Jeśli na przykład w przepisie kazał wziąć pęczek zielonej pietruszki, to precyzował, że ma być wielkości bukiecika fiołków.<ref>{{Cyt  
+
Mimo iż Pożerski działał we Francji i&nbsp;rewolucjonizował kuchnię na początku XX wieku, to czynił to w&nbsp;wyniesionym z&nbsp;domu poetyckim, romantyczno-sarmackim stylu. Jeśli na przykład w&nbsp;przepisie kazał wziąć pęczek zielonej pietruszki, to precyzował, że ma być wielkości bukiecika fiołków.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Gastronomica
 
  | tytuł    = Gastronomica
 
   | nazwisko r      = McArthur
 
   | nazwisko r      = McArthur
 
   | imię r          = Margaret  
 
   | imię r          = Margaret  
   | rozdział        = Desperately Seeking Edouard: A Passion for de Pomiane
+
   | rozdział        = Desperately Seeking Edouard: A&nbsp;Passion for de Pomiane
 
   | adres rozdziału = https://www.jstor.org/stable/10.1525/gfc.2004.4.4.62
 
   | adres rozdziału = https://www.jstor.org/stable/10.1525/gfc.2004.4.4.62
 
  | wydawca  = University of California Press
 
  | wydawca  = University of California Press
Linia 61: Linia 80:
 
  | wolumin  = Vol. 4, No. 4
 
  | wolumin  = Vol. 4, No. 4
 
  | strony  = 62
 
  | strony  = 62
  }}</ref> Ze swą łysą głową i sumiastym, siwym wąsem sam zresztą wyglądał jak Gerwazy Rębajło z ilustracji Michała Elwira Andriollego do ''Pana Tadeusza''. I nie był to przypadek, bowiem jego ojciec, do którego sam z wiekiem się upodabniał, przyjaźnił się z Andriollim, który brał go za wzór mickiewiczowskiego szlachcica.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Ze swą łysą głową i&nbsp;sumiastym, siwym wąsem sam zresztą wyglądał jak Gerwazy Rębajło z&nbsp;ilustracji Michała Elwira Andriollego do ''Pana Tadeusza''. I&nbsp;nie był to przypadek, bowiem jego ojciec, do którego sam z&nbsp;wiekiem się upodabniał, przyjaźnił się z&nbsp;Andriollim, który brał go za wzór mickiewiczowskiego szlachcica.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Studia Polonijne
 
  | tytuł    = Studia Polonijne
 
   | nazwisko r      = Pietrzkiewicz
 
   | nazwisko r      = Pietrzkiewicz
Linia 67: Linia 86:
 
   | rozdział        = Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego
 
   | rozdział        = Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego
 
   | adres rozdziału = https://ojs.tnkul.pl/index.php/sp/article/download/14408/14078/
 
   | adres rozdziału = https://ojs.tnkul.pl/index.php/sp/article/download/14408/14078/
  | wydawca  = Towarzystwo Naukowe {{small|KUL}} i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
+
  | wydawca  = Towarzystwo Naukowe {{small|KUL}} i&nbsp;Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
 
  | rok      = 2020
 
  | rok      = 2020
 
  | tom      = 41
 
  | tom      = 41
Linia 73: Linia 92:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
Do francuskiej kuchni przemycał de Pomiane polskie akcenty, napisał zresztą całą książkę, mającą przybliżyć Francuzom polskie potrawy i zwyczaje kulinarne: ''La Cuisine Polonaise vue des bords de la Seine'' (''Kuchnia polska widziana znad Sekwany''). W domu chętnie raczył swoich gości ,,polskimi obiadkami", na które mogły się składać na przykład: ,,kieliszek autentycznej żubrowki i kawałek suchej kiełbasy" jako ''apéritif'', mięso z kaszą tatarczaną i sosem zaprawionym koniakiem albo krokiety ze świeżymi truskawkami.<ref>''Ibid.'', s. 82–83</ref>  Herbatę zaś parzył w starym samowarze, z którego jego ojciec pił jeszcze na zesłaniu w Rosji razem z Fiodorem Dostojewskim.<ref>''Ibid.'', s. 89</ref>
+
Do francuskiej kuchni przemycał de Pomiane polskie akcenty, napisał zresztą całą książkę, mającą przybliżyć Francuzom polskie potrawy i&nbsp;zwyczaje kulinarne: ''La Cuisine polonaise vue des bords de la Seine'' (''Kuchnia polska widziana znad Sekwany''). W&nbsp;domu chętnie raczył swoich gości „polskimi obiadkami”, na które mogły się składać na przykład: „kieliszek autentycznej żubrówki i&nbsp;kawałek suchej kiełbasy” jako ''apéritif'', mięso z&nbsp;kaszą tatarczaną i&nbsp;sosem zaprawionym koniakiem albo krokiety ze świeżymi truskawkami.<ref>''Ibid.'', s. 82–83</ref>  Herbatę zaś parzył w&nbsp;starym samowarze, z&nbsp;którego jego ojciec pił jeszcze na zesłaniu w&nbsp;Rosji razem z&nbsp;Fiodorem Dostojewskim.<ref>''Ibid.'', s. 89</ref>
  
 
== Potrawa pierwsza: Czy Pożerski pożerskie pożerał kotlety? ==
 
== Potrawa pierwsza: Czy Pożerski pożerskie pożerał kotlety? ==
 
[[File:Kotlety pożarskie.jpg|thumb|Kotlety <s>pożerskie</s> pożarskie]]
 
[[File:Kotlety pożarskie.jpg|thumb|Kotlety <s>pożerskie</s> pożarskie]]
Dziennikarz kulinarny Jan Kalkowski pisał w ''Przekroju'', iż Edward Pożerski był wynalazcą kotleta pożerskiego.<ref>{{Cyt  
+
Dziennikarz kulinarny Jan Kalkowski pisał w&nbsp;''Przekroju'', iż Edward Pożerski był wynalazcą kotleta pożerskiego.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
Linia 87: Linia 106:
 
  | wolumin  = nr 1268  
 
  | wolumin  = nr 1268  
 
  | strony  = 1–2
 
  | strony  = 1–2
  }}</ref> Informację tę w artykule o Pożerskim powtarza nawet ''Polski Słownik Biograficzny''.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Informację tę w&nbsp;artykule o&nbsp;Pożerskim powtarza nawet ''Polski Słownik Biograficzny''.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Internetowy Polski Słownik Biograficzny
 
  | tytuł    = Internetowy Polski Słownik Biograficzny
 
  | wydawca  = Instytut Historii PAN
 
  | wydawca  = Instytut Historii PAN
Linia 97: Linia 116:
 
  }}</ref> Nie jest to jednak prawdą.
 
  }}</ref> Nie jest to jednak prawdą.
  
Po pierwsze, nie ma czegoś takiego jak kotlet ,,pożerski". Istnieją za to kotlety ''pożarskie''. Według niektórych źródeł, np. ''Leksykonu sztuki kulinarnej'' Macieja Halbańskiego z 1987 r., kotlety te nazwano ku czci kniazia Dymitra Pożarskiego,<ref> {{Cyt  
+
Po pierwsze, nie ma czegoś takiego jak kotlet „pożerski”. Istnieją za to kotlety ''pożarskie''. Według niektórych źródeł, np. ''Leksykonu sztuki kulinarnej'' Macieja Halbańskiego z&nbsp;1987&nbsp;r., kotlety te nazwano ku czci kniazia Dymitra Pożarskiego,<ref> {{Cyt  
 
  | nazwisko = Halbański
 
  | nazwisko = Halbański
 
  | imię    = Maciej E.
 
  | imię    = Maciej E.
Linia 105: Linia 124:
 
  | rok      = 1987
 
  | rok      = 1987
 
  | strony  = 89
 
  | strony  = 89
  }}</ref> bohatera narodowego Rosji, co to wraz z Kuźmą Mininem poprowadził powstanie, które w 1612 r. wyzwoliło Moskwę spod polskiej okupacji. Halbański powołał się na ,,poważnych historyków sztuki kulinarnej", chociaż w latach 80. wciąż niewielu poważnych historyków zajmowało się tak niepoważnym tematem jak kulinaria. W każdym razie to, że te kotlety mają coś wspólnego z Dymitrem Pożarskim, to też nieprawda. Prawdą jest tylko, że to potrawa wywodząca się z kuchni rosyjskiej, a nie polskiej.
+
  }}</ref> bohatera narodowego Rosji, co to wraz z&nbsp;Kuźmą Mininem poprowadził powstanie, które w&nbsp;1612&nbsp;r. wyzwoliło Moskwę spod polskiej okupacji. Halbański powołał się na „poważnych historyków sztuki kulinarnej”, chociaż w&nbsp;latach 80. wciąż niewielu poważnych historyków zajmowało się tak niepoważnym tematem jak kulinaria. W&nbsp;każdym razie to, że te kotlety mają coś wspólnego z&nbsp;Dymitrem Pożarskim, to też nieprawda. Prawdą jest tylko, że to potrawa wywodząca się z&nbsp;kuchni rosyjskiej, a&nbsp;nie polskiej.
  
Źródła historyczne wskazują na to, że ''pożarskije kotliety'' wynaleziono w Torżoku – mieście w guberni twerskiej, które leży przy drodze z Moskwy do Sankt Petersburga. W pierwszej połowie XIX w. istniała tam gospoda, która należała do niejakiego Jewdokima Pożarskiego i słynęła z podawanych w niej kotletów z kurczaka.  
+
Źródła historyczne wskazują na to, że ''pożarskije kotliety''{{czyt|пожарские котлеты}} wynaleziono w&nbsp;Torżoku – mieście w&nbsp;guberni twerskiej, które leży przy drodze z&nbsp;Moskwy do Sankt Petersburga. W&nbsp;pierwszej połowie XIX&nbsp;w. istniała tam gospoda, która należała do niejakiego Jewdokima Pożarskiego i&nbsp;słynęła z&nbsp;podawanych w&nbsp;niej kotletów z&nbsp;kurczaka.  
  
W przewodniku po Rosji z 1843 r. można przeczytać o tym miasteczku, co następuje:
+
W przewodniku po Rosji z&nbsp;1843&nbsp;r. można przeczytać o&nbsp;tym miasteczku, co następuje:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| W Torżoku dwie rzeczy zasługują na szczególną uwagę: po pierwsze, wyroby z safianu {{...}} Druga rzecz tyczy się gastronomii: w gospodzie Pożarskiej przygotowuje się bardzo smaczne kotlety; robi się je z mięsa kurzego i rozpływają się w ustach; każdemu, kto przejeżdża przez Torżok, radzę ich spróbować. Jedna porcja, czyli dwa kotleciki, kosztuje tylko rubla.
+
| W&nbsp;Torżoku dwie rzeczy zasługują na szczególną uwagę: po pierwsze, wyroby z&nbsp;safianu {{...}} Druga rzecz tyczy się gastronomii: w&nbsp;gospodzie Pożarskiej przygotowuje się bardzo smaczne kotlety; robi się je z&nbsp;mięsa kurzego i&nbsp;rozpływają się w&nbsp;ustach; każdemu, kto przejeżdża przez Torżok, radzę ich spróbować. Jedna porcja, czyli dwa kotleciki, kosztuje tylko rubla.
 
| oryg = В Торжке два предмета заслуживают особенного внимания: во первых, сафьянные изделия {{...}} Второй предмет относится до гастрономии: в гостинице Пожарской приготовляются очень вкусные котлеты; они делаются из курицы и тают во рту; советую всем проезжающим чрез Торжок покушать их. Порция, или две котлетки стоют только рубль.  
 
| oryg = В Торжке два предмета заслуживают особенного внимания: во первых, сафьянные изделия {{...}} Второй предмет относится до гастрономии: в гостинице Пожарской приготовляются очень вкусные котлеты; они делаются из курицы и тают во рту; советую всем проезжающим чрез Торжок покушать их. Порция, или две котлетки стоют только рубль.  
 
| źródło =  {{Cyt  
 
| źródło =  {{Cyt  
Linia 125: Linia 144:
 
  }}, tłum. własne }}
 
  }}, tłum. własne }}
  
Pomiędzy dwoma głównymi miastami Rosji jeździło wielu słynnych i wpływowych ludzi, a wielu z nich zatrzymywało się w Torżoku na obiad, dzięki czemu chwała tamtejszych kotletów zataczała coraz szersze kręgi. Na przykład Aleksandr Puszkin w liście do swego przyjaciela, Sjergieja Sobolewskiego, zamieścił taką oto wierszowaną poradę:
+
Pomiędzy dwoma głównymi miastami Rosji jeździło wielu słynnych i&nbsp;wpływowych ludzi, a&nbsp;wielu z&nbsp;nich zatrzymywało się w&nbsp;Torżoku na obiad, dzięki czemu chwała tamtejszych kotletów zataczała coraz szersze kręgi. Na przykład Aleksandr Puszkin w&nbsp;liście do swego przyjaciela, Sjergieja Sobolewskiego, zamieścił taką oto wierszowaną poradę:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
 
| <poem>Po drodze zrób sobie postój
 
| <poem>Po drodze zrób sobie postój
W Torżoku u Pożarskiego,
+
W Torżoku u&nbsp;Pożarskiego,
 
Smażonych kotletów skosztuj (właśnie kotletów),
 
Smażonych kotletów skosztuj (właśnie kotletów),
 
Bagażu nie bierz ciężkiego.</poem>
 
Bagażu nie bierz ciężkiego.</poem>
Linia 147: Linia 166:
 
  }}, tłum. własne }}
 
  }}, tłum. własne }}
  
Piewcami pożarskich kotletów byli też goście z zagranicy, m.in. francuski literat Charles-Victor Prévost d'Arlincourt<ref> {{Cyt  
+
Piewcami pożarskich kotletów byli też goście z&nbsp;zagranicy, m.in. francuski literat Charles-Victor Prévost d’Arlincourt{{czyt|Charles-Victor Prévost d’Arlincourt}}<ref> {{Cyt  
  | nazwisko = Le Vicomte d'Arlincourt
+
  | nazwisko = Le Vicomte d’Arlincourt
  | tytuł    = L'étoile polaire
+
  | tytuł    = L’étoile polaire
 
  | url      = https://books.google.pl/books?id=_b9hAAAAcAAJ&pg=PA305
 
  | url      = https://books.google.pl/books?id=_b9hAAAAcAAJ&pg=PA305
 
  | wydawca  = Dumont
 
  | wydawca  = Dumont
Linia 155: Linia 174:
 
  | rok      = 1843
 
  | rok      = 1843
 
  | strony  = 305
 
  | strony  = 305
  }}</ref> oraz szkocki pisarz Leitch Ritchie. Ten drugi pisał, że w Torżoku miał przyjemność spożywać najlepsze kotlety w całej Europie i że nawet cesarzowa rosyjska, usłyszawszy o tym cudownym specjale, kazała ściągnąć ich twórczynię do Petersburga.<ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> oraz szkocki pisarz Leitch Ritchie.{{czyt|Leitch Ritchie}} Ten drugi pisał, że w&nbsp;Torżoku miał przyjemność spożywać najlepsze kotlety w&nbsp;całej Europie i&nbsp;że nawet cesarzowa rosyjska, usłyszawszy o&nbsp;tym cudownym specjale, kazała ściągnąć ich twórczynię do Petersburga.<ref> {{Cyt  
 
  | nazwisko = Ritchie
 
  | nazwisko = Ritchie
 
  | imię    = Leitch  
 
  | imię    = Leitch  
  | tytuł    = A Journey to St. Petersburg and Moscow Through Courland and Livonia
+
  | tytuł    = A&nbsp;Journey to St. Petersburg and Moscow Through Courland and Livonia
 
  | url      = https://books.google.pl/books?id=r09EAAAAIAAJ&pg=PA179
 
  | url      = https://books.google.pl/books?id=r09EAAAAIAAJ&pg=PA179
 
  | wydawca  = Longman
 
  | wydawca  = Longman
Linia 164: Linia 183:
 
  | rok      = 1836
 
  | rok      = 1836
 
  | strony  = 179
 
  | strony  = 179
  }}</ref> Autorstwo kotletów nie należy bowiem do samego Jewdokima Pożarskiego, lecz do jego córki Darii, gdyż to ona w gospodzie swego ojca zajmowała się gotowaniem. Jest nawet legenda, która mówi, iż sam cesarz Mikołaj I zatrzymał się w gospodzie u Pożarskich i zamówił na obiad kotlety cielęce, Daria Pożarska zaś, nie mając w spiżarni cielęciny, na prędce wymyśliła przepis, w którym mięso cielęce zastąpiła kurzym i w ten właśnie sposób wynalazła nową potrawę.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Autorstwo kotletów nie należy bowiem do samego Jewdokima Pożarskiego, lecz do jego córki Darii, gdyż to ona w&nbsp;gospodzie swego ojca zajmowała się gotowaniem. Jest nawet legenda, która mówi, iż sam cesarz Mikołaj I&nbsp;zatrzymał się w&nbsp;gospodzie u&nbsp;Pożarskich i&nbsp;zamówił na obiad kotlety cielęce, Daria Pożarska zaś, nie mając w&nbsp;spiżarni cielęciny, naprędce wymyśliła przepis, w&nbsp;którym mięso cielęce zastąpiła kurzym i&nbsp;w&nbsp;ten właśnie sposób wynalazła nową potrawę.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Torzhok.pro
 
  | tytuł    = Torzhok.pro
 
   | rozdział        = Дарья Евдокимовна Пожарская
 
   | rozdział        = Дарья Евдокимовна Пожарская
Linia 171: Linia 190:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
[[File:Daria Pożarska.jpg|thumb|upright|left|Daria Jewdokimowna Pożarska (1798–1854) z dzieckiem<br>{{small|Mal. Carl Timoleon von Neff.}}]]
+
[[File:Daria Pożarska.jpg|thumb|upright|left|Daria Jewdokimowna Pożarska (1798–1854) z&nbsp;dzieckiem<br>{{small|Mal. Carl Timoleon von Neff.}}]]
W drugiej połowie XIX w., wraz z otwarciem linii kolejowej na trasie Moskwa – Sankt Petersburg, gospoda w Torżoku straciła na znaczeniu, ale w tym czasie receptura na ''côtelettes Pojarsky'' robiła już furorę we Francji, a stamtąd rozprzestrzeniła się na całą Europę. Oto polska wersja przepisu z początku XX wieku:
+
W drugiej połowie XIX&nbsp;w., wraz z&nbsp;otwarciem linii kolejowej na trasie Moskwa – Sankt Petersburg, gospoda w&nbsp;Torżoku straciła na znaczeniu, ale w&nbsp;tym czasie receptura na ''côtelettes Pojarsky''{{czyt|côtelettes Pojarsky}} robiła już furorę we Francji, a&nbsp;stamtąd rozprzestrzeniła się na całą Europę. Oto polska wersja przepisu z&nbsp;początku XX wieku:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Na kotlety używa się tylko mięso [pulard] z piersi, dlatego najoszczędniej jest kupować w jatkach koszernych same piersi. Odjąć każdą połowę piersi od kości wraz ze skrzydełkiem, kostkę oskrobać jak przy kotlecie cielęcym, a mięso wyżyłować, zdjąć z niego skórkę, posolić i zbić cienko pałką. {{...}} Posmarować każdy [kotlet] w środku farszem ze zmielonej cielęciny ze szpikiem wymieszanej z żółtkiem, złożyć kotlet we dwoje, zawinąć brzegi, posmarować rozbitym jajkiem, obsypać mąką wymieszaną na wpół z przesianą bułką i smażyć na sklarowanym maśle. Gdy się ładnie obrumienią, wstawić je jeszcze do pieca na pięć minut, aby w środku doszły, a wydając skropić cytryną i podlać mocnym bulionem. Podać do nich kalafiory, zielony groszek lub purée z pieczarek albo kasztanów.
+
| Na kotlety używa się tylko mięso [pulard] z&nbsp;piersi, dlatego najoszczędniej jest kupować w&nbsp;jatkach koszernych same piersi. Odjąć każdą połowę piersi od kości wraz ze skrzydełkiem, kostkę oskrobać jak przy kotlecie cielęcym, a&nbsp;mięso wyżyłować, zdjąć z&nbsp;niego skórkę, posolić i&nbsp;zbić cienko pałką. {{...}} Posmarować każdy [kotlet] w&nbsp;środku farszem ze zmielonej cielęciny ze szpikiem wymieszanej z&nbsp;żółtkiem, złożyć kotlet we dwoje, zawinąć brzegi, posmarować rozbitym jajkiem, obsypać mąką wymieszaną na wpół z&nbsp;przesianą bułką i&nbsp;smażyć na sklarowanym maśle. Gdy się ładnie obrumienią, wstawić je jeszcze do pieca na pięć minut, aby w&nbsp;środku doszły, a&nbsp;wydając skropić cytryną i&nbsp;podlać mocnym bulionem. Podać do nich kalafiory, zielony groszek lub purée z&nbsp;pieczarek albo kasztanów.
 
| źródło =  {{Cyt  
 
| źródło =  {{Cyt  
 
  | nazwisko = Ochorowicz-Monatowa
 
  | nazwisko = Ochorowicz-Monatowa
Linia 187: Linia 206:
 
{{clear}}
 
{{clear}}
  
== Założyciel orderu: Ostatni Sarmata w Polsce Ludowej ==
+
== Założyciel orderu: Ostatni Sarmata w&nbsp;Polsce Ludowej ==
[[File:Tadeusz Przypkowski 1.jpg|thumb|upright=.9|Tadeusz Przypkowski, gnomonik i gastronom]]
+
[[File:Tadeusz Przypkowski 1.jpg|thumb|upright=.9|Tadeusz Przypkowski (1905–1977), gnomonik i&nbsp;gastronom]]
Jakiś czas temu prof. Jarosław Dumanowski, kierownik Centrum Dziedzictwa Kulinarnego na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, podpowiedział mi, abym zainteresował się kolekcją rękopiśmiennych przepisów ze zbiorów [http://muzeum.jedrzejow.pl/o-nas/zbiory/ Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie.] Jeśli cokolwiek wiecie o tej placówce, to zapewne nie zdziwi Was moja pierwsza reakcja: przecież to jest muzeum zegarów słonecznych!  
+
Jakiś czas temu prof. Jarosław Dumanowski, kierownik Centrum Dziedzictwa Kulinarnego na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w&nbsp;Toruniu, podpowiedział mi, abym zainteresował się kolekcją rękopiśmiennych przepisów ze zbiorów [http://muzeum.jedrzejow.pl/o-nas/zbiory/ Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie.] Jeśli cokolwiek wiecie o&nbsp;tej placówce, to zapewne nie zdziwi Was moja pierwsza reakcja: przecież to jest muzeum zegarów słonecznych!  
  
No i rzeczywiście, unikatowy, trzeci co do wielkości na świecie, zbiór zegarów słonecznych, których gromadzenie rozpoczął w 1895 r. jędrzejowski lekarz, Feliks Przypkowski, a kontynuował jego syn Tadeusz, jest główną chlubą owego muzeum. Lecz Tadeusz Przypkowski nie tylko kontynuował pasję ojca, ale miał też różne własne: interesował się historią sztuki i astronomii, grafiką i fotografią bromolejową, bibliofilstwem i ekslibrysami, heraldyką i numizmatyką... A do tego jeszcze lubił smacznie zjeść i wypić.  
+
No i&nbsp;rzeczywiście, unikatowy, trzeci co do wielkości na świecie, zbiór zegarów słonecznych których gromadzenie rozpoczął w&nbsp;1895&nbsp;r. jędrzejowski lekarz, Feliks Przypkowski, a&nbsp;kontynuował jego syn Tadeusz jest główną chlubą owego muzeum. Lecz Tadeusz Przypkowski nie tylko kontynuował pasję ojca, ale miał też różne własne: interesował się historią sztuki i&nbsp;astronomii, grafiką i&nbsp;fotografią bromolejową, bibliofilstwem i&nbsp;ekslibrysami, heraldyką i&nbsp;numizmatyką… A&nbsp;do tego jeszcze lubił smacznie zjeść i&nbsp;wypić.  
  
Przed II Wojną Światową Tadeusz Przypkowski studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie doktoryzował się z historii sztuki, po studiach dużo podróżował (zwiedził Niemcy, Włochy, Francję, Belgię, Niderlandy, Anglię, Hiszpanię, Portugalię, północną Afrykę, Bałkany, Norwegię i Estonię) i wreszcie podjął pracę jako specjalista od propagandy kulturalnej -- najpierw w Krakowie, a później w Warszawie. Słowo ,,propaganda" nie miało wtedy jeszcze tak negatywnego wydźwięku, jak teraz, i znaczyło tyle, co ,,promocja" lub '',,public relations"''. W Krakowie do jego obowiązków należało oprawadzanie ważnych zagranicznych gości po głównych zabytkach miasta (miał m.in. wątpliwy zaszczyt służyć za przewodnika niemieckiemu ministrowi propagandy Josefowi Goebbelsowi). Dzięki temu, nawet gdy już po wybuchu wojny osiadł na stałe w rodzinnym Jędrzejowie -- miasteczku położonym przy drodze z Kielc do Krakowa -- to nadal utrzymywał kontakty z wieloma ciekawymi ludźmi w różnych krajach, szczególnie we Francji. ,,Ja bywam w Paryżu -- mawiał -- albo w Jędrzejowie."<ref>{{Cyt  
+
Przed II Wojną Światową Tadeusz Przypkowski studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie doktoryzował się z&nbsp;historii sztuki, po studiach dużo podróżował (zwiedził Niemcy, Włochy, Francję, Belgię, Niderlandy, Anglię, Hiszpanię, Portugalię, północną Afrykę, Bałkany, Norwegię i&nbsp;Estonię) i&nbsp;wreszcie podjął pracę jako specjalista od propagandy kulturalnej najpierw w&nbsp;Krakowie, a&nbsp;później w&nbsp;Warszawie. Słowo „propaganda” nie miało wtedy jeszcze tak negatywnego wydźwięku, jak teraz, i&nbsp;znaczyło tyle, co „promocja” lub ''„public relations”''. W&nbsp;Krakowie do jego obowiązków należało oprowadzanie ważnych zagranicznych gości po głównych zabytkach miasta (miał m.in. wątpliwy zaszczyt służyć za przewodnika niemieckiemu ministrowi propagandy Josefowi Goebbelsowi). Dzięki temu, nawet gdy już po wybuchu wojny osiadł na stałe w&nbsp;rodzinnym Jędrzejowie miasteczku położonym przy drodze z&nbsp;Kielc do Krakowa to nadal utrzymywał kontakty z&nbsp;wieloma ciekawymi ludźmi w&nbsp;różnych krajach, szczególnie we Francji. „Ja bywam w&nbsp;Paryżu mawiał albo w&nbsp;Jędrzejowie.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Roszko
 
   | nazwisko r      = Roszko
Linia 204: Linia 223:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
[[File:Podkładka pod piwo z zegarem słonecznym.jpg|thumb|upright=.9|left|Obiekt ze zbiorów jędrzejowskiego muzeum, w którym łaczą się dwie pasje Tadeusza Przypkowskiego: gnomoniczna i gastronomiczna. Jest to podkładka pod piwo z herbem Jędrzejowa, która po postawieniu składanej wskazówki może też robić za zegar słoneczny.]]
+
[[File:Podkładka pod piwo z zegarem słonecznym.jpg|thumb|upright=.9|left|Obiekt ze zbiorów jędrzejowskiego muzeum, w&nbsp;którym łączą się dwie pasje Tadeusza Przypkowskiego: gnomoniczna i&nbsp;gastronomiczna. Jest to podkładka pod piwo z&nbsp;herbem Jędrzejowa, która po postawieniu składanej wskazówki może też robić za zegar słoneczny.]]
W Jędrzejowie pomagał ojcu w zbieraniu, badaniu i projektowaniu zegarów słonecznych, a po jego śmierci w 1951 r. przejął po nim opiekę nad kolekcją i nad założonym w dwóch kamienicach przy jędrzejowskim rynku muzeum. Z czasem stał się jednym z czołowych gnomoników, czyli specjalistów od zegarów słonecznych, na świecie. Zegary słoneczne, które znajdują się na Kościele Mariackim w Krakowie, Zamku Królewskim w Warszawie, czy obserwatorium astronomicznym w Greenwich, są właśnie jego projektu.
+
W Jędrzejowie pomagał ojcu w&nbsp;zbieraniu, badaniu i&nbsp;projektowaniu zegarów słonecznych, a&nbsp;po jego śmierci w&nbsp;1951&nbsp;r. przejął po nim opiekę nad kolekcją i&nbsp;nad założonym w&nbsp;dwóch kamienicach przy jędrzejowskim rynku muzeum. Z&nbsp;czasem stał się jednym z&nbsp;czołowych gnomoników, czyli specjalistów od zegarów słonecznych, na świecie. Zegary słoneczne, które znajdują się na Kościele Mariackim w&nbsp;Krakowie, Zamku Królewskim w&nbsp;Warszawie, czy obserwatorium astronomicznym w&nbsp;Greenwich, są właśnie jego projektu.
  
Janusz Roszko, zaprzyjaźniony z Przypkowskim dziennikarz, pisał o nim, iż był to ,,ostatni szlachcic Rzeczypospolitej", który ,,szablę zamienił na parasol pana docenta", ,,marynarkę nosi[ł] niedbale, ale z wdziękiem, jakby zarzucał wyloty kontusza", zaś ,,ku twarzy, ozdobionej sumiastym wąsem, co jakiś czas podnosi[ł] szczyptę tabaki."<ref>''Ibid.''</ref><ref>{{Cyt  
+
Janusz Roszko, zaprzyjaźniony z&nbsp;Przypkowskim dziennikarz, pisał o&nbsp;nim, iż był to „ostatni szlachcic Rzeczypospolitej”, który „szablę zamienił na parasol pana docenta”, „marynarkę nosi[ł] niedbale, ale z&nbsp;wdziękiem, jakby zarzucał wyloty kontusza”, zaś „ku twarzy, ozdobionej sumiastym wąsem, co jakiś czas podnosi[ł] szczyptę tabaki.<ref>''Ibid.''</ref><ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Roszko
 
   | nazwisko r      = Roszko
Linia 216: Linia 235:
 
  | wolumin  = nr 1711
 
  | wolumin  = nr 1711
 
  | strony  = 11
 
  | strony  = 11
  }}</ref> Do tego był Przypkowski mistrzem staropolskiej facecji i blagi; nigdy nie było do końca wiadomo, czy mówi poważnie, czy żartuje, a jeśli prawda stawała mu na drodze opowiedzenia dobrej anegdoty, to tym gorzej dla niej. Utrzymywał na przykład, że królowa brytyjska Elżbieta II była jego kuzynką.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Do tego był Przypkowski mistrzem staropolskiej facecji i&nbsp;blagi; nigdy nie było do końca wiadomo, czy mówi poważnie, czy żartuje, a&nbsp;jeśli prawda stawała mu na drodze opowiedzenia dobrej anegdoty, to tym gorzej dla niej. Utrzymywał na przykład, że królowa brytyjska Elżbieta II była jego kuzynką.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Roszko
 
  | nazwisko = Roszko
 
  | imię    = Janusz
 
  | imię    = Janusz
Linia 227: Linia 246:
 
  | rok      = 1966
 
  | rok      = 1966
 
  | strony  = 21
 
  | strony  = 21
  }}</ref> W Wodzisławiu proponował kiedyś otworzyć muzeum ,,prehistorii komunizmu" w rzekomo odkrytym przez siebie dawnym zborze kalwińskim, dopóki nie okazało się, że to nie zbór, tylko synagoga.<ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> W&nbsp;Wodzisławiu proponował kiedyś otworzyć muzeum „prehistorii komunizmu” w&nbsp;rzekomo odkrytym przez siebie dawnym zborze kalwińskim, dopóki nie okazało się, że to nie zbór, tylko synagoga.<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Internetowy Polski Słownik Biograficzny
 
  | tytuł    = Internetowy Polski Słownik Biograficzny
 
  | wydawca  = Instytut Historii PAN
 
  | wydawca  = Instytut Historii PAN
Linia 237: Linia 256:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
[[File:Przypkowscy.jpg|thumb|upright=.9|Tadeusz Przypkowski (1905–1977) – w fotelu pod portretem swojego ojca, Feliksa Przypkowskiego (1872–1951). Z prawej strony stoi jego syn, Piotr Maciej Przypkowski (ur. 1947), a po lewej – wnuk, Jan Aleksander Przypkowski (ur. 1973), obecny dyrektor Muzeum im. Przypkowskich.]]
+
[[File:Przypkowscy.jpg|thumb|upright=.9|Tadeusz Przypkowski (1905–1977) – w&nbsp;fotelu pod portretem swojego ojca, Feliksa Przypkowskiego (1872–1951). Z&nbsp;prawej strony stoi jego syn, Piotr Maciej Przypkowski (ur. 1947), a&nbsp;po lewej – wnuk, Jan Aleksander Przypkowski (ur. 1973), obecny dyrektor Muzeum im. Przypkowskich.]]
W 1962 r. Przypkowski podarował rodzinną kolekcję zegarów słonecznych państwu. Powstało w ten sposób Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Możliwe, że był to krok uprzedzający; w ten sposób uniknął Przypkowski przymusowej nacjonalizacji i uzyskał dostęp do państwowych dotacji, a równocześnie faktyczna kontrola nad muzeum pozostała w rękach rodziny Przypkowskich, gdzie stanowisko dyrektora przechodzi z ojca na syna (obecnie już w trzecim pokoleniu). Był to jeden z wielu przykładów na to, że mimo swego sarmackiego stylu, Tadeusz Przypkowski był też obdarzony odpowiednią dozą sprytu, zaradności i polskiego zmysłu kombinowania, by odnaleźć się w powojennej rzeczywistości Polski Ludowej.
+
W 1962&nbsp;r. Przypkowski podarował rodzinną kolekcję zegarów słonecznych państwu. Powstało w&nbsp;ten sposób Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie. Możliwe, że był to krok uprzedzający; w&nbsp;ten sposób uniknął Przypkowski przymusowej nacjonalizacji i&nbsp;uzyskał dostęp do państwowych dotacji, a&nbsp;równocześnie faktyczna kontrola nad muzeum pozostała w&nbsp;rękach rodziny Przypkowskich, gdzie stanowisko dyrektora przechodzi z&nbsp;ojca na syna (obecnie już w&nbsp;trzecim pokoleniu). Był to jeden z&nbsp;wielu przykładów na to, że mimo swego sarmackiego stylu, Tadeusz Przypkowski był też obdarzony odpowiednią dozą sprytu, zaradności i&nbsp;polskiego zmysłu kombinowania, by odnaleźć się w&nbsp;powojennej rzeczywistości Polski Ludowej.
  
Władzę ludową nieustannie zarzucał nowymi pomysłami, których zawsze miał pełną głowę. Wiele z tych pomysłów miało taki rozmach, że nie miały szans na wcielenie w życie, lecz Przypkowski się tym nie zrażał, tylko wymyślał nowe. Jego projekt nowej stylizacji godła państwowego, ,,orła piastowskiego bez korony", nie został przyjęty.<ref>{{Cyt  
+
Władzę ludową nieustannie zarzucał nowymi pomysłami, których zawsze miał pełną głowę. Wiele z&nbsp;tych pomysłów miało taki rozmach, że nie miały szans na wcielenie w&nbsp;życie, lecz Przypkowski się tym nie zrażał, tylko wymyślał nowe. Jego projekt nowej stylizacji godła państwowego, „orła piastowskiego bez korony”, nie został przyjęty.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
Linia 250: Linia 269:
 
  | wolumin  = nr 1362
 
  | wolumin  = nr 1362
 
  | strony  = 8
 
  | strony  = 8
  }}</ref> Pomysł, żeby Pałac Kultury i Nauki wykorzystać jako największą na świecie wskazówkę zegara słonecznego, tak aby jego cień nie był „bezrobotny jak cienie wysokich budowli miast kapitalistycznych”, również upadł. Ale miał też Przypkowski takie pomysły, które udało się przynajmniej częściowo wdrożyć. Tak było chociażby z jego pomysłem na Order Pomiana. Tylko skąd ten pomysł mu się wziął?
+
  }}</ref> Pomysł, żeby Pałac Kultury i&nbsp;Nauki wykorzystać jako największą na świecie wskazówkę zegara słonecznego, tak aby jego cień nie był „bezrobotny jak cienie wysokich budowli miast kapitalistycznych”, również upadł.<ref>{{Cyt
 +
| tytuł    = Studia Historiae Scientiarum
 +
  | nazwisko r      = Zaczkowski
 +
  | imię r          = Rafał
 +
  | rozdział        = Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z&nbsp;Jędrzejowa
 +
  | adres rozdziału = https://pau.krakow.pl/SHS/shs-19-2020-5.pdf
 +
| wydawca  = Polska Akademia Umiejętności
 +
| miejsce  = Kraków
 +
| rok      = 2020
 +
| wolumin  = 19
 +
| strony  = 97–98
 +
}}</ref> Ale miał też Przypkowski takie pomysły, które udało się przynajmniej częściowo wdrożyć. Tak było chociażby z&nbsp;jego pomysłem na Order Pomiana. Tylko skąd ten pomysł mu się wziął?
 
{{clear}}
 
{{clear}}
 
<gallery mode=packed heights=200px>
 
<gallery mode=packed heights=200px>
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 1.jpg | Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie -- widok od strony rynku
+
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 1.jpg | Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie widok od strony rynku
 
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 2.jpg | Obserwatorium astronomiczne
 
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 2.jpg | Obserwatorium astronomiczne
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 3.jpg | Ogród z kaskadą otoczony murem z symbolami astronomicznymi
+
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 3.jpg | Ogród z&nbsp;kaskadą otoczony murem z&nbsp;symbolami astronomicznymi
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 4.jpg | Grządki z ziołami przyprawowymi pośród zegarów słonecznych
+
File:Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie 4.jpg | Grządki z&nbsp;ziołami przyprawowymi pośród zegarów słonecznych
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
== Pomysł na order ==
 
== Pomysł na order ==
[[File:List Brillat-Savarina.jpg|thumb|upright|List z 12 ''frimaire'''a VI roku Republiki Francuskiej (tj. 2 grudnia 1797 r.n.e.) od sekretarza sztabu generalnego Armii Francuskiej w Niemczech, Jean-Anthelme'a Brillat-Savarina, do ministra wojny Claude-Louisa Petieta, obecnie w zbiorach Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie.]]
+
[[File:List Brillat-Savarina.jpg|thumb|upright|List z&nbsp;12 ''frimaire''’a VI roku Republiki Francuskiej (tj. 2 grudnia 1797&nbsp;r.n.e.) od sekretarza sztabu generalnego Armii Francuskiej w&nbsp;Niemczech, Jean-Anthelme’a Brillat-Savarina, do ministra wojny Claude-Louisa Petieta, obecnie w&nbsp;zbiorach Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie]]
Biorąc pod uwagę zamiłowanie obu panów do smacznej kuchni i staropolskiego szlachecko-dworkowego sznytu, nie powinno dziwić, że Edward Pożerski zaprzyjaźnił się z młodszym od siebie o trzydzieści lat Tadeuszem Przypkowskim. Jędrzejowski gnomonik był jednym z Polaków, którzy będąc w Paryżu zapraszani byli na polskie obiadki do słynnego gastroenterologa. Przypkowski długo wspominał karafkę firmy Baccarat wypełnioną koniakiem z piwnic zamku Polignac, którego połowę wlał Pożerski do sosu, przygotowując dla niego posiłek.<ref>D. Pietrzkiewicz, ''op. cit.'', s. 82</ref>
+
Biorąc pod uwagę zamiłowanie obu panów do smacznej kuchni i&nbsp;staropolskiego szlachecko-dworkowego sznytu, nie powinno dziwić, że Edward Pożerski zaprzyjaźnił się z&nbsp;młodszym od siebie o&nbsp;trzydzieści lat Tadeuszem Przypkowskim. Jędrzejowski gnomonik był jednym z&nbsp;Polaków, którzy będąc w&nbsp;Paryżu zapraszani byli na polskie obiadki do słynnego gastroenterologa. Przypkowski długo wspominał karafkę firmy Baccarat wypełnioną koniakiem z&nbsp;piwnic zamku Polignac, którego połowę wlał Pożerski do sosu, przygotowując dla niego posiłek.<ref>D. Pietrzkiewicz, ''op. cit.'', s. 82</ref>
  
Sam Przypkowski też musiał zrobić na Pożerskim niemałe wrażenie. Na tyle duże, iż kiedy w 1964 r. Pożerski w wieku 89 lat zginął w wypadku samochodowym, to okazało się, że część swojego majątku, która nadawała się do muzeum, zapisał w testamencie właśnie Przypkowskiemu. Do Jędrzejowa trafiła wtedy pokaźna kolekcja dawnych przyrządów kuchennych oraz sztućców i zastawy stołowej (w tym owa karafka). Zbiory jędrzejowskiego muzeum powiększyły się też o kolekcję biblioteczną de Pomiane'a, na którą składały się stare książki kucharskie, karty dań i win ze słynnych restauracji, zaproszenia na uroczyste kolacje i pamiątki po wielkich smakoszach (m.in. list podpisany przez samego Brillat-Savarina w czasach, kiedy był oficerem rewolucyjnej Armii Francuskiej).  
+
Sam Przypkowski też musiał zrobić na Pożerskim niemałe wrażenie. Na tyle duże, iż kiedy w&nbsp;1964&nbsp;r. Pożerski w&nbsp;wieku 89 lat zginął w&nbsp;wypadku samochodowym, to okazało się, że część swojego majątku, która nadawała się do muzeum, zapisał w&nbsp;testamencie właśnie Przypkowskiemu. Do Jędrzejowa trafiła wtedy pokaźna kolekcja dawnych przyrządów kuchennych oraz sztućców i&nbsp;zastawy stołowej (w&nbsp;tym owa karafka). Zbiory jędrzejowskiego muzeum powiększyły się też o&nbsp;kolekcję biblioteczną de Pomiane’a, na którą składały się stare książki kucharskie, karty dań i&nbsp;win ze słynnych restauracji, zaproszenia na uroczyste kolacje i&nbsp;pamiątki po wielkich smakoszach (m.in. list podpisany przez samego Brillat-Savarina w&nbsp;czasach, kiedy był oficerem rewolucyjnej Armii Francuskiej).  
  
Zapewne właśnie ów spadek zainspirował Przypkowskiego do gromadzenia także swej własnej kolekcji gastronomicznej. Dzięki temu w Jędrzejowie znajduje się dziś największy w Polsce zbiór rękopisów kulinarnych, głównie z XIX w., o którym będę jeszcze kiedyś więcej pisał. Natomiast sam Przypkowski o kwestiach gastronomicznych pisał dziwnie mało.  
+
Zapewne właśnie ów spadek zainspirował Przypkowskiego do gromadzenia także swej własnej kolekcji gastronomicznej. Dzięki temu w&nbsp;Jędrzejowie znajduje się dziś największy w&nbsp;Polsce zbiór rękopisów kulinarnych, głównie z&nbsp;XIX&nbsp;w., o&nbsp;którym będę jeszcze kiedyś więcej pisał. Natomiast sam Przypkowski o&nbsp;kwestiach gastronomicznych pisał dziwnie mało.  
  
[[File:Maja Berezowska, Sobieski i Marysieńka.JPG|thumb|left|Sobieski i Marysieńka -- jedna z ilustracji Mai Berezowskiej do ''Łyżki za cholewą'' (1974)]]
+
[[File:Maja Berezowska, Sobieski i Marysieńka.JPG|thumb|left|Sobieski i&nbsp;Marysieńka jedna z&nbsp;ilustracji Mai Berezowskiej do ''Łyżki za cholewą'' (1974)]]
W 1968 r. wybierał się na XII Międzynarodowy Kongres Historii Nauki w Paryżu. Na poprzednich konferencjach z tej serii opowiadał o przyrządach astronomicznych Kopernika. Tym razem jednak zamierzał wystąpić z referatem na temat dziejów polskiej kuchni i jej związków z kuchnią francuską. Niestety choroba pokrzyżowała mu plany, toteż treść swego wystąpienia, po francusku, wysłał do Paryża pisemnie. Na czterech stronach maszynopisu naszkicował dzieje polskich kulinariów – od cystersów w XIII w. sadzących winorośl w jędrzejowskim opactwie, poprzez królową Bonę, Henryka Walezego i Stanisława Leszczyńskiego, aż po Edwarda Pożerskiego do Pomiane'a. Poprosił przy tym, aby jego referat został odczytany przez jego znajomego dziennikarza gastromicznego Edouarda Longue'a. Niestety organizatorzy kongresu ten tekst odrzucili.<ref> {{Cyt  
+
W 1968&nbsp;r. wybierał się na XII Międzynarodowy Kongres Historii Nauki w&nbsp;Paryżu. Na poprzednich konferencjach z&nbsp;tej serii opowiadał o&nbsp;przyrządach astronomicznych Kopernika. Tym razem jednak zamierzał wystąpić z&nbsp;referatem na temat dziejów polskiej kuchni i&nbsp;jej związków z&nbsp;kuchnią francuską. Niestety choroba pokrzyżowała mu plany, toteż treść swego wystąpienia, po francusku, wysłał do Paryża pisemnie. Na czterech stronach maszynopisu naszkicował dzieje polskich kulinariów – od cystersów w&nbsp;XIII&nbsp;w. sadzących winorośl w&nbsp;jędrzejowskim opactwie, poprzez królową Bonę, Henryka Walezego i&nbsp;Stanisława Leszczyńskiego, aż po Edwarda Pożerskiego de Pomiane’a. Poprosił przy tym, aby jego referat został odczytany przez jego znajomego dziennikarza gastronomicznego Edouarda Longue’a.{{czyt|Edouarda Longue}} Niestety organizatorzy kongresu ten tekst odrzucili.<ref> {{Cyt  
 
  | nazwisko = Przypkowski
 
  | nazwisko = Przypkowski
 
  | imię    = Tadeusz
 
  | imię    = Tadeusz
  | tytuł    = L'art et la science de la gastronomie dans les relations entre la France et la Pologne
+
  | tytuł    = L’art et la science de la gastronomie dans les relations entre la France et la Pologne
 
  | rok      = 1968
 
  | rok      = 1968
  }}, maszynopis w zbiorach biblioteki Wyższej Szkoły Pedagogicznej (''École normale supérieure'') w Paryżu (sygn. IUHPS 55.3)</ref> Później ten sam szkic, ale po polsku i w bardziej popularyzatorskim tonie, opublikował Przypkowski w charakterze wstępu do niewielkiej książeczki pt. ''Łyżka za cholewą, a widelec na stole'', której trzon stanowią teksty Magdaleny z Kossaków Samozwaniec o tym, jak to dawniej jadała polska szlachta, ilustrowane swawolnymi obrazkami Mai Berezowskiej. W swojej ,,prologowej gawędzie" przedstawił własny pogląd na sztukę kulinarną jako pełnoprawną dziedzinę sztuki w ogóle (,,pierwszą sztuką świata była -- sztuka mięsa!") i przestrzegał przed zagrożeniem, jakie stanowi dla niej industrializacja i standaryzacja.<ref>{{Cyt  
+
  }}, maszynopis w&nbsp;zbiorach biblioteki Wyższej Szkoły Pedagogicznej (''École normale supérieure'') w&nbsp;Paryżu (sygn. IUHPS 55.3)</ref> Później ten sam szkic, ale po polsku i&nbsp;w&nbsp;bardziej popularyzatorskim tonie, opublikował Przypkowski w&nbsp;charakterze wstępu do niewielkiej książeczki pt. ''Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole'', której trzon stanowią teksty Magdaleny z&nbsp;Kossaków Samozwaniec o&nbsp;tym, jak to dawniej jadała polska szlachta, ilustrowane swawolnymi obrazkami Mai Berezowskiej. W&nbsp;swojej „prologowej gawędzie” przedstawił własny pogląd na sztukę kulinarną jako pełnoprawną dziedzinę sztuki w&nbsp;ogóle („pierwszą sztuką świata była sztuka mięsa!) i&nbsp;przestrzegał przed zagrożeniem, jakie stanowi dla niej industrializacja i&nbsp;standaryzacja.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Berezowska
 
  | nazwisko = Berezowska
 
  | imię    = Maja
 
  | imię    = Maja
Linia 282: Linia 312:
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | imię4    = Magdalena
 
  | imię4    = Magdalena
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
+
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | imię r          = Tadeusz
 
   | imię r          = Tadeusz
Linia 289: Linia 319:
 
  | miejsce  = Kraków
 
  | miejsce  = Kraków
 
  | rok      = 1977
 
  | rok      = 1977
  | strony  = 5--16
+
  | strony  = 5–16
  }}</ref> Ten sam tekst ukazał się też w ''Przekroju''.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Ten sam tekst ukazał się też w&nbsp;''Przekroju''.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | imię r          = Tadeusz
 
   | imię r          = Tadeusz
   | rozdział        = Łyżka za cholewą, a widelec na stole...
+
   | rozdział        = Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole…
 
   | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/numery/1514/6
 
   | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/numery/1514/6
 
  | miejsce  = Kraków
 
  | miejsce  = Kraków
Linia 303: Linia 333:
  
 
[[File:Ekslibris gastronomiczny Przypkowskiego.jpg|thumb|Ekslibrys gastronomiczny Tadeusza Przypkowskiego]]
 
[[File:Ekslibris gastronomiczny Przypkowskiego.jpg|thumb|Ekslibrys gastronomiczny Tadeusza Przypkowskiego]]
Przypkowski, który znaczną część swej kolekcji gastronomicznej zawdzięczał Pożerskiemu, chciał w jakiś sposób swego zmarłego przyjaciela uczcić. I tak właśnie narodziła się idea powołania Orderu Pomiana. Pomysł na taką właśnię formę upamiętnienia wielkiego gastronoma wziął się, jak sądzę, z innego specjalistycznego orderu. Przypkowski był już bowiem aktywnym członkiem Orderu Białego Kruka. Rycerski Zakon Białego Kruka, założony w 1930 r., zrzeszał głównie krakowskich bibliofilów. Zgodnie z ustawą konstytucyjną Kapituły Orderu, ,,najwyższą cnotą Zakonu jest miłość do ksiąg".<ref> {{Cyt
+
Przypkowski, który znaczną część swej kolekcji gastronomicznej zawdzięczał Pożerskiemu, chciał w&nbsp;jakiś sposób swego zmarłego przyjaciela uczcić. I&nbsp;tak właśnie narodziła się idea powołania Orderu Pomiana. Pomysł na taką właśnie formę upamiętnienia wielkiego gastronoma wziął się, jak sądzę, z&nbsp;innego specjalistycznego orderu. Przypkowski był już bowiem aktywnym członkiem Orderu Białego Kruka. Rycerski Zakon Białego Kruka, założony w&nbsp;1930&nbsp;r., zrzeszał głównie krakowskich bibliofilów. Zgodnie z&nbsp;ustawą konstytucyjną kapituły orderu, „najwyższą cnotą Zakonu jest miłość do ksiąg”.<ref> {{Cyt
 
  | tytuł    = Salon Tradycji Polskiej
 
  | tytuł    = Salon Tradycji Polskiej
 
   | rozdział        = Rycerski Zakon Białego Kruka  
 
   | rozdział        = Rycerski Zakon Białego Kruka  
 
   | adres rozdziału = https://salontradycjipolskiej.pl/rycerski-zakon-bialego-kruka/
 
   | adres rozdziału = https://salontradycjipolskiej.pl/rycerski-zakon-bialego-kruka/
 
  | data    = 8 maja 2022
 
  | data    = 8 maja 2022
  }}</ref> Reguła wzorowana na średniowiecznych zakonach rycerskich, elitarność i sekretność, hierarchia i tytulatura, symbole i rytuały -- wszystko to niewątpliwie oddziaływało na wyobraźnię Przypkowskiego, który zapragnął sam powołać podobną organizację, tyle że w dziedzinie gastronomii.  
+
  }}</ref> Reguła wzorowana na średniowiecznych zakonach rycerskich, elitarność i&nbsp;sekretność, hierarchia i&nbsp;tytulatura, symbole i&nbsp;rytuały wszystko to niewątpliwie oddziaływało na wyobraźnię Przypkowskiego, który zapragnął sam powołać podobną organizację, tyle że w&nbsp;dziedzinie gastronomii.  
  
[[File:Herb i Ekslibrys Pomiana.png|thumb|left|Po lewej: herb Pomian – w polu złotym głowa bawola czarna przeszyta mieczem srebrnym w skos.<br>Po prawej: Ekslibrys Edouarda Pożerskiego de Pomiane'a zaprojektowany przez Tadeusza Przypkowskiego.]]
+
[[File:Herb i Ekslibrys Pomiana.png|thumb|left|Po lewej: herb Pomian – w&nbsp;polu złotym głowa bawola czarna przeszyta mieczem srebrnym w&nbsp;skos.<br>Po prawej: Ekslibrys Edouarda Pożerskiego de Pomiane’a zaprojektowany przez Tadeusza Przypkowskiego.]]
Do współpracy nad tym projektem zwerbował swego znajomego, artystę malarza i grafika, Tadeusza Gronowskiego, znanego chociażby jako autor logotypu {{small|PLL LOT}}. Gronowski zaprojektował odznakę orderową, za wzór biorąc stworzony wcześniej przez Przypkowskiego ekslibrys Edwarda Pożerskiego. Ekslibrys zaś nawiązywał do znaku herbowego Pomian, który przedstawia w polu złotym głowę bawolą czarną (chociaż Długosz pisał, że żubrzą, i do tego, że z kolcem w nozdrzach) przeszytą mieczem srebrnym w skos.<ref>{{Cyt  
+
Do współpracy nad tym projektem zwerbował swego znajomego, artystę malarza i&nbsp;grafika, Tadeusza Gronowskiego, znanego chociażby jako autor logotypu {{small|PLL LOT}}. Gronowski zaprojektował odznakę orderową, za wzór biorąc stworzony wcześniej przez Przypkowskiego ekslibrys Edwarda Pożerskiego. Ekslibrys zaś nawiązywał do znaku herbowego rodu Pomian, który przedstawia w&nbsp;polu złotym głowę bawolą czarną (chociaż Długosz pisał, że żubrzą, i&nbsp;do tego, że z&nbsp;kolcem w&nbsp;nozdrzach) przeszytą mieczem srebrnym w&nbsp;skos.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Kulikowski
 
  | nazwisko = Kulikowski
 
  | imię    = Andrzej
 
  | imię    = Andrzej
Linia 319: Linia 349:
 
  | rok      = 2005
 
  | rok      = 2005
 
  | strony  = 270–271
 
  | strony  = 270–271
  }}</ref> Przypkowski zamienił tylko miecz na nóż skrzyżowany z widelcem. Tarczka w kształcie kielicha, na której ów przerobiony herb umieszczono, została dodatkowo zaprojektowana tak, aby mogła ewentualnie służyć jako podstawka pod talerz, dzięki której sos mógłby ściekać na jedną stronę.  
+
  }}</ref> Przypkowski zamienił tylko miecz na nóż skrzyżowany z&nbsp;widelcem. Tarczka w&nbsp;kształcie kielicha, na której ów przerobiony herb umieszczono, została dodatkowo zaprojektowana tak, aby mogła ewentualnie służyć jako podstawka pod talerz, dzięki której sos mógłby ściekać na jedną stronę.  
  
Natomiast srebrną zapinkę wstążki orderowej zaprojektowali w kształcie kołduna ,,dla upamiętnienia faktu o historycznym znaczeniu, tego mianowicie, że Pożerski ubóstwiał kołduny".<ref>{{Cyt  
+
Natomiast srebrną zapinkę wstążki orderowej zaprojektowali w&nbsp;kształcie kołduna „dla upamiętnienia faktu o&nbsp;historycznym znaczeniu, tego mianowicie, że Pożerski ubóstwiał kołduny”.<ref>{{Cyt  
  | tytuł    = Spotkania z Zabytkami
+
  | tytuł    = Spotkania z&nbsp;Zabytkami
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | imię r          = Janusz
 
   | imię r          = Janusz
   | rozdział        = Przypkowski i PRL
+
   | rozdział        = Przypkowski i&nbsp;PRL
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
+
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i&nbsp;Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | rok      = 1996
 
  | rok      = 1996
Linia 335: Linia 365:
 
{{clear}}
 
{{clear}}
  
== Potrawa druga: Co to są kołduny i jak się je je? ==
+
== Potrawa druga: Co to są kołduny i&nbsp;jak się je je? ==
[[File:Kołduny 1.jpg|thumb|upright|Kołduny litewskie -- ulubiona potrawa Edwarda Pożerskiego]]  
+
[[File:Kołduny 1.jpg|thumb|upright|Kołduny litewskie ulubiona potrawa Edwarda Pożerskiego]]  
Kołduny to rodzaj gotowanych pierogów (a więc dużo się na początku nie pomyliliśmy) nadziewanych surowym mięsem (oczywiście, po ugotowaniu kołdunów, mięso już nie jest surowe), z tym że podaje się je w zupie albo chociażby w wywarze, w którym się gotowały. Przepisu na swą ulubioną potrawę nie omieszkał Pożerski zamieścić w swojej książce kucharskiej, w której przybliżał Francuzom kuchnię polską -- a w tym wypadku, to właściwie litewską. Przytoczył nawet litewską legendę o boskim pochodzeniu kołdunów, które Litwini poznali dzięki małżeństwu zwykłego chłopa z pogańską boginią Mildą.  
+
Kołduny to rodzaj gotowanych pierogów (a&nbsp;więc dużo się na początku nie pomyliliśmy) nadziewanych surowym mięsem (oczywiście po ugotowaniu kołdunów mięso już nie jest surowe), z&nbsp;tym że podaje się je w&nbsp;zupie albo chociażby w&nbsp;wywarze, w&nbsp;którym się gotowały. Przepisu na swą ulubioną potrawę nie omieszkał Pożerski zamieścić w&nbsp;swojej książce kucharskiej, w&nbsp;której przybliżał Francuzom kuchnię polską a&nbsp;w&nbsp;tym wypadku, to właściwie litewską. Przytoczył nawet litewską legendę o&nbsp;boskim pochodzeniu kołdunów, które Litwini poznali dzięki małżeństwu zwykłego chłopa z&nbsp;pogańską boginią Mildą.  
  
 
A oto przepis:
 
A oto przepis:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Kołduny: pierogi, do których farsz składa się w równych ilościach z surowej polędwicy wołowej oraz wołowego łoju nerkowego. Doprawić solą, pieprzem, smażoną cebulą i obowiązkowo suszonym majerankiem (Origanum majorana) w proszku. Gotować tak samo, jak pierogi. Podawać podlane wodą, w której się gotowały. Nakładać łyżką cedzakową na podgrzane talerze.<br> Kołduny je się łyżką. Nie należy ich nigdy rozkrawać na talerzu, lecz dać im się otworzyć dopiero w ustach, które wówczas zaleją się aromatycznym i parzącym tłuszczem.<br>Łój nerkowy można z powodzeniem zastąpić wołowym szpikiem kostnym.
+
| Kołduny: pierogi, do których farsz składa się w&nbsp;równych ilościach z&nbsp;posiekanej surowej polędwicy wołowej oraz wołowego łoju nerkowego. Doprawić solą, pieprzem, smażoną cebulą i&nbsp;obowiązkowo suszonym majerankiem (Origanum majorana) w&nbsp;proszku. Gotować tak samo, jak pierogi. Podawać podlane wodą, w&nbsp;której się gotowały. Nakładać łyżką cedzakową na podgrzane talerze.<br> Kołduny je się łyżką. Nie należy ich nigdy rozkrawać na talerzu, lecz dać im się otworzyć dopiero w&nbsp;ustach, które wówczas zaleją się aromatycznym i&nbsp;parzącym tłuszczem.<br>Łój nerkowy można z&nbsp;powodzeniem zastąpić wołowym szpikiem kostnym.
| oryg = Koldouny&nbsp;: Piérogui dont la farce consiste en un hachis composé de parties égales de filet de bœuf crû et de graisse de rognon de bœuf. Sel, poivre, oignon cuit et, obligatoirement, marjolaine sèche (Origanum majorana) en poudre. Pocher comme les piérogui. Servir dans l'eau de cuisson. Ceuillir à l'écumoire. Poser sur assiettes chaudes.<br> Les coldouny se mangent à la cuillère. Ne jamais les ouvrir dans l'assiette. Ils s'ouvrent dans la bouche et l'inondent de graisse parfumée et brûlante.<br> Cette graisse de rognon est avantageusement remplacée par de la moëlle d'os de bœuf.
+
| oryg = Koldouny&nbsp;: Piérogui dont la farce consiste en un hachis composé de parties égales de filet de bœuf crû et de graisse de rognon de bœuf. Sel, poivre, oignon cuit et, obligatoirement, marjolaine sèche (Origanum majorana) en poudre. Pocher comme les piérogui. Servir dans l’eau de cuisson. Ceuillir à l’écumoire. Poser sur assiettes chaudes.<br> Les coldouny se mangent à la cuillère. Ne jamais les ouvrir dans l’assiette. Ils s’ouvrent dans la bouche et l’inondent de graisse parfumée et brûlante.<br> Cette graisse de rognon est avantageusement remplacée par de la moëlle d’os de bœuf.
 
| źródło =  {{Cyt  
 
| źródło =  {{Cyt  
 
  | nazwisko = Pomiane
 
  | nazwisko = Pomiane
Linia 354: Linia 384:
 
  }}, tłum. własne }}
 
  }}, tłum. własne }}
  
== Kawior i koniak kontra kaszanka i kawa zbożowa ==
+
== Kawior i&nbsp;koniak kontra kaszanka i&nbsp;kawa zbożowa ==
W przeciwieństwie do Kapituły Orderu Białego Kruka, którego działalność otaczał zawsze nimb tajemniczości na miarę loży wolnomularskiej, Przypkowski od początku zakładał, że głównym celem Orderu Pomiana będzie promocja -- przede wszystkim kuchni polskiej na świecie, a trochę też samego Przypkowskiego i jego muzeum. A żeby to się udało, to wiedział, że trzeba było tym pomysłem zainteresować władze państwowe. Tylko jak przekonać komunistów do idei orderu, który wywodził się przecież z feudalnej tradycji zakonów rycerskich? Przypkowski przedstawiał tę ideę jako sposób na naprawę polskiej kuchni, która w czasach budowy komunizmu była już tylko cieniem swej dawnej chwały. Jedzenie w Polsce Ludowej było w powszechnym mniemaniu mało urozmaicone, monotonne, szare i nieciekawe. Przypkowski głosił więc potrzebę ,,poprawienia kuchni publicznej bez obalenia ustroju". Pozostawało jeszcze pytanie, z kim we władzach najlepiej o tym projekcie rozmawiać. Pozwólcie więc, iż przypomnę -- szczególnie młodszym Czytelnikom -- kto wówczas rządził w Polsce.  
+
W przeciwieństwie do Orderu Białego Kruka, którego działalność otaczał zawsze nimb tajemniczości na miarę loży wolnomularskiej, Przypkowski od początku zakładał, że głównym celem Orderu Pomiana będzie promocja przede wszystkim kuchni polskiej na świecie, a&nbsp;trochę też samego Przypkowskiego i&nbsp;jego muzeum. A&nbsp;żeby to się udało, to wiedział, że trzeba było tym pomysłem zainteresować władze państwowe. Tylko jak przekonać komunistów do idei orderu, która wywodziła się przecież z&nbsp;feudalnej tradycji zakonów rycerskich? Przypkowski przedstawiał tę ideę jako sposób na naprawę polskiej kuchni, która w&nbsp;czasach budowy komunizmu była już tylko cieniem swej dawnej chwały. Jedzenie w&nbsp;Polsce Ludowej było w&nbsp;powszechnym mniemaniu mało urozmaicone, monotonne, szare i&nbsp;nieciekawe. Przypkowski głosił więc potrzebę „poprawienia kuchni publicznej bez obalenia ustroju”. Pozostawało jeszcze pytanie, z&nbsp;kim we władzach najlepiej o&nbsp;tym projekcie rozmawiać. Pozwólcie więc, iż przypomnę szczególnie młodszym Czytelnikom kto wówczas rządził w&nbsp;Polsce.  
  
[[File:Cyrankiewicz i Gomułka.jpg|thumb|left|Józef Cyrankiewicz (z lewej) i Władysław Gomułka]]
+
[[File:Cyrankiewicz i Gomułka.jpg|thumb|left|Józef Cyrankiewicz (z&nbsp;lewej) i&nbsp;Władysław Gomułka]]
Przez całe lata 60. XX wieku na czele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stało niezmiennie dwóch mężczyzn. Na pierwszym miejscu był pierwszy sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Władysław Gomułka, znany też pod swym dawnym konspiracyjnym pseudonimem jako towarzysz Wiesław. Natomiast człowiekiem numer dwa był najdłużej w historii Polski urzędujący premier, Józef Cyrankiewicz (to, że szef partii był faktycznie ważniejszy od premiera rządu, nie powinno dziwić nikogo, kto żył pod rządami Kaczyńskiego i Morawieckiego). Chociaż rządzili wspólnie, to sporo ich dzieliło. Gomułka miał pochodzenie robotnicze i był prawdziwym, jeszcze przedwojennym komunistą – jednym z nielicznych, którzy przeżyli stalinowską czystkę w latach w 1937–38. Tow. Wiesław nie stawił się wtedy na zaproszenie do Moskwy, gdyż miał szczęście przebywać akurat w polskim więzieniu. Za to Cyrankiewicz wywodził się z krakowskiej inteligencji i był socjalistą, który dopiero po wojnie zdecydował się na współpracę z komunistami, bo wolał to niż więzienie albo emigrację.
+
Przez całe lata 60. XX wieku na czele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stało niezmiennie dwóch mężczyzn. Na pierwszym miejscu był pierwszy sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Władysław Gomułka, znany też pod swym dawnym konspiracyjnym pseudonimem jako towarzysz Wiesław. Natomiast człowiekiem numer dwa był najdłużej w&nbsp;historii Polski urzędujący premier, Józef Cyrankiewicz (to, że szef partii był faktycznie ważniejszy od premiera rządu, nie powinno dziwić nikogo, kto żył pod rządami Kaczyńskiego i&nbsp;Morawieckiego). Chociaż rządzili wspólnie, to sporo ich dzieliło. Gomułka miał pochodzenie robotnicze i&nbsp;był prawdziwym, jeszcze przedwojennym komunistą – jednym z&nbsp;nielicznych, którzy przeżyli stalinowską czystkę w&nbsp;latach w&nbsp;1937–38. Tow. Wiesław nie stawił się wtedy na zaproszenie do Moskwy, gdyż miał szczęście przebywać akurat w&nbsp;polskim więzieniu. Za to Cyrankiewicz wywodził się z&nbsp;krakowskiej inteligencji i&nbsp;był socjalistą, który dopiero po wojnie zdecydował się na współpracę z&nbsp;komunistami, bo wolał to niż więzienie albo emigrację.
  
[[File:Józef Cyrankiewicz z kieliszkiem.jpg|thumb|upright=.9|Józef Cyrankiewicz (1911--1989), premier Polski w latach 1947–1952 i 1954–1970]]
+
[[File:Józef Cyrankiewicz z kieliszkiem.jpg|thumb|upright=.9|Józef Cyrankiewicz (1911–1989), premier Polski w&nbsp;latach 1947–1952 i&nbsp;1954–1970]]
Także pod względem podejścia do korzystania z uciech życia różnili się między sobą niczym dzień i noc. Gomułka znany był ze skromnego, niemal ascetycznego stylu życia i chorobliwej wręcz oszczędności. Cyrankiewicz nie stronił zaś od wykwintnego  jadła, drogich trunków ani pięknych kobiet. Gomułka w jakimś stopniu tolerował rozpasanie premiera, kładąc je na karb ponad dwóch ciężkich lat, które ten spędził w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. ,,Według mnie Cyrankiewicza złamał obóz – tłumaczył pierwszy sekretarz. – Cyrankiewicz wyszedł z Oświęcimia ze złamanym kręgosłupem moralnym i politycznym, z jednym tylko pragnieniem: żyć, używać."<ref>{{Cyt
+
Także pod względem podejścia do korzystania z&nbsp;uciech życia różnili się między sobą niczym dzień i&nbsp;noc. Gomułka znany był ze skromnego, niemal ascetycznego stylu życia i&nbsp;chorobliwej wręcz oszczędności. Cyrankiewicz nie stronił zaś od wykwintnego  jadła, drogich trunków ani pięknych kobiet. Gomułka w&nbsp;jakimś stopniu tolerował rozpasanie premiera, kładąc je na karb ponad dwóch ciężkich lat, które ten spędził w&nbsp;obozie koncentracyjnym w&nbsp;Oświęcimiu. „Według mnie Cyrankiewicza złamał obóz – tłumaczył pierwszy sekretarz. – Cyrankiewicz wyszedł z&nbsp;Oświęcimia ze złamanym kręgosłupem moralnym i&nbsp;politycznym, z&nbsp;jednym tylko pragnieniem: żyć, używać.<ref>{{Cyt
 
  | nazwisko = Klim
 
  | nazwisko = Klim
 
  | imię    = Andrzej  
 
  | imię    = Andrzej  
  | tytuł    = Jak w kabarecie: Obrazki z życia PRL
+
  | tytuł    = Jak w&nbsp;kabarecie: Obrazki z&nbsp;życia PRL
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Naukowe PWN
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Naukowe PWN
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
Linia 372: Linia 402:
 
   | nazwisko r      = Miklasz
 
   | nazwisko r      = Miklasz
 
   | imię r          = Adam  
 
   | imię r          = Adam  
   | rozdział        = Luksus w PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?
+
   | rozdział        = Luksus w&nbsp;PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?
 
   | adres rozdziału = https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/06/21/luksus-w-prl-u-jak-naprawde-zyla-wtedy-wladza/
 
   | adres rozdziału = https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/06/21/luksus-w-prl-u-jak-naprawde-zyla-wtedy-wladza/
 
  | rok      = 21 czerwca 2016
 
  | rok      = 21 czerwca 2016
  }}</ref> O luksusowych imprezach u ,,tow. Cyrano" krążyły legendy:
+
  }}</ref> O&nbsp;luksusowych imprezach u&nbsp;„tow. Cyrano” krążyły legendy:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Podobno podczas jednego z pobytów Cyrankiewicza w rządowym ośrodku w Łańsku zjechał tam również Gomułka. Cyrankiewicz natychmiast kazał ukryć frykasy: zniknęły kawior, łosoś i francuski koniak, a pojawiły się kaszanka, ser i kawa zbożowa. I to niejedyny wypadek, kiedy premier maskował przed pierwszym sekretarzem swoje sybaryckie upodobania.
+
| Podobno podczas jednego z&nbsp;pobytów Cyrankiewicza w&nbsp;rządowym ośrodku w&nbsp;Łańsku zjechał tam również Gomułka. Cyrankiewicz natychmiast kazał ukryć frykasy: zniknęły kawior, łosoś i&nbsp;francuski koniak, a&nbsp;pojawiły się kaszanka, ser i&nbsp;kawa zbożowa. I&nbsp;to niejedyny wypadek, kiedy premier maskował przed pierwszym sekretarzem swoje sybaryckie upodobania.
 
| źródło =  {{Cyt
 
| źródło =  {{Cyt
 
  | nazwisko = Klim
 
  | nazwisko = Klim
 
  | imię    = Andrzej  
 
  | imię    = Andrzej  
  | tytuł    = Jak w kabarecie: Obrazki z życia PRL
+
  | tytuł    = Jak w&nbsp;kabarecie: Obrazki z&nbsp;życia PRL
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Naukowe PWN
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Naukowe PWN
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
Linia 390: Linia 420:
 
   | nazwisko r      = Miklasz
 
   | nazwisko r      = Miklasz
 
   | imię r          = Adam  
 
   | imię r          = Adam  
   | rozdział        = Luksus w PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?
+
   | rozdział        = Luksus w&nbsp;PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?
 
   | adres rozdziału = https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/06/21/luksus-w-prl-u-jak-naprawde-zyla-wtedy-wladza/
 
   | adres rozdziału = https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/06/21/luksus-w-prl-u-jak-naprawde-zyla-wtedy-wladza/
 
  | rok      = 21 czerwca 2016
 
  | rok      = 21 czerwca 2016
 
  }} }}
 
  }} }}
  
W innej wersji tej anegdoty, służba zebrała ze stołów kawior, krewetki i szampana, a na ich miejsce wniosła parówki, bigos i czystą.<ref>{{Cyt  
+
W innej wersji tej anegdoty, służba zebrała ze stołów kawior, krewetki i&nbsp;szampana, a&nbsp;na ich miejsce wniosła parówki, bigos i&nbsp;czystą.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Rozkoszny
 
  | tytuł    = Rozkoszny
 
   | nazwisko r      = Michał  
 
   | nazwisko r      = Michał  
 
   | imię r          = Korkosz
 
   | imię r          = Korkosz
   | rozdział        = Dieta reżimowa – Realia PRL-u a Kuchnia Polska; Część VI: Kulinaria centralnie sterowane
+
   | rozdział        = Dieta reżimowa – Realia PRL-u a&nbsp;Kuchnia Polska; Część VI: Kulinaria centralnie sterowane
 
   | adres rozdziału = https://www.rozkoszny.pl/dieta-rezimowa-realia-prl-u-a-kuchnia-polska-czesc-vi-kulinaria-centralnie-sterowane/
 
   | adres rozdziału = https://www.rozkoszny.pl/dieta-rezimowa-realia-prl-u-a-kuchnia-polska-czesc-vi-kulinaria-centralnie-sterowane/
 
  | rok      = 10 stycznia 2018  
 
  | rok      = 10 stycznia 2018  
  }}</ref> W jeszcze innej: szybko schowano kawior, przepiórki i wino, a na stół trafił chleb z dżemem i twarogiem.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> W&nbsp;jeszcze innej: szybko schowano kawior, przepiórki i&nbsp;wino, a&nbsp;na stół trafił chleb z&nbsp;dżemem i&nbsp;twarogiem.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Dzieje.pl
 
  | tytuł    = Dzieje.pl
 
   | nazwisko r      = S.
 
   | nazwisko r      = S.
 
   | imię r          = P.
 
   | imię r          = P.
   | rozdział        = Byłem gorylem Gomułki i Gierka
+
   | rozdział        = Byłem gorylem Gomułki i&nbsp;Gierka
 
   | adres rozdziału = https://dzieje.pl/ksiazki/bylem-gorylem-gomulki-i-gierka
 
   | adres rozdziału = https://dzieje.pl/ksiazki/bylem-gorylem-gomulki-i-gierka
 
  | wydawca  = Muzeum Historii Polski, Polska Agencja Prasowa
 
  | wydawca  = Muzeum Historii Polski, Polska Agencja Prasowa
Linia 412: Linia 442:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
== Potrawa trzecia: Karpie diem w Cyrankiewiczówce ==
+
== Potrawa trzecia: Karpie diem w&nbsp;Cyrankiewiczówce ==
Jeżdżąc na trasie między w Warszawą a swym rodzinnym Krakowem, Cyrankiewicz lubił zatrzymać się w restauracji Ratuszowej w Szydłowcu, aby rozkoszować się serwowanym tam karpiem w śmietanie. Z czasem wieczny premier doprowadził do urządzenia w budynku miejscowego domu towarowego nowej, większej restauracji -- o nazwie Biesiada -- w której na piętrze znajdowała się specjalna salka dla vipów, potocznie zwana Cyrankiewiczówką. Szefem kuchni został tam oczywiście dawny szef z Ratuszowej, czyli Stanisław Cuper.<ref>{{Cyt
+
Jeżdżąc na trasie między w&nbsp;Warszawą a&nbsp;swym rodzinnym Krakowem, Cyrankiewicz lubił zatrzymać się w&nbsp;restauracji Ratuszowej w&nbsp;Szydłowcu, aby rozkoszować się serwowanym tam karpiem w&nbsp;śmietanie. Z&nbsp;czasem wieczny premier doprowadził do urządzenia w&nbsp;budynku miejscowego domu towarowego nowej, większej restauracji o&nbsp;nazwie Biesiada w&nbsp;której na piętrze znajdowała się specjalna salka dla vipów, potocznie zwana Cyrankiewiczówką. Szefem kuchni został tam oczywiście dawny szef z&nbsp;Ratuszowej, czyli Stanisław Cuper.<ref>{{Cyt
 
  | tytuł    = Szydłowiec dla turystów
 
  | tytuł    = Szydłowiec dla turystów
   | rozdział        = Karp w śmietanie
+
   | rozdział        = Karp w&nbsp;śmietanie
 
   | adres rozdziału = https://www.facebook.com/visitszydlowiec/posts/pfbid02WesvEVBesPK9K5jmLN53ZKYr6EaWjoZ5dfmTrJ2netJ9N9HVpikFE81gv2wTGn6Zl
 
   | adres rozdziału = https://www.facebook.com/visitszydlowiec/posts/pfbid02WesvEVBesPK9K5jmLN53ZKYr6EaWjoZ5dfmTrJ2netJ9N9HVpikFE81gv2wTGn6Zl
 
  | wydawca  = Facebook
 
  | wydawca  = Facebook
 
  | rok      = 21 listopada 2017
 
  | rok      = 21 listopada 2017
  }}</ref> W 1970 r. Cuper został nawet oddelegowany na jakieś wydarzenie gastronomiczne w Wenecji, skąd powrócił z pucharem, który wygrał właśnie swoim karpiem.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> W&nbsp;1970&nbsp;r. Cuper został nawet oddelegowany na jakieś wydarzenie gastronomiczne w&nbsp;Wenecji, skąd powrócił z&nbsp;pucharem, który wygrał właśnie swoim karpiem.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
Linia 431: Linia 461:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
[[File:Karp w śmietanie.jpg|thumb|Karp w śmietanie ''à la'' Cuper [https://www.facebook.com/visitszydlowiec/posts/pfbid0UVcbKYV1wcdNRmYvi6qAd4tsCv2ACQUTsT4f213GUnpN5kdurr7qe2m4GTeXGjdFl podawany w hotelu Primagor w Szydłowcu]]]
+
[[File:Karp w śmietanie.jpg|thumb|Karp w&nbsp;śmietanie ''à la'' Cuper [https://www.facebook.com/visitszydlowiec/posts/pfbid0UVcbKYV1wcdNRmYvi6qAd4tsCv2ACQUTsT4f213GUnpN5kdurr7qe2m4GTeXGjdFl podawany w hotelu Primagor w Szydłowcu]]]
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Karpia filetowanego 1500 g, masła i smalcu po 50 g, mąki 50 g, ziemniaków 1000 g, parmezanu 100 g oraz bułeczka tarta, masło do podlewania i zielenina. Karpia porcjować po 100 g, smażyć na smalcu, po którego odlaniu podłożyć masło i wstawić do piecyka. Wykonać sos: masło z patelni, cebula przyrumieniona, oprószyć mąką i zalać kwaśną śmietaną, solić i pieprzyć do smaku. Wyłożyć karpia na grzany półmisek, obłożyć drążonymi ziemniakami i zalać sosem śmietanowym. Całość posypać parmezanem i zieleniną, i zapiec. Wydawać na gorące talerze z wrzącym sosem śmietanowym.
+
| Karpia filetowanego 1500&nbsp;g, masła i&nbsp;smalcu po 50&nbsp;g, mąki 50&nbsp;g, ziemniaków 1000&nbsp;g, parmezanu 100&nbsp;g oraz bułeczka tarta, masło do podlewania i&nbsp;zielenina. Karpia porcjować po 100&nbsp;g, smażyć na smalcu, po którego odlaniu podłożyć masło i&nbsp;wstawić do piecyka. Wykonać sos: masło z&nbsp;patelni, cebula przyrumieniona, oprószyć mąką i&nbsp;zalać kwaśną śmietaną, solić i&nbsp;pieprzyć do smaku. Wyłożyć karpia na grzany półmisek, obłożyć drążonymi ziemniakami i&nbsp;zalać sosem śmietanowym. Całość posypać parmezanem i&nbsp;zieleniną, i&nbsp;zapiec. Wydawać na gorące talerze z&nbsp;wrzącym sosem śmietanowym.
 
| źródło = {{Cyt  
 
| źródło = {{Cyt  
 
  | nazwisko = Berezowska
 
  | nazwisko = Berezowska
Linia 443: Linia 473:
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | imię4    = Magdalena
 
  | imię4    = Magdalena
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
+
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
 
   | nazwisko r      = Przypkowska
 
   | nazwisko r      = Przypkowska
 
   | imię r          = Stefania
 
   | imię r          = Stefania
Linia 452: Linia 482:
 
  | strony  = 85
 
  | strony  = 85
 
  }}.<br>
 
  }}.<br>
Dokładniejszą i nieco uwspółcześnioną wersję tego przepisu można znaleźć w:  {{Cyt  
+
Dokładniejszą i&nbsp;nieco uwspółcześnioną wersję tego przepisu można znaleźć w:  {{Cyt  
 
  | inni    = red. Alicja Kaszyńska
 
  | inni    = red. Alicja Kaszyńska
 
  | tytuł    = Powiat szydłowiecki: Smaki
 
  | tytuł    = Powiat szydłowiecki: Smaki
Linia 463: Linia 493:
  
 
== Kapituła ==
 
== Kapituła ==
Było jasne, że Cyrankiewicz nadawał się na członka kapituły nowego orderu gastronomicznego idealnie, a przaśny Gomułka -- lepiej, żeby o całym projekcie nie wiedział. Przypkowski i Gronowski uznali pewnie, że najłatwiej będzie im dotrzeć do premiera poprzez Lucjana Motykę -- ministra kultury, który prywatnie był bliskim przyjacielem Cyrankiewicza. Żeby zaś wzmocnić swoją pozycję w rozmowach z resortem kultury, to zwerbowali do kapituły znanych i lubianych przez władzę literatów, takich jak Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Brzechwa czy Mirosław Żuławski. Z rządu, oprócz Motyki, udało się też skaptować Adama Rapackiego (ministra spraw zagranicznych) i Edwarda Sznajdra (ministra handlu wewnętrznego).  
+
Było jasne, że Cyrankiewicz nadawał się na członka kapituły nowego orderu gastronomicznego idealnie, a&nbsp;przaśny Gomułka lepiej, żeby o&nbsp;całym projekcie nie wiedział. Przypkowski i&nbsp;Gronowski uznali pewnie, że najłatwiej będzie im dotrzeć do premiera poprzez Lucjana Motykę ministra kultury, który prywatnie był bliskim przyjacielem Cyrankiewicza. Żeby zaś wzmocnić swoją pozycję w&nbsp;rozmowach z&nbsp;resortem kultury, to zwerbowali do kapituły znanych i&nbsp;lubianych przez władzę literatów, takich jak Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Brzechwa czy Mirosław Żuławski. Z&nbsp;rządu, oprócz Motyki, udało się też skaptować Adama Rapackiego (ministra spraw zagranicznych) i&nbsp;Edwarda Sznajdra (ministra handlu wewnętrznego).  
  
Inauguracyjne posiedzenie kapituły Przypkowski zaplanował na 26 stycznia 1965 r., czyli pierwszą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. W zaproszeniu dla Rapackiego Przypkowski zaznaczał, że dogadał się już z Komitetem Wojewódzkim PZPR w Kielcach w sprawie wprowadzania tradycyjnych potraw do jadłospisów miejscowych restauracji.
+
Inauguracyjne posiedzenie kapituły Przypkowski zaplanował na 26 stycznia 1965&nbsp;r., czyli pierwszą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. W&nbsp;zaproszeniu dla Rapackiego Przypkowski zaznaczał, że dogadał się już z&nbsp;Komitetem Wojewódzkim {{small|PZPR}} w&nbsp;Kielcach w&nbsp;sprawie wprowadzania tradycyjnych potraw do jadłospisów miejscowych restauracji.
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Na początek poszła zupa cebulowa przypkowska, zrazy radziwiłłowskie i blamanże Sobieskiego! Komitet Wojewódzki dał dyspozycję pieczenia chleba razowego piekarniom kieleckim. Chleba takiego rodzaju, jakiego zrazy i zupa wymagają.
+
| Na początek poszła zupa cebulowa przypkowska, zrazy radziwiłłowskie i&nbsp;blamanże Sobieskiego! Komitet Wojewódzki dał dyspozycję pieczenia chleba razowego piekarniom kieleckim. Chleba takiego rodzaju, jakiego zrazy i&nbsp;zupa wymagają.
| źródło = Tadeusz Przypkowski w liście do Adama Rapackiego, między 16 lipca 1964 a 26 stycznia 1965; cyt. w: {{Cyt  
+
| źródło = Tadeusz Przypkowski w&nbsp;liście do Adama Rapackiego, między 16 lipca 1964 a&nbsp;26 stycznia 1965; cyt. w: {{Cyt  
  | tytuł    = Spotkania z Zabytkami
+
  | tytuł    = Spotkania z&nbsp;Zabytkami
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | imię r          = Janusz
 
   | imię r          = Janusz
   | rozdział        = Przypkowski i PRL
+
   | rozdział        = Przypkowski i&nbsp;PRL
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
+
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i&nbsp;Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | rok      = 1996
 
  | rok      = 1996
Linia 482: Linia 512:
 
  }} }}
 
  }} }}
  
Ostatecznie Rapackiemu wypadło coś innego i inauguracja nie doszła do skutku. Przypkowski, jak to Przypkowski, nie zraził się tym, tylko zaczął działać tak, jakby Order Pomiana został już utworzony. Do Francji powysyłał listy, by o istnieniu nowego orderu powiadomić potencjalnych odznaczonych -- oczywiście na specjalnej ,,pomianowej" papeterii na czerpanym papierze z odpowiednim znakiem wodnym (pewnego razu, gdy papiernia nie zrealizowała zamówienia po jego myśli, Przypkowski musiał sięgnąć po odpowiednio mocny argument: ,,papier bez znaku wodnego jest jak kutas bez łebka!").<ref>J. Miliszkiewicz, ''op. cit.'', s. 35--37</ref>
+
Ostatecznie Rapackiemu wypadło coś innego i&nbsp;inauguracja nie doszła do skutku. Przypkowski, jak to Przypkowski, nie zraził się tym, tylko zaczął działać tak, jakby Order Pomiana został już utworzony. Do Francji powysyłał listy, by o&nbsp;istnieniu nowego orderu powiadomić potencjalnych odznaczonych oczywiście na specjalnej „pomianowej” papeterii na czerpanym papierze z&nbsp;odpowiednim znakiem wodnym (pewnego razu, gdy papiernia nie zrealizowała zamówienia po jego myśli, Przypkowski musiał sięgnąć po odpowiednio mocny argument: „papier bez znaku wodnego jest jak kutas bez łebka!).<ref>J. Miliszkiewicz, ''op. cit.'', s. 35–37</ref>
  
[[File:Order Pomiana - Polska.jpg|thumb|upright=1.25|Obiad kapituły Orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. Tyłem do obiektywu, z widoczną wstążką orderową na szyi, siedzi gospodarz spotkania, wielki mistrz Tadeusz Gronowski, a na przeciwko niego – kanclerz kapituły Tadeusz Przypkowski.]]
+
[[File:Order Pomiana - Polska.jpg|thumb|upright=1.25|Obiad kapituły Orderu Pomiana w&nbsp;drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. Tyłem do obiektywu, z&nbsp;widoczną wstążką orderową na szyi, siedzi gospodarz spotkania, wielki mistrz Tadeusz Gronowski, a&nbsp;na przeciwko niego – kanclerz kapituły Tadeusz Przypkowski.]]
Kapituła zebrała się po raz pierwszy dopiero w drugą rocznicę śmierci Pożerskiego. Spotkanie odbyło się w mieszkaniu Tadeusza Gronowskiego. Z rządu przyszli Motyka i jego wiceminister, Zygmunt Garstecki. Gronowski został mianowany wielkim mistrzem kapituły, zaś Przypkowski został jej kanclerzem. Kapituła przyjęła wówczas specjalną rezolucję (napisaną w stylu będącym ewidentnym pastiszem przemówień Gomułki) o następującej treści:
+
Kapituła zebrała się po raz pierwszy dopiero w&nbsp;drugą rocznicę śmierci Pożerskiego. Spotkanie odbyło się w&nbsp;warszawskim mieszkaniu Tadeusza Gronowskiego. Z&nbsp;rządu przyszli Motyka i&nbsp;jego wiceminister, Zygmunt Garstecki. Gronowski został mianowany wielkim mistrzem kapituły, zaś Przypkowski został jej kanclerzem. Kapituła przyjęła wówczas specjalną rezolucję (napisaną w&nbsp;stylu będącym ewidentnym pastiszem przemówień Gomułki) o&nbsp;następującej treści:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
 
| Jednogłośnie‎ ‎postanowiono‎ ‎dążyć‎ ‎do‎ ‎przywrócenia dawnej‎ ‎sławy‎ ‎Polskiej‎ ‎Kuchni, jako‎ ‎wybitnemu‎ ‎działowi‎ ‎Polskiej‎ ‎Kultury,‎ ‎przez‎ ‎sprecyzowanie‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎podstawie‎ ‎nowej‎ ‎bazy‎ ‎ustrojowej‎ ‎wprowadzenie‎ ‎w życie‎ ‎jej‎ ‎pojęcia‎ ‎jako‎ ‎sztuki‎ ‎na naukowym‎ ‎podkładzie‎ ‎empirycznym‎ ‎czy‎ ‎badawczym,‎ ‎w przeciwieństwie‎ ‎do‎ ‎dotychczasowego‎ ‎jej‎ ‎traktowania‎ ‎jako zbiurokratyzowanego‎ ‎rzemiosła i‎ ‎przemysłu,‎ ‎co‎ ‎doprowadziło‎ ‎do jej‎ ‎tak‎ ‎powszechnie‎ ‎dyskutowanego‎ ‎upadku.‎ Jest to zadaniem głównym Kapituły Orderu Pomiana.
 
| Jednogłośnie‎ ‎postanowiono‎ ‎dążyć‎ ‎do‎ ‎przywrócenia dawnej‎ ‎sławy‎ ‎Polskiej‎ ‎Kuchni, jako‎ ‎wybitnemu‎ ‎działowi‎ ‎Polskiej‎ ‎Kultury,‎ ‎przez‎ ‎sprecyzowanie‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎podstawie‎ ‎nowej‎ ‎bazy‎ ‎ustrojowej‎ ‎wprowadzenie‎ ‎w życie‎ ‎jej‎ ‎pojęcia‎ ‎jako‎ ‎sztuki‎ ‎na naukowym‎ ‎podkładzie‎ ‎empirycznym‎ ‎czy‎ ‎badawczym,‎ ‎w przeciwieństwie‎ ‎do‎ ‎dotychczasowego‎ ‎jej‎ ‎traktowania‎ ‎jako zbiurokratyzowanego‎ ‎rzemiosła i‎ ‎przemysłu,‎ ‎co‎ ‎doprowadziło‎ ‎do jej‎ ‎tak‎ ‎powszechnie‎ ‎dyskutowanego‎ ‎upadku.‎ Jest to zadaniem głównym Kapituły Orderu Pomiana.
 
<!-- A unanimous decision has been taken to strive for bringing Polish Cuisine, as a signal branch of Polish Culture, to its former glory through precise definition and realisation, upon a new systemic base, of its notion as an art founded on scientific empirical and research-based groundwork, contrariwise to its heretofore treatment as a bureaucratised craft or industry, which has led to its universally discussed downfall. It is the foremost task standing before the Chapter of the Order of Pomiane. -->
 
<!-- A unanimous decision has been taken to strive for bringing Polish Cuisine, as a signal branch of Polish Culture, to its former glory through precise definition and realisation, upon a new systemic base, of its notion as an art founded on scientific empirical and research-based groundwork, contrariwise to its heretofore treatment as a bureaucratised craft or industry, which has led to its universally discussed downfall. It is the foremost task standing before the Chapter of the Order of Pomiane. -->
| źródło = Rezolucja przyjęta przez kapitułę orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego; cyt. w: {{Cyt  
+
| źródło = Rezolucja przyjęta przez kapitułę Orderu Pomiana w&nbsp;drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego; cyt. w: {{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
Linia 502: Linia 532:
 
  }} }}
 
  }} }}
  
Pierwsze posiedzenie kapituły, choć spóźnione, można było uznać za sukces. Przypkowski był dobrej myśli i snuł już dalekosiężne plany na przyszłość. Cztery dni później pisał do wielkiego mistrza:
+
Pierwsze posiedzenie kapituły, choć spóźnione, można było uznać za sukces. Przypkowski był dobrej myśli i&nbsp;snuł już dalekosiężne plany na przyszłość. Cztery dni później pisał do wielkiego mistrza:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Myślę, że już na tym następnym obiedzie, zamiast chorego Jana Brzechwy, wejdzie Cyrankiewicz i z nim przedyskutujemy podniesioną przez Motykę i Garsteckiego możliwość czwartkowych obiadów Kapituły w Łazienkach.
+
| Myślę, że już na tym następnym obiedzie, zamiast chorego Jana Brzechwy, wejdzie Cyrankiewicz i&nbsp;z&nbsp;nim przedyskutujemy podniesioną przez Motykę i&nbsp;Garsteckiego możliwość czwartkowych obiadów Kapituły w&nbsp;Łazienkach.
| źródło = Tadeusz Przypkowski w liście do Tadeusza Gronowskiego, 30 stycznia 1966; cyt. w: Miliszkiewicz, ''op. cit.''
+
| źródło = Tadeusz Przypkowski w&nbsp;liście do Tadeusza Gronowskiego, 30 stycznia 1966; cyt. w: Miliszkiewicz, ''op. cit.''
 
}}
 
}}
  
W sumie do kapituły zrekrutowano kilkanaście osób. Żaden z członków nie miał jakichś silnych związków z gastronomią poza tym, że zapewne lubił dobrze zjeść (bo w końcu kto nie lubi?). Poniżej zamieszczam listę pełnego – na tyle, na ile udało mi się ustalić – składu Kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana.
+
W sumie do kapituły zrekrutowano kilkanaście osób. Większość członków nie miała jakichś silnych związków z&nbsp;gastronomią poza tym, że zapewne lubili dobrze zjeść (bo w&nbsp;końcu kto nie lubi?). Poniżej zamieszczam listę pełnego – na tyle, na ile udało mi się ustalić – składu kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana.
 
   
 
   
{| class="wikitable"
+
{| class=wikitable
|+ Członkowie kapituły Orderu Pomiana<ref>Według listy członków znajdującej się w archiwum Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w 1969 r., nie zawiera nazwisk osób przyjętych do kapituły później, w tym: S.&nbsp;Bratkowskiego i A.&nbsp;Hanftwurcla, ani nieżyjącego już wtedy J.&nbsp;Brzechwy, a informacja o ich włączeniu w skład kapituły Orderu Pomiana pochodzi z innych źródeł.</ref>
+
|+ Członkowie kapituły Orderu Pomiana<ref>Według listy członków znajdującej się w&nbsp;archiwum Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w&nbsp;1969&nbsp;r., nie zawiera nazwisk osób przyjętych do kapituły później, w&nbsp;tym: S.&nbsp;Bratkowskiego i&nbsp;A.&nbsp;Hanftwurcla, ani nieżyjącego już wtedy J.&nbsp;Brzechwy, a&nbsp;informacja o&nbsp;ich włączeniu w&nbsp;skład kapituły Orderu Pomiana pochodzi z&nbsp;innych źródeł.</ref>
! Wizerunek !! Imię i nazwisko<br>(ur. – zm.) !! Uwagi
+
! Wizerunek !! Imię i&nbsp;nazwisko<br>(ur. – zm.) !! Uwagi
 
|-
 
|-
| [[File:Tadeusz Gronowski.jpg|100px|Tadeusz Gronowski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Gronowski Tadeusz Gronowski]'''<br>(1894–1990) || Malarz i grafik.<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Tadeusz Gronowski.jpg|100px|Tadeusz Gronowski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Gronowski Tadeusz Gronowski]'''<br>(1894–1990) || Malarz i&nbsp;grafik.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Varsavianista
 
  | tytuł    = Varsavianista
 
   | nazwisko r      = Sobieszczański
 
   | nazwisko r      = Sobieszczański
 
   | imię r          = Adrian  
 
   | imię r          = Adrian  
   | rozdział        = Twórczość Tadeusza Gronowskiego w latach 20. na przykładzie wybranych realizacji
+
   | rozdział        = Twórczość Tadeusza Gronowskiego w&nbsp;latach 20. na przykładzie wybranych realizacji
 
   | adres rozdziału = https://varsavianista.pl/index.php/2022/08/28/tworczosc-tadeusza-gronowskiego-w-latach-20-na-przykladzie-wybranych-realizacji/
 
   | adres rozdziału = https://varsavianista.pl/index.php/2022/08/28/tworczosc-tadeusza-gronowskiego-w-latach-20-na-przykladzie-wybranych-realizacji/
 
  | wydawca  = Fundacja Hereditas
 
  | wydawca  = Fundacja Hereditas
Linia 526: Linia 556:
 
  }}</ref> <br>Wielki Mistrz Kapituły.  
 
  }}</ref> <br>Wielki Mistrz Kapituły.  
 
|-
 
|-
| [[File:Tadeusz Przypkowski 2.jpg|100px|Tadeusz Przypkowski]] || style=text-align:left | '''Tadeusz Przypkowski'''<br>(1905–1977) || Gnomonik, historyk nauki i sztuki.<br>Kanclerz Kapituły.
+
| [[File:Tadeusz Przypkowski 2.jpg|100px|Tadeusz Przypkowski]] || style=text-align:left | '''Tadeusz Przypkowski'''<br>(1905–1977) || Gnomonik, historyk nauki i&nbsp;sztuki.<br>Kanclerz Kapituły.
 
|-
 
|-
| [[File:Anatol Hanftwurcel.jpg|100px|Anatol Hanftwurcel]] || style=text-align:left | '''Anatol Hanftwurcel'''<br>(1921–2006) || Technik przemysłu spożywczego, redaktor naczelny czasopism branżowych, tłumacz, a z zamiłowania kucharz, smakosz oraz autor rubryk i książek kucharskich.<br>Sekretarz Kapituły.<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Anatol Hanftwurcel.jpg|100px|Anatol Hanftwurcel]] || style=text-align:left | '''Anatol Hanftwurcel'''<br>(1921–2006) || Technik przemysłu spożywczego, redaktor naczelny czasopism branżowych, tłumacz, a&nbsp;z&nbsp;zamiłowania kucharz, smakosz oraz autor rubryk i&nbsp;książek kucharskich.<br>Sekretarz Kapituły.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przegląd Techniczny
 
  | tytuł    = Przegląd Techniczny
 
   | nazwisko r      = Rathman
 
   | nazwisko r      = Rathman
Linia 551: Linia 581:
 
| [[File:Józef Cyrankiewicz.jpg|100px|Józef Cyrankiewicz]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Cyrankiewicz Józef Cyrankiewicz]'''<br>(1911–1989) || Premier
 
| [[File:Józef Cyrankiewicz.jpg|100px|Józef Cyrankiewicz]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Cyrankiewicz Józef Cyrankiewicz]'''<br>(1911–1989) || Premier
 
|-
 
|-
| [[File:Lucjan Motyka 1.jpg|100px|Lucjan Motyka]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Lucjan_Motyka Lucjan Motyka]'''<br>(1915–2006) || Minister kultury i sztuki
+
| [[File:Lucjan Motyka 1.jpg|100px|Lucjan Motyka]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Lucjan_Motyka Lucjan Motyka]'''<br>(1915–2006) || Minister kultury i&nbsp;sztuki
 
|-
 
|-
 
| [[File:Adam Rapacki 1.jpg|100px|Adam Rapacki]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Rapacki_(polityk) Adam Rapacki]'''<br>(1909–1970) || Minister spraw zagranicznych
 
| [[File:Adam Rapacki 1.jpg|100px|Adam Rapacki]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Rapacki_(polityk) Adam Rapacki]'''<br>(1909–1970) || Minister spraw zagranicznych
Linia 557: Linia 587:
 
| [[File:Edward Sznajder.png|100px|Edward Sznajder]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Sznajder Edward Sznajder]'''<br>(1920–1978) || Minister handlu wewnętrznego
 
| [[File:Edward Sznajder.png|100px|Edward Sznajder]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Sznajder Edward Sznajder]'''<br>(1920–1978) || Minister handlu wewnętrznego
 
|-
 
|-
| [[File:Zygmunt Garstecki.jpg|x100px|center|Zygmunt Garstecki]] || style=text-align:left | '''[https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/54492 Zygmunt Garstecki]'''<br>(1912–1988) || Wiceminister kultury i sztuki
+
| [[File:Zygmunt Garstecki.jpg|x100px|center|Zygmunt Garstecki]] || style=text-align:left | '''[https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/54492 Zygmunt Garstecki]'''<br>(1912–1988) || Wiceminister kultury i&nbsp;sztuki
 
|-
 
|-
| [[File:Jaroslaw Iwaszkiewicz 1.jpg|100px|Jaroslaw Iwaszkiewicz]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Jarosław_Iwaszkiewicz Jarosław Iwaszkiewicz]'''<br>(1894–1980) || Poeta i pisarz, dyplomata, poseł na Sejm
+
| [[File:Jaroslaw Iwaszkiewicz 1.jpg|100px|Jarosław Iwaszkiewicz]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Jarosław_Iwaszkiewicz Jarosław Iwaszkiewicz]'''<br>(1894–1980) || Poeta i&nbsp;pisarz, dyplomata, poseł na Sejm
 
|-
 
|-
| [[File:Stefan Bratkowski.jpg|100px|Stefan Bratkowski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Bratkowski Stefan Bratkowski]'''<br>(1934–2021) || Dziennikarz, współautor książki ''Ostatki staropolskie'', poświęconej w dużej części rodzinie Przypkowskich<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Stefan Bratkowski.jpg|100px|Stefan Bratkowski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Bratkowski Stefan Bratkowski]'''<br>(1934–2021) || Dziennikarz, współautor książki ''Ostatki staropolskie'', poświęconej w&nbsp;dużej części rodzinie Przypkowskich<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Polityka
 
  | tytuł    = Polityka
 
   | nazwisko r      = Adamczewski
 
   | nazwisko r      = Adamczewski
Linia 580: Linia 610:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|-
 
|-
| [[File:Jan Brzechwa 1.jpg|100px|Jan Brzechwa]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Brzechwa Jan Brzechwa]'''<br>(1898–1966) || Poeta i pisarz, radca prawny {{small|ZAiKS}}.<br>Zmarł w drugim roku działalności kapituły.<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Jan Brzechwa 1.jpg|100px|Jan Brzechwa]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Brzechwa Jan Brzechwa]'''<br>(1898–1966) || Poeta i&nbsp;pisarz, radca prawny {{small|ZAiKS}}.<br>Zmarł w&nbsp;drugim roku działalności kapituły.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Urbanek
 
  | nazwisko = Urbanek
 
  | imię    = Mariusz
 
  | imię    = Mariusz
Linia 587: Linia 617:
 
  | wydawca  = Iskry
 
  | wydawca  = Iskry
 
  | rok      = 2023
 
  | rok      = 2023
  | rodział  = Umierać trzeba z taktem…
+
  | rodział  = Umierać trzeba z&nbsp;taktem…
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|-
 
|-
 
| [[File:Stanisław Konopka 1.jpg|100px|Stanisław Konopka]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Konopka Stanisław Konopka]'''<br>(1896–1982) || Historyk medycyny, założyciel Głównej Biblioteki Lekarskiej
 
| [[File:Stanisław Konopka 1.jpg|100px|Stanisław Konopka]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Konopka Stanisław Konopka]'''<br>(1896–1982) || Historyk medycyny, założyciel Głównej Biblioteki Lekarskiej
 
|-
 
|-
| [[File:Andrzej Michałowski.JPG|100px|Andrzej Michałowski]] || style=text-align:left | '''Andrzej Michałowski'''<br>(ur. 1934) || Wojewódzki konserwator zabytków w Kielcach <!-- Heritage Conservation Officer for the Kielce Region -->
+
| [[File:Andrzej Michałowski.JPG|100px|Andrzej Michałowski]] || style=text-align:left | '''Andrzej Michałowski'''<br>(ur. 1934) || Wojewódzki konserwator zabytków w&nbsp;Kielcach <!-- Heritage Conservation Officer for the Kielce Region -->
 
|-
 
|-
| [[File:Aleksander Szczygieł 1.jpg|100px|Aleksander Szczygieł]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Szczygieł Aleksander Szczygieł]'''<br>(1906–1983) || Fizjolog, założyciel Instytutu Żywności i Żywienia  
+
| [[File:Aleksander Szczygieł 1.jpg|100px|Aleksander Szczygieł]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Szczygieł Aleksander Szczygieł]'''<br>(1906–1983) || Fizjolog, założyciel Instytutu Żywności i&nbsp;Żywienia  
 
|-
 
|-
 
| [[File:Damazy Tilgner.jpg|100px|Damazy Tilgner]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Damazy_Tilgner Damazy Jerzy Tilgner]'''<br>(1904–1997) || Agrotechnik, profesor technologii przetwórstwa mięsnego
 
| [[File:Damazy Tilgner.jpg|100px|Damazy Tilgner]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Damazy_Tilgner Damazy Jerzy Tilgner]'''<br>(1904–1997) || Agrotechnik, profesor technologii przetwórstwa mięsnego
 
|-
 
|-
| [[File:Mirosław Żuławski.jpg|100px|Mirosław Żuławski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Mirosław_Żuławski Mirosław Żuławski]'''<br>(1913–1995) || Pisarz, dyplomata, reprezentant Polski w Unesco
+
| [[File:Mirosław Żuławski.jpg|100px|Mirosław Żuławski]] || style=text-align:left | '''[https://pl.wikipedia.org/wiki/Mirosław_Żuławski Mirosław Żuławski]'''<br>(1913–1995) || Pisarz, dyplomata, reprezentant Polski w&nbsp;Unesco
 
|}
 
|}
  
== Potrawa czwarta: Z czego się robi homara po polsku? ==
+
== Potrawa czwarta: Z&nbsp;czego się robi homara po polsku? ==
[[File:Tadeusz Gronowski w kuchni.jpg|thumb|Tadeusz Gronowski w kuchni]]
+
[[File:Tadeusz Gronowski w kuchni.jpg|thumb|Tadeusz Gronowski w&nbsp;kuchni]]
Na owym spóźnionym obiedzie inauguracyjnym Orderu Pomiana, który odbył się u Gronowskiego, podano: przypkowską zupę cebulową, kaczkę w brzoskwiniach z gronowskim bukietem jarzyn, a na deser -- tort pomarańczowy.<ref>{{Cyt  
+
Na owym spóźnionym obiedzie inauguracyjnym Orderu Pomiana, który odbył się u&nbsp;Gronowskiego, podano: przypkowską zupę cebulową, kaczkę w&nbsp;brzoskwiniach z&nbsp;gronowskim bukietem jarzyn, a&nbsp;na deser tort pomarańczowy.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
Linia 613: Linia 643:
 
  | wolumin  = nr 1095–96
 
  | wolumin  = nr 1095–96
 
  | strony  = 8
 
  | strony  = 8
  }}</ref> O zupie cebulowej będzie później. Natomiast przepisu na ów bukiet jarzyn nie udało mi się odnaleźć.  
+
  }}</ref> O&nbsp;zupie cebulowej będzie później. Natomiast przepisu na ów bukiet jarzyn nie udało mi się odnaleźć.  
  
Znalazłem za to przepis na inną potrawę, która była dumą państwa Gronowskich i którą być może podawano na którychś z kolejnych posiedzeń kapituły. Był to typowy dla kuchni peerelowskiej przykład dania z pozoru wykwintnego i egzotycznego, a tak naprawdę przyrządzonego z prostych składników, których ograniczony wybór dostępny był w sklepach -- a mianowicie: homar po polsku.
+
Znalazłem za to przepis na inną potrawę, która była dumą państwa Gronowskich i&nbsp;którą być może podawano na którychś z&nbsp;kolejnych posiedzeń kapituły. Był to typowy dla kuchni peerelowskiej przykład dania z&nbsp;pozoru wykwintnego i&nbsp;egzotycznego, a&nbsp;tak naprawdę przyrządzonego z&nbsp;prostych składników, których ograniczony wybór dostępny był w&nbsp;sklepach a&nbsp;mianowicie: homar po polsku.
  
[[File:Homar po polsku.jpg|thumb|Homar po polsku<br>{{small|Zdjęcie pochodzi z bloga ''Królestwo garów''.}}]]
+
[[File:Homar po polsku.jpg|thumb|Homar po polsku<br>{{small|Zdjęcie pochodzi z&nbsp;bloga ''[https://www.krolestwogarow.pl/2020/03/homar-po-polsku.html Królestwo garów]''.}}]]
 
{{ Cytat |  
 
{{ Cytat |  
* 50 dag wędzonego dorsza
+
* 50&nbsp;dag wędzonego dorsza
* 2 marchewki (10 dag)
+
* 2 marchewki (10&nbsp;dag)
* Połowa cytryny i natka pietruszki
+
* Połowa cytryny i&nbsp;natka pietruszki
* 10 dag majonezu
+
* 10&nbsp;dag majonezu
Obrać dorsza tak, aby nie została ani jedna ość, i podzielić na cząstki. Marchewki obrać i zetrzeć na drobnej tarce. Skropić wszystko cytryną i razem wymieszać, dodając majonez. Przystroić natką pietruszki, a jeśli koniecznie chce się zaimponować potrawą, to można jeszcze domieszać oryginalnego homara lub kraby z puszki. I tak nikt się nie pozna, bo dorsz będzie różowy – jak homar – i równie smaczny, a przy tym nie tuczący. Ta świetna przystawka do obiadu – tania,
+
Obrać dorsza tak, aby nie została ani jedna ość, i&nbsp;podzielić na cząstki. Marchewki obrać i&nbsp;zetrzeć na drobnej tarce. Skropić wszystko cytryną i&nbsp;razem wymieszać, dodając majonez. Przystroić natką pietruszki, a&nbsp;jeśli koniecznie chce się zaimponować potrawą, to można jeszcze domieszać oryginalnego homara lub kraby z&nbsp;puszki. I&nbsp;tak nikt się nie pozna, bo dorsz będzie różowy – jak homar – i&nbsp;równie smaczny, a&nbsp;przy tym nie tuczący. Ta świetna przystawka do obiadu – tania,
elegancka i smaczna – jest specjalnością domu prof. Tadeusza Gronowskiego, nie tylko słynnego plastyka, ale i Kawalera Orderu Pomiana (odznaka dla smakoszy).
+
elegancka i&nbsp;smaczna – jest specjalnością domu prof. Tadeusza Gronowskiego, nie tylko słynnego plastyka, ale i&nbsp;Kawalera Orderu Pomiana (odznaka dla smakoszy).
 
| źródło = {{Cyt  
 
| źródło = {{Cyt  
 
  | nazwisko = Gumowska
 
  | nazwisko = Gumowska
 
  | imię    = Irena
 
  | imię    = Irena
  | tytuł    = Obiad w pół godziny
+
  | tytuł    = Obiad w&nbsp;pół godziny
 
  | wydawca  = Watra
 
  | wydawca  = Watra
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
Linia 637: Linia 667:
  
 
== Odznaczeni ==
 
== Odznaczeni ==
[[File:Order Pomiana - Francja 2.JPG|thumb|left|Przypkowski (z prawej) wręcza odznaki Orderu Pomiana Rogerowi Topolinskiemu (z lewej) i Jean-Dominique'owi Arnaboldiemu (Paryż, 1965 r.).]]
+
[[File:Order Pomiana - Francja 2.JPG|thumb|left|Przypkowski (z&nbsp;prawej) wręcza odznaki Orderu Pomiana Rogerowi Topolinskiemu (z&nbsp;lewej) i&nbsp;Jean-Dominique’owi Arnaboldiemu (Paryż, 1965&nbsp;r.).]]
  
W naszych czasach order można sobie zamówić w jadłodajni McDonalda (kto tam bywa, ten wie). Dawniej na order trzeba było sobie zasłużyć. A jeśli chodzi o Order Pomiana, to był tak bardzo ekskluzywny, że liczba odznaczonych tym wyróżnieniem osób była zbliżona do liczby członków kapituły, która to odznaczenie nadawała.  
+
W naszych czasach order można sobie zamówić w&nbsp;jadłodajni McDonalda (kto tam bywa, ten wie). Dawniej na order trzeba było sobie zasłużyć. A&nbsp;jeśli chodzi o&nbsp;Order Pomiana, to był tak bardzo ekskluzywny, że liczba odznaczonych tym wyróżnieniem osób była zbliżona do liczby członków kapituły, która to odznaczenie nadawała.  
  
Chociaż Przypkowski utrzymywał, że celem Orderu Pomiana było doskonalenie kuchni polskiej, to od początku zakładał, że dekorowani orderem będą głównie cudzoziemcy. W pierwszej kolejności do odznaczenia zaproponował dwóch Francuzów: paryskiego restauratora Rogera Topolinskiego oraz dziennikarza gastronomicznego Jean-Dominique'a Arnaboldiego. {{small|MSZ}} poleciło polskiemu ambasadorowi w Paryżu użyczenie na potrzeby uroczystości lokalu ambasady, jak też zapewnienie zwyczajowego drinka. Dekoracji orderami dokonał Przypkowski, jako kanclerz kapituły, osobiście. Przypkowski pełnił przy tym rolę swego rodzaju gastronomicznego ambasadora Polski i w związku z tym dostawał na zagraniczne podróże dewizy z {{small|MSZ}}. Nierzadko musiał te środki sobie wywalczyć, strasząc ministerialnych urzędników Rapackim, Cyrankiewiczem, a nawet Komitetem Centralnym.<ref>{{Cyt  
+
Chociaż Przypkowski utrzymywał, że celem Orderu Pomiana było doskonalenie kuchni polskiej, to od początku zakładał, że dekorowani orderem będą głównie cudzoziemcy. W&nbsp;pierwszej kolejności do odznaczenia zaproponował dwóch Francuzów: paryskiego restauratora Rogera Topolinskiego{{czyt|Roger Topolinski}} oraz dziennikarza gastronomicznego Jean-Dominique’a Arnaboldiego.{{czyt|Jean-Dominique Arnaboldi}} MSZ poleciło polskiemu ambasadorowi w&nbsp;Paryżu użyczenie na potrzeby uroczystości lokalu ambasady, jak też zapewnienie zwyczajowego drinka. Dekoracji orderami dokonał Przypkowski, jako kanclerz kapituły, osobiście. Przypkowski pełnił przy tym rolę swego rodzaju gastronomicznego ambasadora Polski i&nbsp;w&nbsp;związku z&nbsp;tym dostawał na zagraniczne podróże dewizy z&nbsp;{{small|MSZ}}. Nierzadko musiał te środki sobie wywalczyć, strasząc ministerialnych urzędników Rapackim, Cyrankiewiczem, a&nbsp;nawet Komitetem Centralnym.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Rzeczpospolita
 
  | tytuł    = Rzeczpospolita
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
Linia 650: Linia 680:
 
  }} </ref>
 
  }} </ref>
  
Każdemu nowemu kawalerowi Orderu Pomiana Przypkowski wieszał na szyi wstążkę z odznaką oraz wręczał ozdobny dyplom, napisany oczywiście po francusku, o następującej treści:
+
Każdemu nowemu kawalerowi Orderu Pomiana Przypkowski wieszał na szyi wstążkę z&nbsp;odznaką oraz wręczał ozdobny dyplom, napisany oczywiście po francusku, o&nbsp;następującej treści:
  
[[File:Order Pomiana - Francja.JPG|thumb|upright=1.3|Przypkowski z członkami francuskiego kolegium Orderu Pomiana (Paryż, 1971 r.)]]
+
[[File:Order Pomiana - Francja.JPG|thumb|upright=1.3|Przypkowski z&nbsp;członkami francuskiego kolegium Orderu Pomiana (Paryż, 1971&nbsp;r.)]]
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Kapituła polskiego Gastronomicznego Orderu Pomiana zaświadcza, iż jednogłośną decyzją Kapituły [imię i nazwisko] zasługuje na odznaczenie pomianowskie w uznaniu jego wielkich zasług dla kultury gastronomicznej.
+
| Kapituła polskiego Gastronomicznego Orderu Pomiana zaświadcza, iż jednogłośną decyzją Kapituły [imię i&nbsp;nazwisko] zasługuje na odznaczenie pomianowskie w&nbsp;uznaniu jego wielkich zasług dla kultury gastronomicznej.
| oryg = Chapitre de l'Ordre des Gastronomes Pomiane de Pologne certifie que {{...}} a merité par decision unanime du Chapitre la distinction du Pomiane en reconaissance de ses grandes œuvres sur la culture gastronome.
+
| oryg = Chapitre de l’Ordre des Gastronomes Pomiane de Pologne certifie que {{...}} a&nbsp;merité par decision unanime du Chapitre la distinction du Pomiane en reconaissance de ses grandes œuvres sur la culture gastronome.
 
| źródło = Dyplom Orderu Pomiana, reprodukowany w: {{Cyt  
 
| źródło = Dyplom Orderu Pomiana, reprodukowany w: {{Cyt  
 
  | nazwisko =  
 
  | nazwisko =  
Linia 670: Linia 700:
 
}}
 
}}
  
[[File:Odznaczenie Kalkowskiego.jpg|thumb|left|Tadeuszowie Gronowski i Przypkowski dekorują orderem Jana Kalkowskiego jako przedstawiciela redakcji ''Przekroju'' (Jędrzejów, 1969).]]
+
[[File:Odznaczenie Kalkowskiego.jpg|thumb|left|Tadeuszowie Gronowski i&nbsp;Przypkowski dekorują orderem Jana Kalkowskiego jako przedstawiciela redakcji ''Przekroju'' (Jędrzejów, 1969&nbsp;r.).]]
Wyróżnieni egzotycznym orderem restauratorzy zapraszali później Przypkowskiego do swoich lokali i tak to się kręciło.
+
Wyróżnieni egzotycznym orderem restauratorzy zapraszali później Przypkowskiego do swoich lokali i&nbsp;tak to się kręciło.
  
Orderem odznaczono tylko kilku Polaków, którzy albo mieszkali i działali za granicą (Stanisław Kozioł w Londynie, Grzegorz Tomaszewski pod Kopenhagą), albo których kandydatury zostały prawdopodobnie zaproponowane przez innych członków kapituły. Podjerzewam bowiem, że Władysława Kucharskiego mógł zgłosić Jarosław Iwaszkiewicz, któremu Kucharski gotował przed wojną, kiedy Iwaszkiewicz był sekretarzem poselstwa polskiego w Danii, Stanisława Cupra natomiast -- sam premier Cyrankiewicz.  
+
Orderem odznaczono tylko kilku Polaków, którzy albo mieszkali i&nbsp;działali za granicą (Stanisław Kozioł w&nbsp;Londynie, Grzegorz Tomaszewski pod Kopenhagą), albo których kandydatury zostały prawdopodobnie zaproponowane przez innych członków kapituły. Podejrzewam bowiem, że sędziwego Władysława Kucharskiego mógł zgłosić Jarosław Iwaszkiewicz, któremu Kucharski gotował przed wojną, kiedy Iwaszkiewicz był sekretarzem poselstwa polskiego w&nbsp;Danii; Stanisława Cupra natomiast sam premier Cyrankiewicz.  
  
W 1969 r. kapituła wyjątkowo odznaczyła też dwie osoby prawne -- obie z Polski. Były to zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach oraz redakcja krakowskiego ''Przekroju''.
+
W 1969&nbsp;r. kapituła wyjątkowo odznaczyła też dwie osoby prawne obie z&nbsp;Polski. Były to zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego w&nbsp;Pudliszkach oraz redakcja krakowskiego ''Przekroju''.
  
A oto pełna -- znowu, na tyle, na ile udało mi się ustalić -- lista odznaczonych Orderem Pomiana:
+
A oto pełna znowu, na tyle, na ile udało mi się ustalić lista odznaczonych Orderem Pomiana:
 
{{clear}}
 
{{clear}}
 
<!-------------------------------------------LISTA ODZNACZONYCH----------------------------------------------------------->
 
<!-------------------------------------------LISTA ODZNACZONYCH----------------------------------------------------------->
 
{| class=wikitable  
 
{| class=wikitable  
|+ Kawalerowie Orderu Pomiana<ref>Według listy odznaczonych znajdującej się w archiwum Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w 1969 r., nie zawiera nazwisk osób odznaczonych później, w tym: S.&nbsp;Cupera, K.&nbsp;Jaroszyńskiego i R.&nbsp;Roucou, a informacja o ich odznaczeniu Orderem Pomiana pochodzi z innych źródeł.</ref>
+
|+ Kawalerowie Orderu Pomiana<ref>Według listy odznaczonych znajdującej się w&nbsp;archiwum Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w&nbsp;1969&nbsp;r., nie zawiera nazwisk osób odznaczonych później, w&nbsp;tym: H.&nbsp;Clos-Jouve, S.&nbsp;Cupra, K.&nbsp;Jaroszyńskiego i&nbsp;R.&nbsp;Roucou, a&nbsp;informacja o&nbsp;ich odznaczeniu Orderem Pomiana pochodzi z&nbsp;innych źródeł.</ref>
! Wizerunek !! Imię i nazwisko<br>(ur. – zm.) !! Kraj zamieszkania[[#uwaga|*]] !! Uwagi
+
! Wizerunek !! Imię i&nbsp;nazwisko<br>(ur. – zm.) !! Kraj zamieszkania[[#uwaga|*]] !! Uwagi
 
|- <!--------ANG KIM KHOAN--------->
 
|- <!--------ANG KIM KHOAN--------->
 
| [[File:Ang Kim Khoan.JPG|100px|Ang Kim Khoan]] || style=text-align:left | '''Ang Kim Khoan'''{{czyt|Ang Kim Khoan}}<br>(1910–1978) || [[Plik:KHM.png|23px|]] {{small|Kambodża}} || Hotelarz, minister turystyki Kambodży,<ref>{{Cyt  
 
| [[File:Ang Kim Khoan.JPG|100px|Ang Kim Khoan]] || style=text-align:left | '''Ang Kim Khoan'''{{czyt|Ang Kim Khoan}}<br>(1910–1978) || [[Plik:KHM.png|23px|]] {{small|Kambodża}} || Hotelarz, minister turystyki Kambodży,<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Abdoul-Carime
 
  | nazwisko = Abdoul-Carime
 
  | imię    = Nasir
 
  | imię    = Nasir
  | tytuł    = Association d'échanges et de formation pour les études khmères
+
  | tytuł    = Association d’échanges et de formation pour les études khmères
 
   | rozdział        = Ang Kim Khoan (1910–1978?)
 
   | rozdział        = Ang Kim Khoan (1910–1978?)
 
   | adres rozdziału = https://www.aefek.fr/wa_files/ang_kim_khoan_2.pdf
 
   | adres rozdziału = https://www.aefek.fr/wa_files/ang_kim_khoan_2.pdf
Linia 697: Linia 727:
 
  | data    = październik 1963
 
  | data    = październik 1963
 
  | strony  = 15
 
  | strony  = 15
  }}</ref><br>Odznaczenie orderem odbyło się w Paryżu.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref><br>Odznaczenie orderem odbyło się w&nbsp;Paryżu.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
 
   | nazwisko r      = Przypkowski
Linia 710: Linia 740:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------ARNABOLDI--------->
 
|- <!--------ARNABOLDI--------->
| [[File:Jean-Dominique Arnaboldi.JPG|100px|Karykatura Jean-Dominique'a Arnaboldiego]] || style=text-align:left | '''Jean-Dominique Arnaboldi'''{{czyt|Jean-Dominique Arnaboldi}}<br>(1919–1974)<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Jean-Dominique Arnaboldi.JPG|100px|Karykatura Jean-Dominique’a Arnaboldiego]] || style=text-align:left | '''Jean-Dominique Arnaboldi'''{{czyt|Jean-Dominique Arnaboldi}}<br>(1919–1974)<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Généafrance
 
  | tytuł    = Généafrance
   | rozdział        = Jean Dominique Arnaboldi&nbsp;: Base de données des décès de l'insee
+
   | rozdział        = Jean Dominique Arnaboldi&nbsp;: Base de données des décès de l’insee
 
   | adres rozdziału = https://geneafrance.com/france/deces/?deces=37892347
 
   | adres rozdziału = https://geneafrance.com/france/deces/?deces=37892347
  }}</ref> || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz zajmujący się tematyką gastronomiczną, jeden z jurorów turnieju o Złotą Patelnię (''Poêle d’or'')<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz zajmujący się tematyką gastronomiczną, jeden z&nbsp;jurorów turnieju o&nbsp;Złotą Patelnię (''Poêle d’or'')<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Kapandji
 
  | nazwisko = Kapandji
 
  | imię    = Ghislaine  
 
  | imię    = Ghislaine  
Linia 726: Linia 756:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------BRENNA--------->
 
|- <!--------BRENNA--------->
| [[File:Gian Giuseppe Brenna.jpg|100px|Gian Giuseppe Brenna]] || style=text-align:left | '''Gian Giuseppe Brenna'''{{czyt|Gian Giuseppe Brenna}}<br>(1920–2006) || [[Plik:ITA.png|23px|]] {{small|Włochy}} || Dentysta, z zamiłowania gastronom, delegat prowincji Como w Lombardii do Włoskiej Akademii Kulinarnej (''Accademia Italiana della Cucina'')<ref>{{Cyt
+
| [[File:Gian Giuseppe Brenna.jpg|100px|Gian Giuseppe Brenna]] || style=text-align:left | '''Gian Giuseppe Brenna'''{{czyt|Gian Giuseppe Brenna}}<br>(1920–2006) || [[Plik:ITA.png|23px|]] {{small|Włochy}} || Dentysta, z&nbsp;zamiłowania gastronom, delegat prowincji Como w&nbsp;Lombardii do Włoskiej Akademii Kulinarnej (''Accademia Italiana della Cucina'')<ref>{{Cyt
 
  | tytuł    = Espansione TV
 
  | tytuł    = Espansione TV
 
   | nazwisko r      = Bambace
 
   | nazwisko r      = Bambace
 
   | imię r          = Andrea  
 
   | imię r          = Andrea  
   | rozdział        = Campo di Tremezzina, una piazza dedicata a Gian Giuseppe Brenna
+
   | rozdział        = Campo di Tremezzina, una piazza dedicata a&nbsp;Gian Giuseppe Brenna
 
   | adres rozdziału = https://www.espansionetv.it/2018/09/27/campo-di-tremezzina-una-piazza-dedicata-a-gian-giuseppe-brenna/
 
   | adres rozdziału = https://www.espansionetv.it/2018/09/27/campo-di-tremezzina-una-piazza-dedicata-a-gian-giuseppe-brenna/
 
  | miejsce  = Como
 
  | miejsce  = Como
Linia 736: Linia 766:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------CLOS-JOUVE--------->
 
|- <!--------CLOS-JOUVE--------->
| [[File:Henry Clos-Jouve.png|100px|Henry Clos-Jouve]] || '''Henry Clos-Jouve''' (1908–1981) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Współzałożyciel Akademii Rabelais'go (''Académie Rabelais''),<ref> {{Cyt  
+
| [[File:Henry Clos-Jouve.png|100px|Henry Clos-Jouve]] || '''Henry Clos-Jouve'''{{czyt|Henry Clos-Jouve}} (1908–1981) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Współzałożyciel Akademii Rabelais’go (''Académie Rabelais''),<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Académie Rabelais
 
  | tytuł    = Académie Rabelais
 
   | rozdział        = Membres
 
   | rozdział        = Membres
 
   | adres rozdziału = https://academie-rabelais.fr/membres/
 
   | adres rozdziału = https://academie-rabelais.fr/membres/
  }}</ref> przewodniczący stowarzyszenia Kronikarzy Gastronomii i Turystyki (''Chroniqueurs de la Gastronomie et du Tourisme''), pierwszy organizator konkursu na najlepszego sommeliera we Francji,<ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> przewodniczący stowarzyszenia Kronikarzy Gastronomii i&nbsp;Turystyki (''Chroniqueurs de la Gastronomie et du Tourisme''), pierwszy organizator konkursu na najlepszego sommeliera we Francji,<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Association des sommerliers de Paris Ile-de-France
 
  | tytuł    = Association des sommerliers de Paris Ile-de-France
   | rozdział        = 1907--1969 Les origines des l'association
+
   | rozdział        = 1907–1969 Les origines des l’association
 
   | adres rozdziału = https://www.sommelier-paris.org/les_origines_de_lassociation/
 
   | adres rozdziału = https://www.sommelier-paris.org/les_origines_de_lassociation/
  }}</ref> współzałożyciel Przyjacielskiego Towarzystwa Miłośników Autentycznej Kiełbaski Andouillette (''Association Amicale des Amateurs d'Andouillette Authentique'')<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> współzałożyciel Przyjacielskiego Towarzystwa Miłośników Autentycznej Kiełbaski Andouillette (''Association Amicale des Amateurs d’Andouillette Authentique'', w skrócie: ''AAAAA'')<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Gastronomiac
 
  | tytuł    = Gastronomiac
 
   | rozdział        = Clos-Jouve (Henri Belin, known as Henry)
 
   | rozdział        = Clos-Jouve (Henri Belin, known as Henry)
Linia 750: Linia 780:
 
  }}</ref><ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
 
  }}</ref><ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
 
|- <!--------CUPER--------->
 
|- <!--------CUPER--------->
| [[File:Stanisław Cuper.jpg|100px|Stanisław Cuper]] || '''Stanisław Cuper''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Szef kuchni w szydłowieckiej restauracji Biesiada, znany zwłaszcza z karpia w śmietanie, z którym przepadał Józef Cyrankiewicz<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
+
| [[File:Stanisław Cuper.jpg|100px|Stanisław Cuper]] || '''Stanisław Cuper''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Szef kuchni w&nbsp;szydłowieckiej restauracji Biesiada, znany zwłaszcza z&nbsp;karpia w&nbsp;śmietanie, za którym przepadał Józef Cyrankiewicz<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
 
|- <!--------HURTREL--------->
 
|- <!--------HURTREL--------->
| [[File:Andre Hurtrel.JPG|100px|André Hurtrel]] || style=text-align:left | '''André Hurtrel'''{{czyt|André Hurtrel}}<br>(1917–1995) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz, założyciel Krajowego Związku Rzeczników Prasowych, prezes Narodowego Komitetu Gastronomicznego (''Comité National de la Gastronomie''), przewodniczący ''jury'' turnieju o Złotą Patelnię.<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Andre Hurtrel.JPG|100px|André Hurtrel]] || style=text-align:left | '''André Hurtrel'''{{czyt|André Hurtrel}}<br>(1917–1995) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz, założyciel Krajowego Związku Rzeczników Prasowych, prezes Narodowego Komitetu Gastronomicznego (''Comité National de la Gastronomie''), przewodniczący ''jury'' turnieju o&nbsp;Złotą Patelnię.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Souillas.net
 
  | tytuł    = Souillas.net
 
   | rozdział        = Le Souillagais Pierre Arnal «&nbsp;Poêle d’Or&nbsp;» 1969
 
   | rozdział        = Le Souillagais Pierre Arnal «&nbsp;Poêle d’Or&nbsp;» 1969
Linia 768: Linia 798:
 
  }}</ref>  
 
  }}</ref>  
 
|- <!--------JAROSZYŃSKI--------->
 
|- <!--------JAROSZYŃSKI--------->
| [[File:Kazimierz Jaroszyński.jpg|100px|Kazimierz Jaroszyński]] || '''Kazimierz Jaroszyński'''<br>(1931–2013) || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Szef kuchni w Hotelu Europejskim oraz w Spatifie w Warszawie<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
+
| [[File:Kazimierz Jaroszyński.jpg|100px|Kazimierz Jaroszyński]] || '''Kazimierz Jaroszyński'''<br>(1931–2013) || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Szef kuchni w&nbsp;Hotelu Europejskim oraz w&nbsp;Spatifie w&nbsp;Warszawie<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
 
|-
 
|-
 
| [[File:Stanisław Kozioł.JPG|100px|Stanisław Kozioł]] || style=text-align:left | '''Stanisław Kozioł'''<br>(1899–1974) || [[Plik:GBR.png|23px|]] {{small|W.&nbsp;Brytania}} || Właściciel londyńskiej restauracji ''Lucullus''<ref>{{Cyt  
 
| [[File:Stanisław Kozioł.JPG|100px|Stanisław Kozioł]] || style=text-align:left | '''Stanisław Kozioł'''<br>(1899–1974) || [[Plik:GBR.png|23px|]] {{small|W.&nbsp;Brytania}} || Właściciel londyńskiej restauracji ''Lucullus''<ref>{{Cyt  
Linia 774: Linia 804:
 
   | nazwisko r      = Kaczorowski
 
   | nazwisko r      = Kaczorowski
 
   | imię r          = Andrzej W.
 
   | imię r          = Andrzej W.
   | rozdział        = Służba Bezpieczeństwa na tropach Tola z Łyczakowa
+
   | rozdział        = Służba Bezpieczeństwa na tropach Tola z&nbsp;Łyczakowa
 
   | adres rozdziału = http://wrh.edu.pl/wp-content/uploads/2018/06/06_Kaczorowski_WRH_10_2014.pdf
 
   | adres rozdziału = http://wrh.edu.pl/wp-content/uploads/2018/06/06_Kaczorowski_WRH_10_2014.pdf
 
  | rok      = 2014
 
  | rok      = 2014
Linia 781: Linia 811:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------KUCHARSKI--------->
 
|- <!--------KUCHARSKI--------->
| [[File:Władysław Kucharski 1.jpg|100px|Władysław Edward Kucharski]] || style=text-align:left | '''Władysław Edward Kucharski'''<br>(1879–1973) || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Zgodnie z nazwiskiem, kucharz, tak jak i jego dziadek, ojciec, brat oraz syn. Gotował dla monarchów, arystokratów i dyplomatów (m.in. dla Jarosława Iwaszkiewicza).<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Władysław Kucharski 1.jpg|100px|Władysław Edward Kucharski]] || style=text-align:left | '''Władysław Edward Kucharski'''<br>(1879–1973) || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Zgodnie z&nbsp;nazwiskiem, kucharz, tak jak i&nbsp;jego dziadek, ojciec, brat oraz syn. Gotował dla monarchów, arystokratów i&nbsp;dyplomatów (m.in. dla Jarosława Iwaszkiewicza).<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Polskie Radio Czwórka
 
  | tytuł    = Polskie Radio Czwórka
 
   | nazwisko r      = Kuś
 
   | nazwisko r      = Kuś
 
   | imię r          = Agnieszka  
 
   | imię r          = Agnieszka  
   | rozdział        = Pawłowa i Kucharski: Kto serwował Iwaszkiewiczom kurę po literacku?  
+
   | rozdział        = Pawłowa i&nbsp;Kucharski: Kto serwował Iwaszkiewiczom kurę po literacku?  
 
   | adres rozdziału = https://www.polskieradio.pl/10/5374/artykul/2831015,pawlowa-i-kucharski-kto-serwowal-iwaszkiewiczom-kure-po-literacku
 
   | adres rozdziału = https://www.polskieradio.pl/10/5374/artykul/2831015,pawlowa-i-kucharski-kto-serwowal-iwaszkiewiczom-kure-po-literacku
 
  | data    = 25 października 2021
 
  | data    = 25 października 2021
  }}</ref> Po II wojnie światowej szef kuchni w Grand Hotelu w Sopocie oraz w ośrodku konferencyjno-wypoczynkowym Polskiej Akademii Nauk w pałacu w Jabłonnie.<ref>Biogram dołączony do listy odznaczonych orderem Pomiana, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie</ref><ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> Po II Wojnie Światowej szef kuchni w&nbsp;Grand Hotelu w&nbsp;Sopocie oraz w&nbsp;ośrodku konferencyjno-wypoczynkowym Polskiej Akademii Nauk w&nbsp;pałacu w&nbsp;Jabłonnie.<ref>Biogram dołączony do listy odznaczonych Orderem Pomiana, Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie</ref><ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Gazeta Powiatowa
 
  | tytuł    = Gazeta Powiatowa
 
   | nazwisko r      = Degiel
 
   | nazwisko r      = Degiel
 
   | imię r          = Rafał  
 
   | imię r          = Rafał  
   | rozdział        = Nasza Historia: Władysław Kucharski (1879-1973) – dzierżawca kasyna oficerskiego w Legionowie, kuchmistrz w pałacu w Jabłonnie
+
   | rozdział        = Nasza Historia: Władysław Kucharski (1879–1973) – dzierżawca kasyna oficerskiego w&nbsp;Legionowie, kuchmistrz w&nbsp;pałacu w&nbsp;Jabłonnie
 
   | adres rozdziału = https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/nasza-historia-wladyslaw-kucharski-1879-1973-dzierzawca-kasyna-oficerskiego-legionowie-kuchmistrz-palacu-jablonnie/
 
   | adres rozdziału = https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/nasza-historia-wladyslaw-kucharski-1879-1973-dzierzawca-kasyna-oficerskiego-legionowie-kuchmistrz-palacu-jablonnie/
 
  | wydawca  = Agencja Reklamowo-Wydawnicza Błękitne Centrum
 
  | wydawca  = Agencja Reklamowo-Wydawnicza Błękitne Centrum
Linia 801: Linia 831:
 
| [[File:Przeźroczysty kwadrat.png|100px|link=|]] || style=text-align:left | '''Édouard Longue'''{{czyt|Édouard Longue}}<br>(1908–1989)<ref> {{Cyt  
 
| [[File:Przeźroczysty kwadrat.png|100px|link=|]] || style=text-align:left | '''Édouard Longue'''{{czyt|Édouard Longue}}<br>(1908–1989)<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Acte Décès
 
  | tytuł    = Acte Décès
   | rozdział        = Acte de décès à Paris 18e arrondissement (75018) pour l'année 1989
+
   | rozdział        = Acte de décès à Paris 18e arrondissement (75018) pour l’année 1989
 
   | adres rozdziału = https://www.acte-deces.fr/acte-de-deces-paris-18e-arrondissement-1989
 
   | adres rozdziału = https://www.acte-deces.fr/acte-de-deces-paris-18e-arrondissement-1989
 
  }}</ref> || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz, pisarz, krytyk kulinarny, założyciel Francuskiego Towarzystwa Prasy Gastronomiczno-Turystycznej (''Association française de la Presse gastronomique et touristique''),<ref> {{Cyt  
 
  }}</ref> || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Dziennikarz, pisarz, krytyk kulinarny, założyciel Francuskiego Towarzystwa Prasy Gastronomiczno-Turystycznej (''Association française de la Presse gastronomique et touristique''),<ref> {{Cyt  
Linia 807: Linia 837:
 
   | rozdział        = Le Souillagais Pierre Arnal «&nbsp;Poêle d’Or&nbsp;» 1969
 
   | rozdział        = Le Souillagais Pierre Arnal «&nbsp;Poêle d’Or&nbsp;» 1969
 
   | adres rozdziału = http://www.souillac.net/le-souillagais-pierre-arnal-poele-dor-1969
 
   | adres rozdziału = http://www.souillac.net/le-souillagais-pierre-arnal-poele-dor-1969
  }}</ref> prezes Francuskiego Związku Dziennikarzy, Pisarzy i Redaktorów Gastronomów (''Union française des journalistes, écrivains et éditeurs gastronomes''),<ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> prezes Francuskiego Związku Dziennikarzy, Pisarzy i&nbsp;Redaktorów Gastronomów (''Union française des journalistes, écrivains et éditeurs gastronomes''),<ref> {{Cyt  
  | tytuł    = Feuille d'Avis du Valais
+
  | tytuł    = Feuille d’Avis du Valais
 
  | url      = https://doc.rero.ch/record/175903/files/1968-01-23.pdf
 
  | url      = https://doc.rero.ch/record/175903/files/1968-01-23.pdf
 
   | nazwisko r      = Longue
 
   | nazwisko r      = Longue
 
   | imię r          = Édouard
 
   | imię r          = Édouard
   | rozdział        = Respect du goût d'autrui en gastronome
+
   | rozdział        = Respect du goût d’autrui en gastronome
 
  | miejsce  = Sion
 
  | miejsce  = Sion
 
  | data    = 23 stycznia 1968
 
  | data    = 23 stycznia 1968
Linia 829: Linia 859:
 
  | rok      = 1985
 
  | rok      = 1985
 
  | strony  = 330
 
  | strony  = 330
  }}</ref> w 1980 r. nagrodzony Złotym Piórem ([https://www.gastronomische-akademie.de/aktivitaeten/literarischer-wettbewerb/buecher-archiv/ergebnisse-nach-jahren/buecher-goldene-feder.html ''Goldene Feder'']) przez Akademię Gastronomiczną Niemiec (''Gastronomische Akademie Deutschlands''). Siostrzeniec Edwarda Pożerskiego.<ref> {{Cyt  
+
  }}</ref> w&nbsp;1980&nbsp;r. nagrodzony Złotym Piórem ([https://www.gastronomische-akademie.de/aktivitaeten/literarischer-wettbewerb/buecher-archiv/ergebnisse-nach-jahren/buecher-goldene-feder.html ''Goldene Feder'']) przez Akademię Gastronomiczną Niemiec (''Gastronomische Akademie Deutschlands''). Siostrzeniec Edwarda Pożerskiego.<ref> {{Cyt  
 
  | tytuł    = Sciences des aliments
 
  | tytuł    = Sciences des aliments
 
   | nazwisko r      = This
 
   | nazwisko r      = This
Linia 839: Linia 869:
 
  | wolumin  = 26
 
  | wolumin  = 26
 
  | strony  = 203
 
  | strony  = 203
  }}, określa Édouarda Pomiane'a i Édouarda Longue'a jako '',,l'oncle et le neveu"'', co można rozumieć jako ,,wuj i siostrzeniec" albo ,,stryj i bratanek". Dorota Pietrzkiewicz, ''op. cit.'', s. 78, podaje, że Edward Pożerski miał brata Witolda i siostrę Emilię. Zakładam, że jeśli obaj Édouardowie nosili różne nazwiska, to byli raczej wujem i siostrzeńcem.</ref>
+
  }}, określa Édouarda Pomiane’a i&nbsp;Édouarda Longue’a jako ''„l’oncle et le neveu”'', co można rozumieć jako „wuj i&nbsp;siostrzeniec” albo „stryj i&nbsp;bratanek”. Dorota Pietrzkiewicz, ''op. cit.'', s. 78, podaje, że Edward Pożerski miał brata Witolda i&nbsp;siostrę Emilię. Zakładam, że jeśli obaj Édouardowie nosili różne nazwiska, to byli raczej wujem i&nbsp;siostrzeńcem.</ref>
 
|- <!--------MANTERO--------->
 
|- <!--------MANTERO--------->
 
| [[File:Gianni Mantero.jpg|100px|Gianni Mantero]] || style=text-align:left | '''Gianni Mantero'''{{czyt|Gianni Mantero}}<br>(1897–1985) || [[Plik:ITA.png|23px|]] {{small|Włochy}} || Architekt, grafik, kolekcjoner ekslibrysów.<ref>{{Cyt  
 
| [[File:Gianni Mantero.jpg|100px|Gianni Mantero]] || style=text-align:left | '''Gianni Mantero'''{{czyt|Gianni Mantero}}<br>(1897–1985) || [[Plik:ITA.png|23px|]] {{small|Włochy}} || Architekt, grafik, kolekcjoner ekslibrysów.<ref>{{Cyt  
Linia 845: Linia 875:
 
   | rozdział        = Gianni Mantero
 
   | rozdział        = Gianni Mantero
 
   | adres rozdziału = https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG37108
 
   | adres rozdziału = https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG37108
  }}</ref><br>Związków z gastronomią nie udało mi się ustalić.
+
  }}</ref><br>Związków z&nbsp;gastronomią nie udało mi się ustalić.
 
|- <!--------ROUCOU--------->
 
|- <!--------ROUCOU--------->
| [[File:Roger Roucou.jpg|100px|Roger Roucou]] || style=text-align:left | '''Roger Roucou'''{{czyt|Roger Roucou}}<br>(1921–2012) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Właściciel lugduńskiej restauracji ''La Mère Guy'', w latach 1983–87 prezes stowarzyszenia Białych Czapek Lugduńskich (''Toques Blanches Lyonnaises''),<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Roger Roucou.jpg|100px|Roger Roucou]] || style=text-align:left | '''Roger Roucou'''{{czyt|Roger Roucou}}<br>(1921–2012) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Właściciel lugduńskiej restauracji ''La Mère Guy'', w&nbsp;latach 1983–87 prezes stowarzyszenia Białych Czapek Lugduńskich (''Toques Blanches Lyonnaises''),<ref>{{Cyt  
 
  | inni    = red. Hervé Bal
 
  | inni    = red. Hervé Bal
 
  | tytuł    = Guide Toques Blanches Lyonnaises 2021
 
  | tytuł    = Guide Toques Blanches Lyonnaises 2021
Linia 854: Linia 884:
 
  | rok      = 2021
 
  | rok      = 2021
 
  | strony  = 26
 
  | strony  = 26
  }}</ref> a w latach 1988–91 prezes Stowarzyszenia Kuchmistrzów Francji (''Maîtres Cuisiniers de France'')<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> a&nbsp;w&nbsp;latach 1988–91 prezes Stowarzyszenia Kuchmistrzów Francji (''Maîtres Cuisiniers de France'')<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Association des Maîtres Cuisiniers de France
 
  | tytuł    = Association des Maîtres Cuisiniers de France
 
   | rozdział        = Notre histoire
 
   | rozdział        = Notre histoire
Linia 861: Linia 891:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------TERRAIL--------->
 
|- <!--------TERRAIL--------->
| [[File:Claude Terrail.jpg|100px|Claude Terrail]] || style=text-align:left | '''Claude Terrail'''{{czyt|Claude Terrail}}<br>(1918–2006) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Właściciel paryskiej restauracji ''La Tour d'Argent''<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Claude Terrail.jpg|100px|Claude Terrail]] || style=text-align:left | '''Claude Terrail'''{{czyt|Claude Terrail}}<br>(1918–2006) || [[Plik:FRA.png|23px|]] {{small|Francja}} || Właściciel paryskiej restauracji ''La Tour d’Argent''<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = The New York Times
 
  | tytuł    = The New York Times
 
   | nazwisko r      = Prial
 
   | nazwisko r      = Prial
 
   | imię r          = Frank J.  
 
   | imię r          = Frank J.  
   | rozdział        = Claude Terrail, 88, Model of a Restaurateur, Dies
+
   | rozdział        = Claude Terrail, 88, Model of a&nbsp;Restaurateur, Dies
 
   | adres rozdziału = https://www.nytimes.com/2006/06/07/world/europe/07terrail.html?ex=1307332800&en=5b6cfa83074578f3&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss
 
   | adres rozdziału = https://www.nytimes.com/2006/06/07/world/europe/07terrail.html?ex=1307332800&en=5b6cfa83074578f3&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss
 
  | rok      = 7 czerwca 2006
 
  | rok      = 7 czerwca 2006
Linia 872: Linia 902:
 
| [[File:Grzegorz Tomaszewski.JPG|100px|Grzegorz Stanisław Tomaszewski]] || style=text-align:left | '''Grzegorz Stanisław Tomaszewski'''<br>(1927–1999)<ref>{{Cyt  
 
| [[File:Grzegorz Tomaszewski.JPG|100px|Grzegorz Stanisław Tomaszewski]] || style=text-align:left | '''Grzegorz Stanisław Tomaszewski'''<br>(1927–1999)<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Kendtes Gravsted
 
  | tytuł    = Kendtes Gravsted
   | rozdział        = Grzegorz Stanisław Georges 'Georg' Tomaszewski
+
   | rozdział        = Grzegorz Stanisław Georges ’Georg’ Tomaszewski
 
   | adres rozdziału = https://gravsted.dk/person.php?navn=georgsstomaszewski
 
   | adres rozdziału = https://gravsted.dk/person.php?navn=georgsstomaszewski
  }}</ref> || [[Plik:DNK.png|23px|]] {{small|Dania}} || Kucharz, współzałożyciel duńskiej firmy ''Jensens Konserves'' produkującej konserwy i zupy w puszce.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> || [[Plik:DNK.png|23px|]] {{small|Dania}} || Kucharz, współzałożyciel duńskiej firmy ''Jensens Konserves'' produkującej konserwy i&nbsp;zupy w&nbsp;puszce.<ref>{{Cyt  
| nazwisko = Jensen
 
| imię    = Bjarne
 
 
  | tytuł    = Bogen om Jensen
 
  | tytuł    = Bogen om Jensen
 +
  | nazwisko r      = Jensen
 +
  | imię r          = Bjarne
 
   | rozdział        = Polsk kok fyldte Jensen på dåse
 
   | rozdział        = Polsk kok fyldte Jensen på dåse
 
  | wydawca  = Turbine
 
  | wydawca  = Turbine
 
  | rok      = 2017
 
  | rok      = 2017
  }}</ref> Później właściciel Instytutu Gastronomicznego (''Gastronomisk Institut''), czyli firmy oferującej doradztwo w zakresie gastronomii, w Hørsholm pod Kopenhagą.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> Później właściciel Instytutu Gastronomicznego (''Gastronomisk Institut''), czyli firmy oferującej doradztwo w&nbsp;zakresie gastronomii, w&nbsp;Hørsholm pod Kopenhagą.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Samling af anmeldelser til handelsregistrene
 
  | tytuł    = Samling af anmeldelser til handelsregistrene
 
  | url      = https://tidsskrift.dk/Handelsregistrene/article/download/77734/112477/164004
 
  | url      = https://tidsskrift.dk/Handelsregistrene/article/download/77734/112477/164004
Linia 888: Linia 918:
 
  | wolumin  = Nr. 5
 
  | wolumin  = Nr. 5
 
  | strony  = 89
 
  | strony  = 89
  }}</ref> W Danii znany pod imieniem Georges, które wcześniej przyjął jako swój konspiracyjny pseudonim w Powstaniu Warsawskim.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> W&nbsp;Danii znany pod imieniem Georges, które wcześniej przyjął jako swój konspiracyjny pseudonim w&nbsp;Powstaniu Warszawskim.<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
Linia 906: Linia 936:
 
  | wydawca  = WordPress
 
  | wydawca  = WordPress
 
  | data    = 2 maja 2021
 
  | data    = 2 maja 2021
  }}</ref> prezes Związku Restauratorów Paryskich, podobno potomek nadwornego kucharza króla Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
+
  }}</ref> prezes Związku Restauratorów Paryskich, podobno potomek nadwornego kucharza króla Stanisława Leszczyńskiego w&nbsp;Lunéville<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 13</ref>
 
|- <!--------PRZEKRÓJ--------->
 
|- <!--------PRZEKRÓJ--------->
| [[File:Przekrój.png|100px|Winieta tytułowa Przekroju]] || style=text-align:left | Redakcja tygodnika '''''[https://przekroj.pl/ Przekrój]''''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Przypkowski i ,,sfafikowani" z nim dziennikarze często pisali o jego działalności właśnie na łamach ''Przekroju''.<br>Odznaczenie odebrał zastępca redaktora naczelnego [https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kalkowski Jan Kalkowski]<ref>{{Cyt  
+
| [[File:Przekrój.png|100px|Winieta tytułowa Przekroju]] || style=text-align:left | Redakcja tygodnika '''''[https://przekroj.pl/ Przekrój]''''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || Przypkowski i&nbsp;„sfafikowani” z&nbsp;nim dziennikarze często pisali o&nbsp;jego działalności właśnie na łamach ''Przekroju''.<br>Odznaczenie odebrał zastępca redaktora naczelnego [https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kalkowski Jan Kalkowski]<ref>{{Cyt  
 
  | tytuł    = Przekrój
 
  | tytuł    = Przekrój
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | nazwisko r      = Kalkowski
 
   | imię r          = Jan
 
   | imię r          = Jan
   | rozdział        = Z przyjemnością informujemy Czytelników, że...
+
   | rozdział        = Z&nbsp;przyjemnością informujemy Czytelników, że…
 
   | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/39950
 
   | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/39950
 
  | miejsce  = Kraków
 
  | miejsce  = Kraków
Linia 918: Linia 948:
 
  | wolumin  = nr 1285  
 
  | wolumin  = nr 1285  
 
  | strony  = 9
 
  | strony  = 9
  }}</ref> (1922–1989), autor artykułów i książek o tematyce kulinarnej.<ref>{{Cyt  
+
  }}</ref> (1922–1989), autor artykułów i&nbsp;książek o&nbsp;tematyce kulinarnej.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Klominek
 
  | nazwisko = Klominek
 
  | imię    = Andrzej
 
  | imię    = Andrzej
  | tytuł    = Życie w Przekroju
+
  | tytuł    = Życie w&nbsp;Przekroju
 
  | wydawca  = Oficyna Wydawnicza Most
 
  | wydawca  = Oficyna Wydawnicza Most
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
Linia 928: Linia 958:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
 
|- <!--------PUDLISZKI--------->
 
|- <!--------PUDLISZKI--------->
| [[File:Pudliszki.png|100px|Logo Pudliszek]] || style=text-align:left | Przedsiębiorstwo '''[https://www.pudliszki.pl/o-nas/historia-firmy Pudliszki]''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || O pionierskiej roli zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach wspomniałem już kiedyś pisząc o [[Keczup czy musztarda?#Keczup – „coś w rodzaju kabulu”|historii keczupu]].<br>Odznaczenie odebrał dyrektor naczelny zakładu Zbyszko Trzeciakowski<ref> {{Cyt  
+
| [[File:Pudliszki.png|100px|Logo Pudliszek]] || style=text-align:left | Przedsiębiorstwo '''[https://www.pudliszki.pl/o-nas/historia-firmy Pudliszki]''' || [[Plik:POL.png|23px|]] {{small|Polska}} || O&nbsp;pionierskiej roli zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego w&nbsp;Pudliszkach wspomniałem już kiedyś pisząc o&nbsp;[[Keczup czy musztarda?#Keczup – „coś w&nbsp;rodzaju kabulu”|historii keczupu]].<br>Odznaczenie odebrał dyrektor naczelny zakładu Zbyszko Trzeciakowski<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 15</ref><ref>{{Cyt  
 
  | inni    = reż. Wiesław Karaś
 
  | inni    = reż. Wiesław Karaś
  | tytuł    = Ludzie z pierwszych stron gazet
+
  | tytuł    = Ludzie z&nbsp;pierwszych stron gazet
 
  | url      = https://www.youtube.com/watch?v=CmAh8vvsk0M
 
  | url      = https://www.youtube.com/watch?v=CmAh8vvsk0M
 
  | wydawca  = Telewizja Polska, Oddział we Wrocławiu
 
  | wydawca  = Telewizja Polska, Oddział we Wrocławiu
Linia 937: Linia 967:
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
‎<span id="uwaga">*)‎</span> {{small|Kraj zamieszkania (bądź siedziby) – w chwili odznaczenia orderem Pomiana}}
+
‎<span id=uwaga>*)‎</span> {{small|Kraj zamieszkania (bądź siedziby) – w&nbsp;chwili odznaczenia Orderem Pomiana}}
  
== Potrawa piąta: Przypkowska zupa króla Stanisława ==
+
== Dobre duchy przy garach ==
[[File:Gronowscy.JPG|thumb|Tadeusz i Maria z Erhardtów Gronowscy]]
+
[[File:Gronowscy.JPG|thumb|Tadeusz i&nbsp;Maria z&nbsp;Erhardtów Gronowscy]]
Uważny Czytelnik zauważył zapewne, że cały ten Order Pomiana był zabawą w gronie wyłącznie męskim. Order miał swoich kawalerów, lecz ani jednej damy. Gdzie w takim razie były kobiety? Znając stosunki społeczne panujące jeszcze w latach 60. XX w., podejrzewam, że odpowiedź jest prosta: otóż kobiety były w kuchni! Panom smakoszom ktoś w końcu musiał gotować.
+
Uważny Czytelnik zauważył zapewne, że cały ten Order Pomiana był zabawą w&nbsp;gronie wyłącznie męskim. Order miał swoich kawalerów, lecz ani jednej damy. Gdzie w&nbsp;takim razie były kobiety? Znając stosunki społeczne panujące jeszcze w&nbsp;latach 60. XX&nbsp;w., podejrzewam, że odpowiedź jest prosta: otóż kobiety były w&nbsp;kuchni! Panom smakoszom ktoś w&nbsp;końcu musiał gotować.
  
Dziennikarz Janusz Miliszkiewicz pisał, że ,,dobrym duchem" spotkań kapituły w mieszkaniu wielkiego mistrza ,,była żona Gronowskiego, znakomita tłumaczka Maria Erhardt-Gronowska."<ref>J. Miliszkiewicz, ''op. cit.'', s. 36</ref> Ale na fotografiach z owych spotkań, jak na ducha przystało, jest niewidoczna. Stawiam na to, że podczas gdy kapituła obradowała i smakowała, to nie kto inny, tylko właśnie ona przyrządzała owe gronowskie bukiety jarzyn i homary po polsku.  
+
Dziennikarz Janusz Miliszkiewicz pisał, że „dobrym duchem” spotkań kapituły w&nbsp;mieszkaniu wielkiego mistrza „była żona Gronowskiego, znakomita tłumaczka Maria Erhardt-Gronowska.<ref>J. Miliszkiewicz, ''op. cit.'', s. 36</ref> Ale na fotografiach z&nbsp;owych spotkań, jak na ducha przystało, jest niewidoczna. Stawiam na to, że podczas gdy kapituła obradowała i&nbsp;smakowała, to nie kto inny, tylko właśnie ona przyrządzała owe gronowskie bukiety jarzyn i&nbsp;homary z&nbsp;wędzonego dorsza.  
  
Jeśli chodzi o przyjęcia w Jędrzejowie, to nawet nie trzeba się specjalnie domyślać. Syn Tadeusza Przypkowskiego o umiejętnościach kulinarnych ojca mówił wprost:
+
Jeśli chodzi o&nbsp;przyjęcia w&nbsp;Jędrzejowie, to nawet nie trzeba się specjalnie domyślać. Syn Tadeusza Przypkowskiego o&nbsp;umiejętnościach kulinarnych ojca mówił wprost:
 
{{clear}}
 
{{clear}}
[[File:Witold i Stefania Hulewiczowie, Stefania Przypkowska.jpg|thumb|left|upright=1.4|Po lewej: Stefania z Ossowskich, późniejsza żona Tadeusza Przypkowskiego, ze swym pierwszym mężem Witoldem Hulewiczem (zamordowanym przez Niemców w Palmirach).<br>Po prawej: Elżbieta z Chodkiewiczów Przypkowska, synowa Tadeusza Przypkowskiego.]]
+
[[File:Witold i Stefania Hulewiczowie, Stefania Przypkowska.jpg|thumb|left|upright=1.4|Po lewej: Stefania z&nbsp;Ossowskich, późniejsza żona Tadeusza Przypkowskiego, ze swym pierwszym mężem Witoldem Hulewiczem (zamordowanym przez Niemców w&nbsp;Palmirach).<br>Po prawej: Elżbieta z&nbsp;Chodkiewiczów Przypkowska, synowa Tadeusza Przypkowskiego.]]
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Ojciec nigdy niczego nie ugotował. Nie potrafił. Nawet nie czynił w tej mierze żadnych prób. On był po prostu smakoszem. Znał się na dobrym jadle, pisał o nim i przede wszystkim mówił. No i oczywiście jadł.
+
| Ojciec nigdy niczego nie ugotował. Nie potrafił. Nawet nie czynił w&nbsp;tej mierze żadnych prób. On był po prostu smakoszem. Znał się na dobrym jadle, pisał o&nbsp;nim i&nbsp;przede wszystkim mówił. No i&nbsp;oczywiście jadł.
 
| źródło = Piotr Maciej Przypkowski, cyt. w: {{Cyt  
 
| źródło = Piotr Maciej Przypkowski, cyt. w: {{Cyt  
 
  | tytuł    = Polityka
 
  | tytuł    = Polityka
Linia 960: Linia 990:
 
  }} }}
 
  }} }}
  
Tadeusz Przypkowski zawarł swoje garstronomiczno-historiozoficzne rozważania we wstępie do wspomnianej już książeczki ''Łyżka za cholewą, a widelec na stole'', lecz to jego żona Stefania umieściła na jej końcu rozdział o charakterze praktycznym. Obok przepisów Pożerskiego na kołduny litewskie i Cupra na karpia w śmietanie, umieściła rodzinne receptury stosowane przez kobiety, które wiernie gotowały trzem kolejnym pokoleniom mężczyzn w familii Przypkowskich.
+
Bodaj jedyną rzeczą nadającą się do spożycia, którą Tadeusz Przypkowski robił osobiście, była dzięgielówka.<ref>{{Cyt
 +
| nazwisko = Roszko
 +
| imię    = Janusz
 +
| nazwisko2= Bratkowski
 +
| imię2    = Stefan
 +
| tytuł    = Ostatki staropolskie
 +
| url      = https://studioopinii.pl/wp-content/uploads/2014/04/Ostatki-staropolskie.pdf
 +
| wydawca  = Czytelnik
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
| rok      = 1966
 +
| strony  = 32
 +
}}</ref> Swoje gastronomiczno-historiozoficzne rozważania zawarł we wstępie do wspomnianej już książeczki ''Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole'', lecz to jego żona Stefania umieściła na jej końcu rozdział o&nbsp;charakterze praktycznym. Obok przepisów Pożerskiego na kołduny litewskie i&nbsp;Cupra na karpia w&nbsp;śmietanie, umieściła rodzinne receptury stosowane przez kobiety, które wiernie gotowały trzem kolejnym pokoleniom mężczyzn w&nbsp;familii Przypkowskich.
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Garść kulinarnych polskich przepisów wypróbowanych wielokrotnie w ostatnich co najmniej stu latach w rodzinach Przypkowskich, Ossowskich i Gawrońskich przez: Zofię z Horstów Feliksową Przypkowską {{...}}, Zenobię z Gawrońskich Józefową Ossowską {{...}} oraz Stefanię z Ossowskich, 1° voto Witoldową Hulewiczową, 2° voto Tadeuszową Przypkowską, i Elżbietę z Chodkiewiczów Maciejową Przypkowską, a podawanych obecnie w siedzibie Kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana w Jędrzejowie (kieleckim) przy Muzeum im. Przypkowskich.
+
| Garść kulinarnych polskich przepisów wypróbowanych wielokrotnie w&nbsp;ostatnich co najmniej stu latach w&nbsp;rodzinach Przypkowskich, Ossowskich i&nbsp;Gawrońskich przez: Zofię z&nbsp;Horstów Feliksową Przypkowską {{...}}, Zenobię z&nbsp;Gawrońskich Józefową Ossowską {{...}} oraz Stefanię z&nbsp;Ossowskich, 1°&nbsp;voto Witoldową Hulewiczową, 2°&nbsp;voto Tadeuszową Przypkowską, i&nbsp;Elżbietę z&nbsp;Chodkiewiczów Maciejową Przypkowską, a&nbsp;podawanych obecnie w&nbsp;siedzibie Kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana w&nbsp;Jędrzejowie (kieleckim) przy Muzeum im. Przypkowskich.
 
| źródło =  {{Cyt  
 
| źródło =  {{Cyt  
 
  | nazwisko = Berezowska
 
  | nazwisko = Berezowska
Linia 973: Linia 1014:
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | imię4    = Magdalena
 
  | imię4    = Magdalena
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
+
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
 
   | nazwisko r      = Przypkowska
 
   | nazwisko r      = Przypkowska
 
   | imię r          = Stefania
 
   | imię r          = Stefania
Linia 983: Linia 1024:
 
  }} }}
 
  }} }}
  
Pośród owych przepisów nie mogło zabraknąć receptury na potrawę, która w domu Przypkowskich była zdecydowanym ''pièce de résistance'', kulinarną chlubą całego rodu, podawaną na wszystkich ważniejszych przyjęciach w ich jędrzejowskiej siedzibie, a teraz także w jędrzejowskich restauracjach. Chodzi tu o przypkowską zupę cebulową. Zupa cebulowa kojarzy się wprawdzie głównie z kuchną francuską, ale jej przypkowska wersja jest dodatkowo zagęszczona razowym chlebem i doprawiona po staropolsku imbirem, goździkami i gałką muszkatołową.
+
== Potrawa piąta: Przypkowska zupa króla Stanisława ==
 +
Pośród owych przepisów nie mogło zabraknąć receptury na potrawę, która w&nbsp;domu Przypkowskich była zdecydowanym ''pièce de résistance'', kulinarną chlubą całego rodu, podawaną na wszystkich ważniejszych przyjęciach w&nbsp;ich jędrzejowskiej siedzibie, a&nbsp;teraz także w&nbsp;jędrzejowskich restauracjach. Chodzi tu o&nbsp;przypkowską zupę cebulową. Zupa cebulowa kojarzy się wprawdzie głównie z&nbsp;kuchnią francuską, ale jej przypkowska wersja jest dodatkowo zagęszczona razowym chlebem i&nbsp;doprawiona po staropolsku imbirem, goździkami i&nbsp;gałką muszkatołową.
  
[[File:Zupa cebulowa przypkowska.jpg|thumb|upright=.9|Przypkowska zupa cebulowa.<br>{{small|Ryt. Tadeusz Przypkowski.}}]]
+
[[File:Zupa cebulowa przypkowska.jpg|thumb|upright=.9|Rycina zdobiąca zaproszenie na zupę cebulową do domu Tadeusza Przypkowskiego<br>{{small|Ryt. Tadeusz Przypkowski.}}]]
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Przypkowska zupa cebulowa (pod tą nazwą spopularyzowana już wśród smakoszy Paryża, a nawet serwowana w najlepszej restauracji Madrytu, od pokoleń tradycyjnie podawana w rodzinie Przypkowskich. Posiadając wszelkie cechy staropolskiej kuchni, nie figuruje jednak w drukowanych książkach kucharskich). Półtora litra chudego rosołu wołowego, 6 dużych słodkich cebul (jeżeli cebule zbyt ostre, zupa wymaga lekkiego przysłodzenia), 6 kromek żytniego ciemnego razowego chleba, 30 do 40&nbsp;g masła i do smaku: gałka muszkatołowa, imbir, goździki korzenne, pieprz, sól i o ile można curry, która przecież wreszcie do Polski dociera! Cebule w cienkich plastrach przysmażyć na maśle na złoto, kromki chleba zaś osobno przysmażyć na chrupiąco, pokruszyć i razem z cebulą rozgotować w rosole, przetrzeć przez gęste sito, dodać korzeni do smaku indywidualnego i o ile przy tym ostygła – podgrzać przed podaniem w głębokich czarkach, z kruchymi ciasteczkami. Aleksander Dumas w swych gastronomicznych rozważaniach podaje anegdotę, jak Stanisław Leszczyński spóźnił się o dwa dni na przyjęcie do królowej córki w Wersalu, przyrządzając na ten polski sposób doskonałą francuską zupę cebulową, jaką mu w gospodzie po drodze podali.}}
+
| Przypkowska zupa cebulowa (pod tą nazwą spopularyzowana już wśród smakoszy Paryża, a&nbsp;nawet serwowana w&nbsp;najlepszej restauracji Madrytu, od pokoleń tradycyjnie podawana w&nbsp;rodzinie Przypkowskich. Posiadając wszelkie cechy staropolskiej kuchni, nie figuruje jednak w&nbsp;drukowanych książkach kucharskich). Półtora litra chudego rosołu wołowego, 6&nbsp;dużych słodkich cebul (jeżeli cebule zbyt ostre, zupa wymaga lekkiego przysłodzenia), 6&nbsp;kromek żytniego ciemnego razowego chleba, 30 do 40&nbsp;g masła i&nbsp;do smaku: gałka muszkatołowa, imbir, goździki korzenne, pieprz, sól i&nbsp;o&nbsp;ile można curry, która przecież wreszcie do Polski dociera! Cebule w&nbsp;cienkich plastrach przysmażyć na maśle na złoto, kromki chleba zaś osobno przysmażyć na chrupiąco, pokruszyć i&nbsp;razem z&nbsp;cebulą rozgotować w&nbsp;rosole, przetrzeć przez gęste sito, dodać korzeni do smaku indywidualnego i&nbsp;o&nbsp;ile przy tym ostygła – podgrzać przed podaniem w&nbsp;głębokich czarkach, z&nbsp;kruchymi ciasteczkami. Aleksander Dumas w&nbsp;swych gastronomicznych rozważaniach podaje anegdotę, jak Stanisław Leszczyński spóźnił się o&nbsp;dwa dni na przyjęcie do królowej córki w&nbsp;Wersalu, przyrządzając na ten polski sposób doskonałą francuską zupę cebulową, jaką mu w&nbsp;gospodzie po drodze podali.}}
 
{{ Cytat  
 
{{ Cytat  
| Kruche ciasteczka do zupy cebulowej. 3 szklanki mąki pszennej, pół szklanki mleka, 40 g drożdży, 250 g masła, jajko do smarowania, 2 łyżeczki bardzo drobno zmielonego kminku, sól do smaku. Ciasto ugnieść wraz z proszkiem kminku i robić paluszki grubości palca (dla przyjęć bardziej uroczystych rozwałkowywano ciasto cienko i odpowiednimi foremkami wycinano z niego herby gości. Teraz, ponieważ coraz częściej zdarza się przyjmować także i nieherbowych gości, bezpieczniej wycinać znaki zodiaku, które goście według swego urodzenia sobie wybierają). Smarować jajkiem i piec w dobrze rozgrzanym piecu.  
+
| Kruche ciasteczka do zupy cebulowej. 3&nbsp;szklanki mąki pszennej, pół szklanki mleka, 40&nbsp;g drożdży, 250&nbsp;g masła, jajko do smarowania, 2&nbsp;łyżeczki bardzo drobno zmielonego&nbsp;kminku, sól do smaku. Ciasto ugnieść wraz z&nbsp;proszkiem&nbsp;kminku i&nbsp;robić paluszki grubości palca (dla przyjęć bardziej uroczystych rozwałkowywano ciasto cienko i&nbsp;odpowiednimi foremkami wycinano z&nbsp;niego herby gości. Teraz, ponieważ coraz częściej zdarza się przyjmować także i&nbsp;nieherbowych gości, bezpieczniej wycinać znaki zodiaku, które goście według swego urodzenia sobie wybierają). Smarować jajkiem i&nbsp;piec w&nbsp;dobrze rozgrzanym piecu.  
 
| źródło =  ''Ibid.'', s. 82–83 }}
 
| źródło =  ''Ibid.'', s. 82–83 }}
  
[[File:Maja Berezowska, Stanisław Leszczyński gotuje zupę.JPG|thumb|left|Król Stanisław Leszczyński doprawia zupę cebulową imbirem i gałką muszkatołową.<br>{{small|Mal. Maja Berezowska (1970)}}]]
+
[[File:Maja Berezowska, Stanisław Leszczyński gotuje zupę.JPG|thumb|left|Król Stanisław Leszczyński doprawia zupę cebulową imbirem i&nbsp;gałką muszkatołową.<br>{{small|Mal. Maja Berezowska (1970)}}]]
Wychodziłoby więc na to, że choć zupa nosi miano ,,przypkowskiej", to pochodzi jeszcze z czasów Stanisława Leszczyńskiego! O ile to rzeczywiście ta sama zupa. No i o ile ta anegdota o królu własnoręcznie warzącym zupę jest prawdziwa. A raczej nie jest. Autorowi ''Trzech muszkieterów'' i ''Hrabiego Monte Christo'' nie można wszak odmówić bujnej wyobraźni, a dla Przypkowskiego brak zgodności tej historyjki z prawdą historyczną nie stanowiłby problemu.  
+
Wychodziłoby więc na to, że choć zupa nosi miano „przypkowskiej”, to pochodzi jeszcze z&nbsp;czasów Stanisława Leszczyńskiego! O&nbsp;ile to rzeczywiście ta sama zupa. No i&nbsp;o&nbsp;ile ta anegdota o&nbsp;królu własnoręcznie warzącym zupę jest prawdziwa. A&nbsp;raczej nie jest. Autorowi ''Trzech muszkieterów'' i&nbsp;''Hrabiego Monte Christo'' nie można wszak odmówić bujnej wyobraźni, a&nbsp;dla Przypkowskiego brak zgodności tej historyjki z&nbsp;prawdą historyczną nie stanowiłby problemu.  
  
W ''Wielkim Słowniku Kulinarnym'' (''Grand dictionnaire de cuisine''), który to wielki pisarz powieści płaszcza i szpady popełnił pod koniec życia, możemy przeczytać o niejednym smakołyku, który rzekomo wiązał się jakoś ze Stanisławem Leszczyńskim lub z jego otoczeniem. Byłemu polskiemu królowi, a zarazem teściowi Ludwika XV, Alexandre Dumas przypisywał oczywiście [[Stanisław Leszczyński i czterdziestu rozbójników|rozpowszechnienie we Francji ciasta o nazwie ,,baba"]] oraz magdalenek, czyli maślanych ciasteczek w kształcie muszelek. Dumas podaje także przepisy na skrzydełka indycze ''à la Stanislas'' oraz na pierś jagnięcą z agrestem przypisywaną kucharzowi Leszczyńskiego. Informuje też, iż to właśnie Polacy z dworu w Lunéville nauczyli Francuzów zbierać i jeść borowiki. Najprawdopodobniej jeśli którykolwiek element kuchni francuskiej miał jakikolowiek związek z Polską albo z Lotaryngią, to Dumas nie wyobrażał sobie, by Leszczyński nie maczał swoich pulchnych palców w sprowadzeniu tego elementu do Francji.
+
W ''Wielkim Słowniku Kulinarnym'' (''Grand dictionnaire de cuisine''), który to wielki pisarz powieści płaszcza i&nbsp;szpady popełnił pod koniec życia, możemy przeczytać o&nbsp;niejednym smakołyku, który rzekomo wiązał się jakoś ze Stanisławem Leszczyńskim lub z&nbsp;jego otoczeniem. Byłemu polskiemu królowi, a&nbsp;zarazem teściowi Ludwika XV, Alexandre Dumas{{czyt|Alexandre Dumas}} przypisywał oczywiście [[Stanisław Leszczyński i&nbsp;czterdziestu rozbójników|rozpowszechnienie we Francji ciasta o&nbsp;nazwie „baba”]] oraz magdalenek, czyli maślanych ciasteczek w&nbsp;kształcie muszelek. Dumas podaje także przepisy na skrzydełka indycze ''à la Stanislas'' oraz na pierś jagnięcą z&nbsp;agrestem przypisywaną kucharzowi Leszczyńskiego. Informuje też, iż to właśnie Polacy z&nbsp;dworu w&nbsp;Lunéville nauczyli Francuzów zbierać i&nbsp;jeść borowiki. Najprawdopodobniej jeśli którykolwiek element kuchni francuskiej miał jakikolwiek związek z&nbsp;Polską albo z&nbsp;Lotaryngią, to Dumas nie wyobrażał sobie, by Leszczyński nie maczał swoich pulchnych palców w&nbsp;sprowadzeniu tego elementu do Francji.
  
Co zaś do samej anegdoty o zupie cebulowej, to brzmi ona tak:
+
Co zaś do samej anegdoty o&nbsp;zupie cebulowej, to brzmi ona tak:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Podczas jednej ze swych podróży z Lunéville do Wersalu, dokąd jeździł co roku, aby odwiedzać swą córkę królową, dawny król polski Stanisław zatrzymał się raz w gospodzie w Châlons, gdzie podano mu zupę cebulową tak delikatną i tak wyszukaną, że nie chciał jechać w dalszą drogę, dopóki nie nauczył się, jak samemu podobną przygotować.
+
| Podczas jednej ze swych podróży z&nbsp;Lunéville do Wersalu, dokąd jeździł co roku, aby odwiedzać swą córkę królową, dawny król polski Stanisław zatrzymał się raz w&nbsp;gospodzie w&nbsp;Châlons, gdzie podano mu zupę cebulową tak delikatną i&nbsp;tak wyszukaną, że nie chciał jechać w&nbsp;dalszą drogę, dopóki nie nauczył się, jak samemu podobną przygotować.
  
Odziany w szlafrok król jegomość zszedł do kuchni i zażądał bezwzględnie, aby kucharz pracował na jego oczach. Ani dym, ani wyciskająca wielkie łzy z oczu woń cebuli nie mogły rozproszyć jego uwagi. Bacznie obserwował całą procedurę, czynił notatki i nie powrócił do swego powozu, dopóki nie nabył pewności, iż posiadł umiejętność gotowania owej doskonałej zupy cebulowej.  
+
Odziany w&nbsp;szlafrok król jegomość zszedł do kuchni i&nbsp;zażądał bezwzględnie, aby kucharz pracował na jego oczach. Ani dym, ani wyciskająca wielkie łzy z&nbsp;oczu woń cebuli nie mogły rozproszyć jego uwagi. Bacznie obserwował całą procedurę, czynił notatki i&nbsp;nie powrócił do swego powozu, dopóki nie nabył pewności, iż posiadł umiejętność gotowania owej doskonałej zupy cebulowej.  
 
| oryg = Dans un de ses voyages de Lunéville à Versailles, où il allait tous les ans visiter la reine sa fille, l’ex-roi de Pologne, Stanislas, s’arrêta dans une auberge de Châlons où on lui servit une soupe à l’oignon si délicate et si soignée, qu’il ne voulut pas continuer sa route sans avoir appris à en préparer une semblable.
 
| oryg = Dans un de ses voyages de Lunéville à Versailles, où il allait tous les ans visiter la reine sa fille, l’ex-roi de Pologne, Stanislas, s’arrêta dans une auberge de Châlons où on lui servit une soupe à l’oignon si délicate et si soignée, qu’il ne voulut pas continuer sa route sans avoir appris à en préparer une semblable.
  
Linia 1019: Linia 1061:
 
}}
 
}}
  
Receptura podana przez Dumasa jest jednak inna od tej przypkowskiej: nie ma tu żadnych ostrych, egzotycznych przypraw -- choćby pieprzu, nie mówiąc o imbirze. Co więcej, Dumas nie pozwala nawet dodawać do tej zupy bulionu, gdyż wtedy jego zdaniem zupa byłaby nazbyt pożywna i straciłaby na swej delikatności.
+
Receptura podana przez Dumasa jest jednak inna od tej przypkowskiej: nie ma w&nbsp;niej żadnych ostrych, egzotycznych przypraw choćby pieprzu, nie mówiąc o&nbsp;imbirze. Co więcej, Dumas nie pozwala nawet dodawać do tej zupy bulionu, gdyż wtedy jego zdaniem zupa byłaby nazbyt pożywna i&nbsp;straciłaby na swej delikatności.
  
== Losy orderu ==
+
== Dalsze losy orderu ==
* Próba reaktywacji orderu: lipiec 1998 z inicjatywy Kazimierza Jaroszyńskiego, u Przypkowskich w Jędrzejowie. Cel: ,,aby w nowych realiach gospodarczo-politycznych III Rzeczypospolitej Polskiej kultywować sztukę kulinarną polskiej kuchni." Menu: m.in. sałatka śledziowa i tort orzechowo-czekoladowy (Nowicki, s. 15) W skład Komitetu Organizacyjnego Restytucji Kapituły Orderu Pomiana weszli:
+
Po śmierci Tadeusza Przypkowskiego w&nbsp;1977&nbsp;r. stanowisko dyrektora muzeum przejął jego syn Piotr Maciej Przypkowski, ale kapituła Orderu Pomiana bez swojego ''spiritus movens'' nie była już w&nbsp;stanie dalej funkcjonować i&nbsp;dlatego zawiesiła – a&nbsp;tak naprawdę zakończyła – swoją działalność.
** Piotr Maciej Przypkowski, syn Tadeusza, dyr. muzeum
+
 
** Elżbieta Chodkiewicz-Przypkowska, jego żona
+
[[File:Reaktywacja Orderu Pomiana 1.jpg|thumb|left|Inauguracyjne (i&nbsp;chyba ostatnie) spotkanie Komitetu Organizacyjnego Restytucji Kapituły Orderu Pomiana (Jędrzejów, 1998&nbsp;r.)]]
** Jan Aleksander Przypkowski, ich syn, student historii
+
Dwie dekady później nastąpiła jeszcze próba reaktywacji orderu. Głównymi inicjatorami były dwie z&nbsp;nielicznych żyjących jeszcze w&nbsp;Polsce osób związanych z&nbsp;orderem (albo jako członek kapituły, albo jako odznaczony): Andrzej Michałowski i&nbsp;Kazimierz Jaroszyński. W&nbsp;lipcu 1998&nbsp;r., na zaproszenie Piotra Macieja Przypkowskiego, spotkali się w&nbsp;siedzibie jędrzejowskiego muzeum obaj weterani tamtego projektu oraz inne osoby zainteresowane udziałem w&nbsp;jego wznowieniu. Podczas obiadu, na który składały się m.in sałatka śledziowa i&nbsp;tort orzechowo-czekoladowy, dyskutowano o&nbsp;potrzebie przywrócenia działalności kapituły, „aby w&nbsp;nowych realiach gospodarczo-politycznych III Rzeczypospolitej Polskiej kultywować sztukę kulinarną polskiej kuchni.W&nbsp;tym celu powołano Komitet Organizacyjny Restytucji Kapituły Orderu Pomiana. Tym razem, w&nbsp;owym gronie znalazło się kilka kobiet: Elżbieta Chodkiewicz-Przypkowska (kierowniczka Oficyny Wydawniczej w&nbsp;Jędrzejowie), Krystyna Kaszuba (redaktorka naczelna ''Twojego Stylu'') i&nbsp;Magdalena Nieżychowska (współautorka, razem z&nbsp;mężem Jerzym Jackiem Nieżychowskim, książki pt. ''Kuchnia ziemiańska: błogosławione cztery pory roku''<ref> {{Cyt
** Andrzej Michałowski
+
| tytuł    = Szczeciner
** Kazimierz Jaroszyński
+
  | nazwisko r      = Stefański
** Karol Jaroszyński, jego syn
+
  | imię r          = Antoni
** Roman Wysocki, prezes wydawnictwa Twój Styl
+
  | rozdział        = Nieżychowski mniej i&nbsp;bardziej prywatnie
** Krystyna Kaszuba, red. nacz. ''Twojego Stylu''
+
  | adres rozdziału = https://szczeciner.pl/niezychowski-mniej-i-bardziej-prywatnie/25875/
** Cezary Windborski, przewodniczący rady naczelnej wyd. Twój Styl
+
| rok      = 22 maja 2024
** Jerzy Jacek Nieżychowski, dziennikach
+
}}</ref>).<ref>Z.T. Nowicki, ''op. cit.'', s. 15</ref>
** Magdalena Nieżychowska, jego żona
+
 
** Wojciech Dobrzyński, prezez Giełdy Towarowej w Warszawie
+
Nie udało mi się niestety znaleźć żadnej informacji odnośnie tego, czy odbyło się drugie spotkanie tego komitetu. Wydaje się, że ta szlachetna inicjatywa skończyła się na niczym, a&nbsp;grono odznaczonych Orderem Pomiana pozostanie zamknięte.
** Zdzisław Nowicki, publicysta
 
** Maciej Bednarkiewicz, prawnik, miał się zając formalną stroną działalności Fundacji Orderu Pomiana
 
* [https://desa.art.pl/index.php?pozycja=11377&language=en Odznaka orderu na aukcji]
 
* [https://www.lamus.pl/index.php/rynek-antykwaryczny/51-mafia-kolekcjonerska-pod-mlotkiem Janusz Miliszkiewicz, Mafia kolekcjonerska pod młotkiem] (o orderze Pomiana)
 
* [http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-article-b15effef-12ba-49cf-bdc2-2f587c5ee6af Z.T. Nowicki, Powrot Orderu Pomiana, Przegląd Gastronomiczny], 1998, nr 11 (51) -> BN
 
  
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
Linia 1061: Linia 1098:
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | nazwisko4= Samozwaniec
 
  | imię4    = Magdalena
 
  | imię4    = Magdalena
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
+
  | tytuł    = Łyżka za cholewą, a&nbsp;widelec na stole: mała kulinarna silva rerum
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Literackie  
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Literackie  
 
  | miejsce  = Kraków
 
  | miejsce  = Kraków
Linia 1077: Linia 1114:
 
   | rozdział        = Tadeusz Konrad Przypkowski
 
   | rozdział        = Tadeusz Konrad Przypkowski
 
   | adres rozdziału = https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/tadeusz-konrad-przypkowski?print
 
   | adres rozdziału = https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/tadeusz-konrad-przypkowski?print
  }}, biogram opublikowany w 1986 r. w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego
+
  }}, biogram opublikowany w&nbsp;1986&nbsp;r. w&nbsp;XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
**  {{Cyt  
 
**  {{Cyt  
 
  | tytuł    = IPSB
 
  | tytuł    = IPSB
Linia 1084: Linia 1121:
 
   | rozdział        = Edward Aleksander Pożerski
 
   | rozdział        = Edward Aleksander Pożerski
 
   | adres rozdziału = https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/edward-aleksander-pozerski?print
 
   | adres rozdziału = https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/edward-aleksander-pozerski?print
  }}, biogram opublikowany w latach 1984–1985 w XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego
+
  }}, biogram opublikowany w&nbsp;latach 1984–1985 w&nbsp;XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 +
* {{Cyt
 +
| tytuł    = Przekrój
 +
  | nazwisko r      = Kalkowski
 +
  | imię r          = Jan
 +
  | rozdział        = Order Pomiana
 +
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/61924
 +
| miejsce  = Kraków
 +
| rok      = 1966
 +
| wolumin  = nr 1095–96
 +
| strony  = 8
 +
}}
 
* {{Cyt  
 
* {{Cyt  
 
  | tytuł    = Culture.pl
 
  | tytuł    = Culture.pl
 
   | nazwisko r      = Kasprzyk-Chevriaux
 
   | nazwisko r      = Kasprzyk-Chevriaux
 
   | imię r          = Magdalena  
 
   | imię r          = Magdalena  
   | rozdział        = O Alibabie i Pomianie, czyli Polakach, którzy mieszali we francuskiej gastronomii
+
   | rozdział        = O&nbsp;Alibabie i&nbsp;Pomianie, czyli Polakach, którzy mieszali we francuskiej gastronomii
 
   | adres rozdziału = https://culture.pl/pl/artykul/o-alibabie-i-pomianie-czyli-polakach-ktorzy-mieszali-we-francuskiej-gastronomii
 
   | adres rozdziału = https://culture.pl/pl/artykul/o-alibabie-i-pomianie-czyli-polakach-ktorzy-mieszali-we-francuskiej-gastronomii
 
  | wydawca  = Instytut Adama Mickiewicza
 
  | wydawca  = Instytut Adama Mickiewicza
Linia 1098: Linia 1146:
 
   | nazwisko r      = McArthur
 
   | nazwisko r      = McArthur
 
   | imię r          = Margaret  
 
   | imię r          = Margaret  
   | rozdział        = Desperately Seeking Edouard: A Passion for de Pomiane
+
   | rozdział        = Desperately Seeking Edouard: A&nbsp;Passion for de Pomiane
 
   | adres rozdziału = https://www.jstor.org/stable/10.1525/gfc.2004.4.4.62
 
   | adres rozdziału = https://www.jstor.org/stable/10.1525/gfc.2004.4.4.62
 
  | wydawca  = University of California Press
 
  | wydawca  = University of California Press
Linia 1106: Linia 1154:
 
  }}
 
  }}
 
* {{Cyt  
 
* {{Cyt  
  | tytuł    = Spotkania z Zabytkami
+
  | tytuł    = Spotkania z&nbsp;Zabytkami
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
   | imię r          = Janusz
 
   | imię r          = Janusz
   | rozdział        = Przypkowski i PRL
+
   | rozdział        = Przypkowski i&nbsp;PRL
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
 
   | adres rozdziału = https://polona.pl/item-view/3bea1f8d-7c87-4b94-afbd-48b53b61861b?page=36
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
+
  | wydawca  = Ministerstwo Kultury i&nbsp;Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | rok      = 1996
 
  | rok      = 1996
Linia 1117: Linia 1165:
 
  | strony  = 35–37
 
  | strony  = 35–37
 
  }}
 
  }}
* {{Cyt
 
| tytuł    = Rzeczpospolita
 
  | nazwisko r      = Miliszkiewicz
 
  | imię r          = Janusz
 
  | rozdział        = Na początek – zupa cebulowa przypkowska
 
  | adres rozdziału = https://archiwum.rp.pl/artykul/221765-Na-poczatek–-zupa-cebulowa-przypkowska.html
 
| data    = 3 kwietnia 1999
 
}}
 
 
* {{Cyt  
 
* {{Cyt  
 
  | nazwisko =  
 
  | nazwisko =  
Linia 1143: Linia 1183:
 
   | rozdział        = Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego
 
   | rozdział        = Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego
 
   | adres rozdziału = https://ojs.tnkul.pl/index.php/sp/article/download/14408/14078/
 
   | adres rozdziału = https://ojs.tnkul.pl/index.php/sp/article/download/14408/14078/
  | wydawca  = Towarzystwo Naukowe {{small|KUL}} i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
+
  | wydawca  = Towarzystwo Naukowe {{small|KUL}} i&nbsp;Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
 
  | rok      = 2020
 
  | rok      = 2020
 
  | tom      = 41
 
  | tom      = 41
Linia 1169: Linia 1209:
 
  | nazwisko2= Zaczkowski
 
  | nazwisko2= Zaczkowski
 
  | imię2    = Rafał
 
  | imię2    = Rafał
  | tytuł    = Zbiory Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
+
  | tytuł    = Zbiory Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie
  | wydawca  = Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
+
  | wydawca  = Muzeum im. Przypkowskich w&nbsp;Jędrzejowie
 
  | rok      = 2012
 
  | rok      = 2012
 
  }}
 
  }}
Linia 1208: Linia 1248:
 
   | nazwisko r      = Sokołowska-Gwizdka
 
   | nazwisko r      = Sokołowska-Gwizdka
 
   | imię r          = Joanna  
 
   | imię r          = Joanna  
   | rozdział        = Na straży rodzinnej kolekcji (wywiad z Janem Przypkowskim)
+
   | rozdział        = Na straży rodzinnej kolekcji (wywiad z&nbsp;Janem Przypkowskim)
 
   | adres rozdziału = https://www.cultureave.com/na-strazy-rodzinnej-kolekcji/
 
   | adres rozdziału = https://www.cultureave.com/na-strazy-rodzinnej-kolekcji/
 
  | data    = 30 lipca 2021
 
  | data    = 30 lipca 2021
Linia 1227: Linia 1267:
 
   | nazwisko r      = Zaczkowski
 
   | nazwisko r      = Zaczkowski
 
   | imię r          = Rafał  
 
   | imię r          = Rafał  
   | rozdział        = Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z Jędrzejowa
+
   | rozdział        = Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z&nbsp;Jędrzejowa
 
   | adres rozdziału = https://pau.krakow.pl/SHS/shs-19-2020-5.pdf
 
   | adres rozdziału = https://pau.krakow.pl/SHS/shs-19-2020-5.pdf
 
  | wydawca  = Polska Akademia Umiejętności
 
  | wydawca  = Polska Akademia Umiejętności
Linia 1236: Linia 1276:
 
  }}
 
  }}
  
=== O orderze w Przekroju ===
+
{{Nawigacja|poprz=Kuchnia jeszcze bardziej staropolska dla zupełnie początkujących|nast=Włoszka z włoszczyzną w posagu}}
* {{Cyt
+
 
| tytuł    = Przekrój
+
[[Kategoria: Homar po polsku]]
  | nazwisko r      = Kalkowski
+
[[Kategoria: Karp w śmietanie]]
  | imię r          = Jan
+
[[Kategoria: Kołduny]]
  | rozdział        = Order Pomiana
+
[[Kategoria: Kotlet pożarski]]
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/61924
+
[[Kategoria: Zupa cebulowa]]
| miejsce  = Kraków
+
[[Kategoria: Przepisy]]
| rok      = 1966
+
[[Kategoria: Henryk Babiński]]
| wolumin  = nr 1095–96
+
[[Kategoria: Bona Sforza]]
| strony  = 8
+
[[Kategoria: Jean-Anthelme Brillat-Savarin]]
}}
+
[[Kategoria: Jan Brzechwa]]
* {{Cyt
+
[[Kategoria: Stanisław Cuper]]
| tytuł    = Przekrój
+
[[Kategoria: Józef Cyrankiewicz]]
  | nazwisko r      = Przypkowski
+
[[Kategoria: Fiodor Dostojewski]]
  | imię r          = Tadeusz
+
[[Kategoria: Jarosław Dumanowski]]
  | rozdział        = Przypkowski dekoruje
+
[[Kategoria: Alexandre Dumas]]
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/33718
+
[[Kategoria: Władysław Gomułka]]
| miejsce  = Kraków
+
[[Kategoria: Tadeusz Gronowski]]
| rok      = 1969
+
[[Kategoria: Henryk III]]
| wolumin  = nr 1240
+
[[Kategoria: Jarosław Iwaszkiewicz]]
| strony  = 8
+
[[Kategoria: Kazimierz Jaroszyński]]
}} (o odznaczeniu Ang Kim Khoana)
+
[[Kategoria: Jan Kalkowski]]
* {{Cyt
+
[[Kategoria: Władysław Edward Kucharski]]
| tytuł    = Przekrój
+
[[Kategoria: Adam Mickiewicz]]
  | nazwisko r      = Kalkowski
+
[[Kategoria: Maria Ochorowicz-Monatowa]]
  | imię r          = Jan
+
[[Kategoria: Daria Pożarska]]
  | rozdział        = Dwa Pomiany
+
[[Kategoria: Edward Pożerski]]
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/29793
+
[[Kategoria: Tadeusz Przypkowski]]
| miejsce  = Kraków
+
[[Kategoria: Stanisław Leszczyński]]
| rok      = 1969
+
[[Kategoria: Jędrzejów]]
| wolumin  = nr 1268
+
[[Kategoria: Kraków]]
| strony  = 1–2
+
[[Kategoria: Paryż]]
}} (o odznaczeniu Pudliszek i Tomaszewskiego [fot.])
+
[[Kategoria: Torżok]]
* {{Cyt
+
[[Kategoria: Warszawa]]
| tytuł    = Przekrój
+
[[Kategoria: XIX wiek]]
  | nazwisko r      = Kalkowski
+
[[Kategoria: XX wiek]]
  | imię r          = Jan
 
  | rozdział        = Z przyjemnością informujemy Czytelników, że...
 
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/39950
 
| miejsce  = Kraków
 
| rok      = 1969
 
| wolumin  = nr 1285
 
| strony  = 9
 
}} (o odznaczeniu redakcji Przekroju)
 
* {{Cyt
 
| tytuł    = Przekrój
 
  | nazwisko r      = Kalkowski
 
  | imię r          = Jan
 
  | rozdział        = Spod znaku Pomiana
 
  | adres rozdziału = https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/20085
 
| miejsce  = Kraków
 
| rok      = 1970
 
| wolumin  = nr 1307
 
| strony  = 9
 
}} (o Clos-Jouwie, Hurtrelu [fot.] i Cuperze)
 
  
[[en:Draft:Gastronomic Order of Pomiane]]
+
<!--[[en:Draft:Gastronomic Order of Pomiane]]-->

Aktualna wersja na dzień 00:49, 22 lis 2024

Odznaka Orderu Pomiana

Na aukcjach numizmatyczno-falerystycznych pojawia się od czasu do czasu takie dziwne odznaczenie jak Order Pomiana.[1] Chociaż nie był on nigdy odznaczeniem państwowym, to jego odznaki produkowała Mennica Państwowa, a dekoracji nimi dokonywano w polskich ambasadach z całym typowym dla tego rodzaju uroczystości zadęciem.

Odznaka orderowa ma formę trójkątnej, stylizowanej na kielich, złoconej tarczki o wymiarach 57×45 mm. Na kielichu wyobrażona jest w czarnej emalii głowa byka albo żubra ze skrzyżowanymi na niej nożem i widelcem. Odznakę wieszało się na żółto-czerwonej wstążce zakończonej metalową zapinką w kształcie czegoś, co przypomina pieróg. Do jej przechowywania było też ozdobne pudełko z powtórzoną na wieczku głową żubra oraz łacińskim mottem: „Materiam superat opus” („Materię przewyższa dzieło”).[2]

Nóż, widelec, kielich i pieróg sugerują, że order musiał mieć coś wspólnego z jedzeniem i piciem. Ale komu i za co go przyznawano? Kto i dlaczego to robił? Skąd w ogóle pomysł na takie odznaczenie i skąd taka, a nie inna jego nazwa? No i co na tej odznace robi owa żubrza głowa? Na te wszystkie pytania postaram się dzisiaj odpowiedzieć.

Patron orderu: Guru galijskiej gastronomii

Zacznijmy od początku, czyli od człowieka, któremu Order Pomiana zawdzięcza swoją nazwę.

Edward Pożerski herbu Pomian (1875–1964), gastroenterolog i gastronom

Urodził się w 1875 r. w Paryżu, pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej i tak naprawdę nazywał się Edward Pożerski. Jego rodzice, uchodźcy po powstaniu styczniowym, posłali go do polskiej szkoły we francuskiej stolicy, gdzie wychowano go na polskiego patriotę – ale karmiono mizernie. We wspomnieniach z czasów szkolnych pisał po latach, że w tamtym okresie zwykle chodził głodny. A że głodnemu chleb na myśli, to młody Edward tak myślał ciągle o jedzeniu, że jak poszedł na studia, to wybrał kierunek: fizjologia żywienia. W 1902 r. został doktorem medycyny. Już wtedy pracował od roku w Instytucie Pasteura, gdzie prawie do końca życia zajmował się badaniem soków trawiennych.

Henryk Babiński (1855–1931), znany też jako Ali-Bab, autor książek kucharskich

Praca naukowa nad procesem trawienia skłoniła go, by zająć się też kwestią zdrowego odżywiania, a co za tym idzie, właściwych technik przygotowania żywności. Jego mentorem w tym zakresie był starszy o pokolenie Francuz, którego rodzice też byli uchodźcami politycznymi z Polski – tylko że z czasów Wiosny Ludów. Był to Henryk Babiński, inżynier górnictwa, który pod pseudonimem Ali-Bab pisał książki kucharskie. Zwłaszcza jego monumentalne dzieło Gastronomie pratique (Gastronomia praktyczna)[3] było na początku XX w. jedną z głównych pozycji na francuskim rynku literatury kulinarnej.

Zachęcony przez Babińskiego, Pożerski postanowił opublikować swoje własne rozważania na temat tego, jak gotować smacznie i zdrowo zarazem. Był to esej na temat gastronomii teoretycznej, do której autor Gastronomii praktycznej sam napisał przedmowę, gdzie ogłosił, iż Pożerski kroczył oto śladami „mistrza nas wszystkich, nieśmiertelnego autora Fizjologii smaku”. Ów nieśmiertelny autor, czyli Jean-Anthelme Brillat-Savarin🔊 (1755–1826), był słynnym smakoszem, ale naukowcem nie był żadnym, toteż jego książka, wbrew tytułowi, o fizjologii smaku tak naprawdę niedużo mówi. Stanowi raczej postulat, żeby naukowcy kiedyś się tym tematem zajęli.[4] Dzieło Pożerskiego, zatytułowane: Bien manger pour bien vivre (Dobrze jeść, aby dobrze żyć), było przyczynkiem do tego, żeby ów postulat w końcu wypełnić. Pożerski postawił w nim tezę, iż gotowanie powinno być połączeniem sztuki z nauką: gastronomii z gastrotechniką (bo tak Pożerski ową naukę nazwał). Celem zaś winno być stworzenie takiej potrawy, która zapewni konsumentowi maksimum przyjemności, co z kolei wpłynie korzystnie na wydzielanie soków trawiennych, a tym samym – na stan jego zdrowia. „Odkrycie nowej potrawy – twierdził Pomian, cytując Brillat-Savarina – jest dla ludzkości większym pożytkiem aniżeli odkrycie nowej gwiazdy.”[5]

Pierwszy odcinek programu telewizyjnego French Cooking in Ten Minutes (Gotowanie po francusku w dziesięć minut), emitowanego przez BBC w 1995 r., z Krzysztofem Różyckim w roli Edouarde’a de Pomiane’a. Po angielsku, ale z polskim akcentem.
Pierwszy odcinek programu telewizyjnego French Cooking in Ten Minutes (Gotowanie po francusku w dziesięć minut), emitowanego przez BBC w 1995 r., z Krzysztofem Różyckim w roli Edouarde’a de Pomiane’a. Po angielsku, ale z polskim akcentem.



Były to jednak czasy, kiedy sprawy kulinarne uważano za niepoważne i niegodne naukowca, toteż Pożerski, który swoje publikacje naukowe zawsze podpisywał swym polskim imieniem i nazwiskiem, postanowił – podobnie, jak Babiński – pisać o gastronomii i gastrotechnice pod pseudonimem, tylko odrobinę mniej baśniowym niż „Ali-Bab”. Edward Pożerski herbu Pomian utworzył więc swój nom de plume od francuskiej wersji swego imienia oraz sfrancuszczonej nazwy swego rodu herbowego, a mianowicie: Edouard de Pomiane.🔊

Pod tym samym pseudonimem zaczął wkrótce publikować książki z przepisami, aby teoretyczne założenia gastrotechniki wprowadzać w życie. Był też pierwszą osobą, która prowadziła program kulinarny w radiu. Krótko mówiąc, Edouard de Pomiane stał się gastronomicznym celebrytą.

Edward Pożerski w kuchni, z drewnianymi łyżkami, które jego matka przywiozła jeszcze z Syberii

W przeciwieństwie do wcześniejszych kuchennych autorytetów, de Pomiane nie pisał dla wielkich szefów kuchni, których ambicją było wznoszenie się na wyżyny kunsztu kulinarnego i tworzenie uczt godnych monarchów i arystokratów. Jego adresatkami były zwykłe gospodynie domowe, które chciały gotować zdrowo, tanio i do tego smacznie, i jeszcze mieć czas na inne zajęcia. Nowatorskie podejście widać już w samych tytułach jego książek: La cuisine en six leçons (Nauka przyrządzania potraw w sześciu lekcjach) czy La cuisine en dix minutes (Kuchnia dziesięciominutowa). Starej daty mistrzowie garnka i patelni musieli łapać się za głowy czytając, że codzienna kolacja nie musi koniecznie zawierać jednego dania mięsnego i jednego rybnego.

Mimo iż Pożerski działał we Francji i rewolucjonizował kuchnię na początku XX wieku, to czynił to w wyniesionym z domu poetyckim, romantyczno-sarmackim stylu. Jeśli na przykład w przepisie kazał wziąć pęczek zielonej pietruszki, to precyzował, że ma być wielkości bukiecika fiołków.[6] Ze swą łysą głową i sumiastym, siwym wąsem sam zresztą wyglądał jak Gerwazy Rębajło z ilustracji Michała Elwira Andriollego do Pana Tadeusza. I nie był to przypadek, bowiem jego ojciec, do którego sam z wiekiem się upodabniał, przyjaźnił się z Andriollim, który brał go za wzór mickiewiczowskiego szlachcica.[7]

Do francuskiej kuchni przemycał de Pomiane polskie akcenty, napisał zresztą całą książkę, mającą przybliżyć Francuzom polskie potrawy i zwyczaje kulinarne: La Cuisine polonaise vue des bords de la Seine (Kuchnia polska widziana znad Sekwany). W domu chętnie raczył swoich gości „polskimi obiadkami”, na które mogły się składać na przykład: „kieliszek autentycznej żubrówki i kawałek suchej kiełbasy” jako apéritif, mięso z kaszą tatarczaną i sosem zaprawionym koniakiem albo krokiety ze świeżymi truskawkami.[8] Herbatę zaś parzył w starym samowarze, z którego jego ojciec pił jeszcze na zesłaniu w Rosji razem z Fiodorem Dostojewskim.[9]

Potrawa pierwsza: Czy Pożerski pożerskie pożerał kotlety?

Kotlety pożerskie pożarskie

Dziennikarz kulinarny Jan Kalkowski pisał w Przekroju, iż Edward Pożerski był wynalazcą kotleta pożerskiego.[10] Informację tę w artykule o Pożerskim powtarza nawet Polski Słownik Biograficzny.[11] Nie jest to jednak prawdą.

Po pierwsze, nie ma czegoś takiego jak kotlet „pożerski”. Istnieją za to kotlety pożarskie. Według niektórych źródeł, np. Leksykonu sztuki kulinarnej Macieja Halbańskiego z 1987 r., kotlety te nazwano ku czci kniazia Dymitra Pożarskiego,[12] bohatera narodowego Rosji, co to wraz z Kuźmą Mininem poprowadził powstanie, które w 1612 r. wyzwoliło Moskwę spod polskiej okupacji. Halbański powołał się na „poważnych historyków sztuki kulinarnej”, chociaż w latach 80. wciąż niewielu poważnych historyków zajmowało się tak niepoważnym tematem jak kulinaria. W każdym razie to, że te kotlety mają coś wspólnego z Dymitrem Pożarskim, to też nieprawda. Prawdą jest tylko, że to potrawa wywodząca się z kuchni rosyjskiej, a nie polskiej.

Źródła historyczne wskazują na to, że pożarskije kotliety🔊 wynaleziono w Torżoku – mieście w guberni twerskiej, które leży przy drodze z Moskwy do Sankt Petersburga. W pierwszej połowie XIX w. istniała tam gospoda, która należała do niejakiego Jewdokima Pożarskiego i słynęła z podawanych w niej kotletów z kurczaka.

W przewodniku po Rosji z 1843 r. można przeczytać o tym miasteczku, co następuje:

W Torżoku dwie rzeczy zasługują na szczególną uwagę: po pierwsze, wyroby z safianu […] Druga rzecz tyczy się gastronomii: w gospodzie Pożarskiej przygotowuje się bardzo smaczne kotlety; robi się je z mięsa kurzego i rozpływają się w ustach; każdemu, kto przejeżdża przez Torżok, radzę ich spróbować. Jedna porcja, czyli dwa kotleciki, kosztuje tylko rubla.
Михаил Павлович Жданов: Путевые записки по России, Санктпетербург: В. Поляков, 1843, s. 25–26, tłum. własne
В Торжке два предмета заслуживают особенного внимания: во первых, сафьянные изделия […] Второй предмет относится до гастрономии: в гостинице Пожарской приготовляются очень вкусные котлеты; они делаются из курицы и тают во рту; советую всем проезжающим чрез Торжок покушать их. Порция, или две котлетки стоют только рубль.

Tekst oryginalny:
В Торжке два предмета заслуживают особенного внимания: во первых, сафьянные изделия […] Второй предмет относится до гастрономии: в гостинице Пожарской приготовляются очень вкусные котлеты; они делаются из курицы и тают во рту; советую всем проезжающим чрез Торжок покушать их. Порция, или две котлетки стоют только рубль.

Pomiędzy dwoma głównymi miastami Rosji jeździło wielu słynnych i wpływowych ludzi, a wielu z nich zatrzymywało się w Torżoku na obiad, dzięki czemu chwała tamtejszych kotletów zataczała coraz szersze kręgi. Na przykład Aleksandr Puszkin w liście do swego przyjaciela, Sjergieja Sobolewskiego, zamieścił taką oto wierszowaną poradę:

Po drodze zrób sobie postój
W Torżoku u Pożarskiego,
Smażonych kotletów skosztuj (właśnie kotletów),
Bagażu nie bierz ciężkiego.

Александр Сергеевич Пушкин: С.А. Соболевскому, w: Собрание сочинений в 10 томах, t. 9. Письма 1815–1830, РВБ, s. 242, tłum. własne

На досуге отобедай
У Пожарского в Торжке,
Жареных котлет отведай (именно котлет)
И отправься налегке.


Tekst oryginalny:

На досуге отобедай
У Пожарского в Торжке,
Жареных котлет отведай (именно котлет)
И отправься налегке.

Piewcami pożarskich kotletów byli też goście z zagranicy, m.in. francuski literat Charles-Victor Prévost d’Arlincourt🔊[13] oraz szkocki pisarz Leitch Ritchie.🔊 Ten drugi pisał, że w Torżoku miał przyjemność spożywać najlepsze kotlety w całej Europie i że nawet cesarzowa rosyjska, usłyszawszy o tym cudownym specjale, kazała ściągnąć ich twórczynię do Petersburga.[14] Autorstwo kotletów nie należy bowiem do samego Jewdokima Pożarskiego, lecz do jego córki Darii, gdyż to ona w gospodzie swego ojca zajmowała się gotowaniem. Jest nawet legenda, która mówi, iż sam cesarz Mikołaj I zatrzymał się w gospodzie u Pożarskich i zamówił na obiad kotlety cielęce, Daria Pożarska zaś, nie mając w spiżarni cielęciny, naprędce wymyśliła przepis, w którym mięso cielęce zastąpiła kurzym i w ten właśnie sposób wynalazła nową potrawę.[15]

Daria Jewdokimowna Pożarska (1798–1854) z dzieckiem
Mal. Carl Timoleon von Neff.

W drugiej połowie XIX w., wraz z otwarciem linii kolejowej na trasie Moskwa – Sankt Petersburg, gospoda w Torżoku straciła na znaczeniu, ale w tym czasie receptura na côtelettes Pojarsky🔊 robiła już furorę we Francji, a stamtąd rozprzestrzeniła się na całą Europę. Oto polska wersja przepisu z początku XX wieku:

Na kotlety używa się tylko mięso [pulard] z piersi, dlatego najoszczędniej jest kupować w jatkach koszernych same piersi. Odjąć każdą połowę piersi od kości wraz ze skrzydełkiem, kostkę oskrobać jak przy kotlecie cielęcym, a mięso wyżyłować, zdjąć z niego skórkę, posolić i zbić cienko pałką. […] Posmarować każdy [kotlet] w środku farszem ze zmielonej cielęciny ze szpikiem wymieszanej z żółtkiem, złożyć kotlet we dwoje, zawinąć brzegi, posmarować rozbitym jajkiem, obsypać mąką wymieszaną na wpół z przesianą bułką i smażyć na sklarowanym maśle. Gdy się ładnie obrumienią, wstawić je jeszcze do pieca na pięć minut, aby w środku doszły, a wydając skropić cytryną i podlać mocnym bulionem. Podać do nich kalafiory, zielony groszek lub purée z pieczarek albo kasztanów.
Maria Ochorowicz-Monatowa: Uniwersalna książka kucharska, Lwów: Księgarna H. Altenberga, Warszawa-Łódź: Ludwik Fiszer, 1910, s. 417–418

Założyciel orderu: Ostatni Sarmata w Polsce Ludowej

Tadeusz Przypkowski (1905–1977), gnomonik i gastronom

Jakiś czas temu prof. Jarosław Dumanowski, kierownik Centrum Dziedzictwa Kulinarnego na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, podpowiedział mi, abym zainteresował się kolekcją rękopiśmiennych przepisów ze zbiorów Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Jeśli cokolwiek wiecie o tej placówce, to zapewne nie zdziwi Was moja pierwsza reakcja: przecież to jest muzeum zegarów słonecznych!

No i rzeczywiście, unikatowy, trzeci co do wielkości na świecie, zbiór zegarów słonecznych – których gromadzenie rozpoczął w 1895 r. jędrzejowski lekarz, Feliks Przypkowski, a kontynuował jego syn Tadeusz – jest główną chlubą owego muzeum. Lecz Tadeusz Przypkowski nie tylko kontynuował pasję ojca, ale miał też różne własne: interesował się historią sztuki i astronomii, grafiką i fotografią bromolejową, bibliofilstwem i ekslibrysami, heraldyką i numizmatyką… A do tego jeszcze lubił smacznie zjeść i wypić.

Przed II Wojną Światową Tadeusz Przypkowski studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie doktoryzował się z historii sztuki, po studiach dużo podróżował (zwiedził Niemcy, Włochy, Francję, Belgię, Niderlandy, Anglię, Hiszpanię, Portugalię, północną Afrykę, Bałkany, Norwegię i Estonię) i wreszcie podjął pracę jako specjalista od propagandy kulturalnej – najpierw w Krakowie, a później w Warszawie. Słowo „propaganda” nie miało wtedy jeszcze tak negatywnego wydźwięku, jak teraz, i znaczyło tyle, co „promocja” lub „public relations”. W Krakowie do jego obowiązków należało oprowadzanie ważnych zagranicznych gości po głównych zabytkach miasta (miał m.in. wątpliwy zaszczyt służyć za przewodnika niemieckiemu ministrowi propagandy Josefowi Goebbelsowi). Dzięki temu, nawet gdy już po wybuchu wojny osiadł na stałe w rodzinnym Jędrzejowie – miasteczku położonym przy drodze z Kielc do Krakowa – to nadal utrzymywał kontakty z wieloma ciekawymi ludźmi w różnych krajach, szczególnie we Francji. „Ja bywam w Paryżu – mawiał – albo w Jędrzejowie.”[16]

Obiekt ze zbiorów jędrzejowskiego muzeum, w którym łączą się dwie pasje Tadeusza Przypkowskiego: gnomoniczna i gastronomiczna. Jest to podkładka pod piwo z herbem Jędrzejowa, która po postawieniu składanej wskazówki może też robić za zegar słoneczny.

W Jędrzejowie pomagał ojcu w zbieraniu, badaniu i projektowaniu zegarów słonecznych, a po jego śmierci w 1951 r. przejął po nim opiekę nad kolekcją i nad założonym w dwóch kamienicach przy jędrzejowskim rynku muzeum. Z czasem stał się jednym z czołowych gnomoników, czyli specjalistów od zegarów słonecznych, na świecie. Zegary słoneczne, które znajdują się na Kościele Mariackim w Krakowie, Zamku Królewskim w Warszawie, czy obserwatorium astronomicznym w Greenwich, są właśnie jego projektu.

Janusz Roszko, zaprzyjaźniony z Przypkowskim dziennikarz, pisał o nim, iż był to „ostatni szlachcic Rzeczypospolitej”, który „szablę zamienił na parasol pana docenta”, „marynarkę nosi[ł] niedbale, ale z wdziękiem, jakby zarzucał wyloty kontusza”, zaś „ku twarzy, ozdobionej sumiastym wąsem, co jakiś czas podnosi[ł] szczyptę tabaki.”[17][18] Do tego był Przypkowski mistrzem staropolskiej facecji i blagi; nigdy nie było do końca wiadomo, czy mówi poważnie, czy żartuje, a jeśli prawda stawała mu na drodze opowiedzenia dobrej anegdoty, to tym gorzej dla niej. Utrzymywał na przykład, że królowa brytyjska Elżbieta II była jego kuzynką.[19] W Wodzisławiu proponował kiedyś otworzyć muzeum „prehistorii komunizmu” w rzekomo odkrytym przez siebie dawnym zborze kalwińskim, dopóki nie okazało się, że to nie zbór, tylko synagoga.[20]

Tadeusz Przypkowski (1905–1977) – w fotelu pod portretem swojego ojca, Feliksa Przypkowskiego (1872–1951). Z prawej strony stoi jego syn, Piotr Maciej Przypkowski (ur. 1947), a po lewej – wnuk, Jan Aleksander Przypkowski (ur. 1973), obecny dyrektor Muzeum im. Przypkowskich.

W 1962 r. Przypkowski podarował rodzinną kolekcję zegarów słonecznych państwu. Powstało w ten sposób Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Możliwe, że był to krok uprzedzający; w ten sposób uniknął Przypkowski przymusowej nacjonalizacji i uzyskał dostęp do państwowych dotacji, a równocześnie faktyczna kontrola nad muzeum pozostała w rękach rodziny Przypkowskich, gdzie stanowisko dyrektora przechodzi z ojca na syna (obecnie już w trzecim pokoleniu). Był to jeden z wielu przykładów na to, że mimo swego sarmackiego stylu, Tadeusz Przypkowski był też obdarzony odpowiednią dozą sprytu, zaradności i polskiego zmysłu kombinowania, by odnaleźć się w powojennej rzeczywistości Polski Ludowej.

Władzę ludową nieustannie zarzucał nowymi pomysłami, których zawsze miał pełną głowę. Wiele z tych pomysłów miało taki rozmach, że nie miały szans na wcielenie w życie, lecz Przypkowski się tym nie zrażał, tylko wymyślał nowe. Jego projekt nowej stylizacji godła państwowego, „orła piastowskiego bez korony”, nie został przyjęty.[21] Pomysł, żeby Pałac Kultury i Nauki wykorzystać jako największą na świecie wskazówkę zegara słonecznego, tak aby jego cień nie był „bezrobotny jak cienie wysokich budowli miast kapitalistycznych”, również upadł.[22] Ale miał też Przypkowski takie pomysły, które udało się przynajmniej częściowo wdrożyć. Tak było chociażby z jego pomysłem na Order Pomiana. Tylko skąd ten pomysł mu się wziął?

Pomysł na order

List z 12 frimaire’a VI roku Republiki Francuskiej (tj. 2 grudnia 1797 r.n.e.) od sekretarza sztabu generalnego Armii Francuskiej w Niemczech, Jean-Anthelme’a Brillat-Savarina, do ministra wojny Claude-Louisa Petieta, obecnie w zbiorach Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie

Biorąc pod uwagę zamiłowanie obu panów do smacznej kuchni i staropolskiego szlachecko-dworkowego sznytu, nie powinno dziwić, że Edward Pożerski zaprzyjaźnił się z młodszym od siebie o trzydzieści lat Tadeuszem Przypkowskim. Jędrzejowski gnomonik był jednym z Polaków, którzy będąc w Paryżu zapraszani byli na polskie obiadki do słynnego gastroenterologa. Przypkowski długo wspominał karafkę firmy Baccarat wypełnioną koniakiem z piwnic zamku Polignac, którego połowę wlał Pożerski do sosu, przygotowując dla niego posiłek.[23]

Sam Przypkowski też musiał zrobić na Pożerskim niemałe wrażenie. Na tyle duże, iż kiedy w 1964 r. Pożerski w wieku 89 lat zginął w wypadku samochodowym, to okazało się, że część swojego majątku, która nadawała się do muzeum, zapisał w testamencie właśnie Przypkowskiemu. Do Jędrzejowa trafiła wtedy pokaźna kolekcja dawnych przyrządów kuchennych oraz sztućców i zastawy stołowej (w tym owa karafka). Zbiory jędrzejowskiego muzeum powiększyły się też o kolekcję biblioteczną de Pomiane’a, na którą składały się stare książki kucharskie, karty dań i win ze słynnych restauracji, zaproszenia na uroczyste kolacje i pamiątki po wielkich smakoszach (m.in. list podpisany przez samego Brillat-Savarina w czasach, kiedy był oficerem rewolucyjnej Armii Francuskiej).

Zapewne właśnie ów spadek zainspirował Przypkowskiego do gromadzenia także swej własnej kolekcji gastronomicznej. Dzięki temu w Jędrzejowie znajduje się dziś największy w Polsce zbiór rękopisów kulinarnych, głównie z XIX w., o którym będę jeszcze kiedyś więcej pisał. Natomiast sam Przypkowski o kwestiach gastronomicznych pisał dziwnie mało.

Sobieski i Marysieńka – jedna z ilustracji Mai Berezowskiej do Łyżki za cholewą (1974)

W 1968 r. wybierał się na XII Międzynarodowy Kongres Historii Nauki w Paryżu. Na poprzednich konferencjach z tej serii opowiadał o przyrządach astronomicznych Kopernika. Tym razem jednak zamierzał wystąpić z referatem na temat dziejów polskiej kuchni i jej związków z kuchnią francuską. Niestety choroba pokrzyżowała mu plany, toteż treść swego wystąpienia, po francusku, wysłał do Paryża pisemnie. Na czterech stronach maszynopisu naszkicował dzieje polskich kulinariów – od cystersów w XIII w. sadzących winorośl w jędrzejowskim opactwie, poprzez królową Bonę, Henryka Walezego i Stanisława Leszczyńskiego, aż po Edwarda Pożerskiego de Pomiane’a. Poprosił przy tym, aby jego referat został odczytany przez jego znajomego dziennikarza gastronomicznego Edouarda Longue’a.🔊 Niestety organizatorzy kongresu ten tekst odrzucili.[24] Później ten sam szkic, ale po polsku i w bardziej popularyzatorskim tonie, opublikował Przypkowski w charakterze wstępu do niewielkiej książeczki pt. Łyżka za cholewą, a widelec na stole, której trzon stanowią teksty Magdaleny z Kossaków Samozwaniec o tym, jak to dawniej jadała polska szlachta, ilustrowane swawolnymi obrazkami Mai Berezowskiej. W swojej „prologowej gawędzie” przedstawił własny pogląd na sztukę kulinarną jako pełnoprawną dziedzinę sztuki w ogóle („pierwszą sztuką świata była – sztuka mięsa!”) i przestrzegał przed zagrożeniem, jakie stanowi dla niej industrializacja i standaryzacja.[25] Ten sam tekst ukazał się też w Przekroju.[26] Innych publikacji Przypkowskiego na tematy gastronomiczne nie znalazłem.

Ekslibrys gastronomiczny Tadeusza Przypkowskiego

Przypkowski, który znaczną część swej kolekcji gastronomicznej zawdzięczał Pożerskiemu, chciał w jakiś sposób swego zmarłego przyjaciela uczcić. I tak właśnie narodziła się idea powołania Orderu Pomiana. Pomysł na taką właśnie formę upamiętnienia wielkiego gastronoma wziął się, jak sądzę, z innego specjalistycznego orderu. Przypkowski był już bowiem aktywnym członkiem Orderu Białego Kruka. Rycerski Zakon Białego Kruka, założony w 1930 r., zrzeszał głównie krakowskich bibliofilów. Zgodnie z ustawą konstytucyjną kapituły orderu, „najwyższą cnotą Zakonu jest miłość do ksiąg”.[27] Reguła wzorowana na średniowiecznych zakonach rycerskich, elitarność i sekretność, hierarchia i tytulatura, symbole i rytuały – wszystko to niewątpliwie oddziaływało na wyobraźnię Przypkowskiego, który zapragnął sam powołać podobną organizację, tyle że w dziedzinie gastronomii.

Po lewej: herb Pomian – w polu złotym głowa bawola czarna przeszyta mieczem srebrnym w skos.
Po prawej: Ekslibrys Edouarda Pożerskiego de Pomiane’a zaprojektowany przez Tadeusza Przypkowskiego.

Do współpracy nad tym projektem zwerbował swego znajomego, artystę malarza i grafika, Tadeusza Gronowskiego, znanego chociażby jako autor logotypu PLL LOT. Gronowski zaprojektował odznakę orderową, za wzór biorąc stworzony wcześniej przez Przypkowskiego ekslibrys Edwarda Pożerskiego. Ekslibrys zaś nawiązywał do znaku herbowego rodu Pomian, który przedstawia w polu złotym głowę bawolą czarną (chociaż Długosz pisał, że żubrzą, i do tego, że z kolcem w nozdrzach) przeszytą mieczem srebrnym w skos.[28] Przypkowski zamienił tylko miecz na nóż skrzyżowany z widelcem. Tarczka w kształcie kielicha, na której ów przerobiony herb umieszczono, została dodatkowo zaprojektowana tak, aby mogła ewentualnie służyć jako podstawka pod talerz, dzięki której sos mógłby ściekać na jedną stronę.

Natomiast srebrną zapinkę wstążki orderowej zaprojektowali w kształcie kołduna „dla upamiętnienia faktu o historycznym znaczeniu, tego mianowicie, że Pożerski ubóstwiał kołduny”.[29]

Potrawa druga: Co to są kołduny i jak się je je?

Kołduny litewskie – ulubiona potrawa Edwarda Pożerskiego

Kołduny to rodzaj gotowanych pierogów (a więc dużo się na początku nie pomyliliśmy) nadziewanych surowym mięsem (oczywiście po ugotowaniu kołdunów mięso już nie jest surowe), z tym że podaje się je w zupie albo chociażby w wywarze, w którym się gotowały. Przepisu na swą ulubioną potrawę nie omieszkał Pożerski zamieścić w swojej książce kucharskiej, w której przybliżał Francuzom kuchnię polską – a w tym wypadku, to właściwie litewską. Przytoczył nawet litewską legendę o boskim pochodzeniu kołdunów, które Litwini poznali dzięki małżeństwu zwykłego chłopa z pogańską boginią Mildą.

A oto przepis:

Kołduny: pierogi, do których farsz składa się w równych ilościach z posiekanej surowej polędwicy wołowej oraz wołowego łoju nerkowego. Doprawić solą, pieprzem, smażoną cebulą i obowiązkowo suszonym majerankiem (Origanum majorana) w proszku. Gotować tak samo, jak pierogi. Podawać podlane wodą, w której się gotowały. Nakładać łyżką cedzakową na podgrzane talerze.
Kołduny je się łyżką. Nie należy ich nigdy rozkrawać na talerzu, lecz dać im się otworzyć dopiero w ustach, które wówczas zaleją się aromatycznym i parzącym tłuszczem.
Łój nerkowy można z powodzeniem zastąpić wołowym szpikiem kostnym.
Edouard de Pomiane: La cuisine polonaise vue des bords de la Seine, Paris: Société polonaise des Amis du Livre, 1952, s. 52, tłum. własne
Koldouny : Piérogui dont la farce consiste en un hachis composé de parties égales de filet de bœuf crû et de graisse de rognon de bœuf. Sel, poivre, oignon cuit et, obligatoirement, marjolaine sèche (Origanum majorana) en poudre. Pocher comme les piérogui. Servir dans l’eau de cuisson. Ceuillir à l’écumoire. Poser sur assiettes chaudes.
Les coldouny se mangent à la cuillère. Ne jamais les ouvrir dans l’assiette. Ils s’ouvrent dans la bouche et l’inondent de graisse parfumée et brûlante.
Cette graisse de rognon est avantageusement remplacée par de la moëlle d’os de bœuf.

Tekst oryginalny:
Koldouny : Piérogui dont la farce consiste en un hachis composé de parties égales de filet de bœuf crû et de graisse de rognon de bœuf. Sel, poivre, oignon cuit et, obligatoirement, marjolaine sèche (Origanum majorana) en poudre. Pocher comme les piérogui. Servir dans l’eau de cuisson. Ceuillir à l’écumoire. Poser sur assiettes chaudes.
Les coldouny se mangent à la cuillère. Ne jamais les ouvrir dans l’assiette. Ils s’ouvrent dans la bouche et l’inondent de graisse parfumée et brûlante.
Cette graisse de rognon est avantageusement remplacée par de la moëlle d’os de bœuf.

Kawior i koniak kontra kaszanka i kawa zbożowa

W przeciwieństwie do Orderu Białego Kruka, którego działalność otaczał zawsze nimb tajemniczości na miarę loży wolnomularskiej, Przypkowski od początku zakładał, że głównym celem Orderu Pomiana będzie promocja – przede wszystkim kuchni polskiej na świecie, a trochę też samego Przypkowskiego i jego muzeum. A żeby to się udało, to wiedział, że trzeba było tym pomysłem zainteresować władze państwowe. Tylko jak przekonać komunistów do idei orderu, która wywodziła się przecież z feudalnej tradycji zakonów rycerskich? Przypkowski przedstawiał tę ideę jako sposób na naprawę polskiej kuchni, która w czasach budowy komunizmu była już tylko cieniem swej dawnej chwały. Jedzenie w Polsce Ludowej było w powszechnym mniemaniu mało urozmaicone, monotonne, szare i nieciekawe. Przypkowski głosił więc potrzebę „poprawienia kuchni publicznej bez obalenia ustroju”. Pozostawało jeszcze pytanie, z kim we władzach najlepiej o tym projekcie rozmawiać. Pozwólcie więc, iż przypomnę – szczególnie młodszym Czytelnikom – kto wówczas rządził w Polsce.

Józef Cyrankiewicz (z lewej) i Władysław Gomułka

Przez całe lata 60. XX wieku na czele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stało niezmiennie dwóch mężczyzn. Na pierwszym miejscu był pierwszy sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Władysław Gomułka, znany też pod swym dawnym konspiracyjnym pseudonimem jako towarzysz Wiesław. Natomiast człowiekiem numer dwa był najdłużej w historii Polski urzędujący premier, Józef Cyrankiewicz (to, że szef partii był faktycznie ważniejszy od premiera rządu, nie powinno dziwić nikogo, kto żył pod rządami Kaczyńskiego i Morawieckiego). Chociaż rządzili wspólnie, to sporo ich dzieliło. Gomułka miał pochodzenie robotnicze i był prawdziwym, jeszcze przedwojennym komunistą – jednym z nielicznych, którzy przeżyli stalinowską czystkę w latach w 1937–38. Tow. Wiesław nie stawił się wtedy na zaproszenie do Moskwy, gdyż miał szczęście przebywać akurat w polskim więzieniu. Za to Cyrankiewicz wywodził się z krakowskiej inteligencji i był socjalistą, który dopiero po wojnie zdecydował się na współpracę z komunistami, bo wolał to niż więzienie albo emigrację.

Józef Cyrankiewicz (1911–1989), premier Polski w latach 1947–1952 i 1954–1970

Także pod względem podejścia do korzystania z uciech życia różnili się między sobą niczym dzień i noc. Gomułka znany był ze skromnego, niemal ascetycznego stylu życia i chorobliwej wręcz oszczędności. Cyrankiewicz nie stronił zaś od wykwintnego jadła, drogich trunków ani pięknych kobiet. Gomułka w jakimś stopniu tolerował rozpasanie premiera, kładąc je na karb ponad dwóch ciężkich lat, które ten spędził w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. „Według mnie Cyrankiewicza złamał obóz – tłumaczył pierwszy sekretarz. – Cyrankiewicz wyszedł z Oświęcimia ze złamanym kręgosłupem moralnym i politycznym, z jednym tylko pragnieniem: żyć, używać.”[30] O luksusowych imprezach u „tow. Cyrano” krążyły legendy:

Podobno podczas jednego z pobytów Cyrankiewicza w rządowym ośrodku w Łańsku zjechał tam również Gomułka. Cyrankiewicz natychmiast kazał ukryć frykasy: zniknęły kawior, łosoś i francuski koniak, a pojawiły się kaszanka, ser i kawa zbożowa. I to niejedyny wypadek, kiedy premier maskował przed pierwszym sekretarzem swoje sybaryckie upodobania.
Andrzej Klim: Jak w kabarecie: Obrazki z życia PRL, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016, cyt. w: Adam Miklasz: Luksus w PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?, w: Ciekawostki Historyczne, 21 czerwca 2016

W innej wersji tej anegdoty, służba zebrała ze stołów kawior, krewetki i szampana, a na ich miejsce wniosła parówki, bigos i czystą.[31] W jeszcze innej: szybko schowano kawior, przepiórki i wino, a na stół trafił chleb z dżemem i twarogiem.[32]

Potrawa trzecia: Karpie diem w Cyrankiewiczówce

Jeżdżąc na trasie między w Warszawą a swym rodzinnym Krakowem, Cyrankiewicz lubił zatrzymać się w restauracji Ratuszowej w Szydłowcu, aby rozkoszować się serwowanym tam karpiem w śmietanie. Z czasem wieczny premier doprowadził do urządzenia w budynku miejscowego domu towarowego nowej, większej restauracji – o nazwie Biesiada – w której na piętrze znajdowała się specjalna salka dla vipów, potocznie zwana Cyrankiewiczówką. Szefem kuchni został tam oczywiście dawny szef z Ratuszowej, czyli Stanisław Cuper.[33] W 1970 r. Cuper został nawet oddelegowany na jakieś wydarzenie gastronomiczne w Wenecji, skąd powrócił z pucharem, który wygrał właśnie swoim karpiem.[34]

Karp w śmietanie à la Cuper podawany w hotelu Primagor w Szydłowcu
Karpia filetowanego 1500 g, masła i smalcu po 50 g, mąki 50 g, ziemniaków 1000 g, parmezanu 100 g oraz bułeczka tarta, masło do podlewania i zielenina. Karpia porcjować po 100 g, smażyć na smalcu, po którego odlaniu podłożyć masło i wstawić do piecyka. Wykonać sos: masło z patelni, cebula przyrumieniona, oprószyć mąką i zalać kwaśną śmietaną, solić i pieprzyć do smaku. Wyłożyć karpia na grzany półmisek, obłożyć drążonymi ziemniakami i zalać sosem śmietanowym. Całość posypać parmezanem i zieleniną, i zapiec. Wydawać na gorące talerze z wrzącym sosem śmietanowym.
Stefania Przypkowska: Garść kulinarnych polskich przepisów, w: Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977, s. 85.
Dokładniejszą i nieco uwspółcześnioną wersję tego przepisu można znaleźć w: Powiat szydłowiecki: Smaki, red. Alicja Kaszyńska, Powiat szydłowiecki, [2018], s. 62.

Kapituła

Było jasne, że Cyrankiewicz nadawał się na członka kapituły nowego orderu gastronomicznego idealnie, a przaśny Gomułka – lepiej, żeby o całym projekcie nie wiedział. Przypkowski i Gronowski uznali pewnie, że najłatwiej będzie im dotrzeć do premiera poprzez Lucjana Motykę – ministra kultury, który prywatnie był bliskim przyjacielem Cyrankiewicza. Żeby zaś wzmocnić swoją pozycję w rozmowach z resortem kultury, to zwerbowali do kapituły znanych i lubianych przez władzę literatów, takich jak Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Brzechwa czy Mirosław Żuławski. Z rządu, oprócz Motyki, udało się też skaptować Adama Rapackiego (ministra spraw zagranicznych) i Edwarda Sznajdra (ministra handlu wewnętrznego).

Inauguracyjne posiedzenie kapituły Przypkowski zaplanował na 26 stycznia 1965 r., czyli pierwszą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. W zaproszeniu dla Rapackiego Przypkowski zaznaczał, że dogadał się już z Komitetem Wojewódzkim PZPR w Kielcach w sprawie wprowadzania tradycyjnych potraw do jadłospisów miejscowych restauracji.

Na początek poszła zupa cebulowa przypkowska, zrazy radziwiłłowskie i blamanże Sobieskiego! Komitet Wojewódzki dał dyspozycję pieczenia chleba razowego piekarniom kieleckim. Chleba takiego rodzaju, jakiego zrazy i zupa wymagają.
— Tadeusz Przypkowski w liście do Adama Rapackiego, między 16 lipca 1964 a 26 stycznia 1965; cyt. w: Janusz Miliszkiewicz: Przypkowski i PRL, w: Spotkania z Zabytkami, 116, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 35

Ostatecznie Rapackiemu wypadło coś innego i inauguracja nie doszła do skutku. Przypkowski, jak to Przypkowski, nie zraził się tym, tylko zaczął działać tak, jakby Order Pomiana został już utworzony. Do Francji powysyłał listy, by o istnieniu nowego orderu powiadomić potencjalnych odznaczonych – oczywiście na specjalnej „pomianowej” papeterii na czerpanym papierze z odpowiednim znakiem wodnym (pewnego razu, gdy papiernia nie zrealizowała zamówienia po jego myśli, Przypkowski musiał sięgnąć po odpowiednio mocny argument: „papier bez znaku wodnego jest jak kutas bez łebka!”).[35]

Obiad kapituły Orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. Tyłem do obiektywu, z widoczną wstążką orderową na szyi, siedzi gospodarz spotkania, wielki mistrz Tadeusz Gronowski, a na przeciwko niego – kanclerz kapituły Tadeusz Przypkowski.

Kapituła zebrała się po raz pierwszy dopiero w drugą rocznicę śmierci Pożerskiego. Spotkanie odbyło się w warszawskim mieszkaniu Tadeusza Gronowskiego. Z rządu przyszli Motyka i jego wiceminister, Zygmunt Garstecki. Gronowski został mianowany wielkim mistrzem kapituły, zaś Przypkowski został jej kanclerzem. Kapituła przyjęła wówczas specjalną rezolucję (napisaną w stylu będącym ewidentnym pastiszem przemówień Gomułki) o następującej treści:

Jednogłośnie‎ ‎postanowiono‎ ‎dążyć‎ ‎do‎ ‎przywrócenia dawnej‎ ‎sławy‎ ‎Polskiej‎ ‎Kuchni, jako‎ ‎wybitnemu‎ ‎działowi‎ ‎Polskiej‎ ‎Kultury,‎ ‎przez‎ ‎sprecyzowanie‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎podstawie‎ ‎nowej‎ ‎bazy‎ ‎ustrojowej‎ ‎wprowadzenie‎ ‎w życie‎ ‎jej‎ ‎pojęcia‎ ‎jako‎ ‎sztuki‎ ‎na naukowym‎ ‎podkładzie‎ ‎empirycznym‎ ‎czy‎ ‎badawczym,‎ ‎w przeciwieństwie‎ ‎do‎ ‎dotychczasowego‎ ‎jej‎ ‎traktowania‎ ‎jako zbiurokratyzowanego‎ ‎rzemiosła i‎ ‎przemysłu,‎ ‎co‎ ‎doprowadziło‎ ‎do jej‎ ‎tak‎ ‎powszechnie‎ ‎dyskutowanego‎ ‎upadku.‎ Jest to zadaniem głównym Kapituły Orderu Pomiana.
— Rezolucja przyjęta przez kapitułę Orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego; cyt. w: Jan Kalkowski: Order Pomiana, w: Przekrój, nr 1095–96, Kraków: 1966, s. 8

Pierwsze posiedzenie kapituły, choć spóźnione, można było uznać za sukces. Przypkowski był dobrej myśli i snuł już dalekosiężne plany na przyszłość. Cztery dni później pisał do wielkiego mistrza:

Myślę, że już na tym następnym obiedzie, zamiast chorego Jana Brzechwy, wejdzie Cyrankiewicz i z nim przedyskutujemy podniesioną przez Motykę i Garsteckiego możliwość czwartkowych obiadów Kapituły w Łazienkach.
— Tadeusz Przypkowski w liście do Tadeusza Gronowskiego, 30 stycznia 1966; cyt. w: Miliszkiewicz, op. cit.

W sumie do kapituły zrekrutowano kilkanaście osób. Większość członków nie miała jakichś silnych związków z gastronomią poza tym, że zapewne lubili dobrze zjeść (bo w końcu kto nie lubi?). Poniżej zamieszczam listę pełnego – na tyle, na ile udało mi się ustalić – składu kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana.

Członkowie kapituły Orderu Pomiana[36]
Wizerunek Imię i nazwisko
(ur. – zm.)
Uwagi
Tadeusz Gronowski Tadeusz Gronowski
(1894–1990)
Malarz i grafik.[37]
Wielki Mistrz Kapituły.
Tadeusz Przypkowski Tadeusz Przypkowski
(1905–1977)
Gnomonik, historyk nauki i sztuki.
Kanclerz Kapituły.
Anatol Hanftwurcel Anatol Hanftwurcel
(1921–2006)
Technik przemysłu spożywczego, redaktor naczelny czasopism branżowych, tłumacz, a z zamiłowania kucharz, smakosz oraz autor rubryk i książek kucharskich.
Sekretarz Kapituły.[38][39]
Józef Cyrankiewicz Józef Cyrankiewicz
(1911–1989)
Premier
Lucjan Motyka Lucjan Motyka
(1915–2006)
Minister kultury i sztuki
Adam Rapacki Adam Rapacki
(1909–1970)
Minister spraw zagranicznych
Edward Sznajder Edward Sznajder
(1920–1978)
Minister handlu wewnętrznego
Zygmunt Garstecki
Zygmunt Garstecki
(1912–1988)
Wiceminister kultury i sztuki
Jarosław Iwaszkiewicz Jarosław Iwaszkiewicz
(1894–1980)
Poeta i pisarz, dyplomata, poseł na Sejm
Stefan Bratkowski Stefan Bratkowski
(1934–2021)
Dziennikarz, współautor książki Ostatki staropolskie, poświęconej w dużej części rodzinie Przypkowskich[40][41]
Jan Brzechwa Jan Brzechwa
(1898–1966)
Poeta i pisarz, radca prawny ZAiKS.
Zmarł w drugim roku działalności kapituły.[42]
Stanisław Konopka Stanisław Konopka
(1896–1982)
Historyk medycyny, założyciel Głównej Biblioteki Lekarskiej
Andrzej Michałowski Andrzej Michałowski
(ur. 1934)
Wojewódzki konserwator zabytków w Kielcach
Aleksander Szczygieł Aleksander Szczygieł
(1906–1983)
Fizjolog, założyciel Instytutu Żywności i Żywienia
Damazy Tilgner Damazy Jerzy Tilgner
(1904–1997)
Agrotechnik, profesor technologii przetwórstwa mięsnego
Mirosław Żuławski Mirosław Żuławski
(1913–1995)
Pisarz, dyplomata, reprezentant Polski w Unesco

Potrawa czwarta: Z czego się robi homara po polsku?

Tadeusz Gronowski w kuchni

Na owym spóźnionym obiedzie inauguracyjnym Orderu Pomiana, który odbył się u Gronowskiego, podano: przypkowską zupę cebulową, kaczkę w brzoskwiniach z gronowskim bukietem jarzyn, a na deser – tort pomarańczowy.[43] O zupie cebulowej będzie później. Natomiast przepisu na ów bukiet jarzyn nie udało mi się odnaleźć.

Znalazłem za to przepis na inną potrawę, która była dumą państwa Gronowskich i którą być może podawano na którychś z kolejnych posiedzeń kapituły. Był to typowy dla kuchni peerelowskiej przykład dania z pozoru wykwintnego i egzotycznego, a tak naprawdę przyrządzonego z prostych składników, których ograniczony wybór dostępny był w sklepach – a mianowicie: homar po polsku.

Homar po polsku
Zdjęcie pochodzi z bloga Królestwo garów.
  • 50 dag wędzonego dorsza
  • 2 marchewki (10 dag)
  • Połowa cytryny i natka pietruszki
  • 10 dag majonezu

Obrać dorsza tak, aby nie została ani jedna ość, i podzielić na cząstki. Marchewki obrać i zetrzeć na drobnej tarce. Skropić wszystko cytryną i razem wymieszać, dodając majonez. Przystroić natką pietruszki, a jeśli koniecznie chce się zaimponować potrawą, to można jeszcze domieszać oryginalnego homara lub kraby z puszki. I tak nikt się nie pozna, bo dorsz będzie różowy – jak homar – i równie smaczny, a przy tym nie tuczący. Ta świetna przystawka do obiadu – tania, elegancka i smaczna – jest specjalnością domu prof. Tadeusza Gronowskiego, nie tylko słynnego plastyka, ale i Kawalera Orderu Pomiana (odznaka dla smakoszy).

Irena Gumowska: Obiad w pół godziny, Warszawa: Watra, 1980, s. 135

Odznaczeni

Przypkowski (z prawej) wręcza odznaki Orderu Pomiana Rogerowi Topolinskiemu (z lewej) i Jean-Dominique’owi Arnaboldiemu (Paryż, 1965 r.).

W naszych czasach order można sobie zamówić w jadłodajni McDonalda (kto tam bywa, ten wie). Dawniej na order trzeba było sobie zasłużyć. A jeśli chodzi o Order Pomiana, to był tak bardzo ekskluzywny, że liczba odznaczonych tym wyróżnieniem osób była zbliżona do liczby członków kapituły, która to odznaczenie nadawała.

Chociaż Przypkowski utrzymywał, że celem Orderu Pomiana było doskonalenie kuchni polskiej, to od początku zakładał, że dekorowani orderem będą głównie cudzoziemcy. W pierwszej kolejności do odznaczenia zaproponował dwóch Francuzów: paryskiego restauratora Rogera Topolinskiego🔊 oraz dziennikarza gastronomicznego Jean-Dominique’a Arnaboldiego.🔊 MSZ poleciło polskiemu ambasadorowi w Paryżu użyczenie na potrzeby uroczystości lokalu ambasady, jak też zapewnienie zwyczajowego drinka. Dekoracji orderami dokonał Przypkowski, jako kanclerz kapituły, osobiście. Przypkowski pełnił przy tym rolę swego rodzaju gastronomicznego ambasadora Polski i w związku z tym dostawał na zagraniczne podróże dewizy z MSZ. Nierzadko musiał te środki sobie wywalczyć, strasząc ministerialnych urzędników Rapackim, Cyrankiewiczem, a nawet Komitetem Centralnym.[44]

Każdemu nowemu kawalerowi Orderu Pomiana Przypkowski wieszał na szyi wstążkę z odznaką oraz wręczał ozdobny dyplom, napisany oczywiście po francusku, o następującej treści:

Przypkowski z członkami francuskiego kolegium Orderu Pomiana (Paryż, 1971 r.)
Kapituła polskiego Gastronomicznego Orderu Pomiana zaświadcza, iż jednogłośną decyzją Kapituły [imię i nazwisko] zasługuje na odznaczenie pomianowskie w uznaniu jego wielkich zasług dla kultury gastronomicznej.
— Dyplom Orderu Pomiana, reprodukowany w: Zdzisław T. Nowicki: Powrót Orderu Pomiana, w: Przegląd Gastronomiczny, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT, listopad 1998, s. 12–15; tłum. własne
Chapitre de l’Ordre des Gastronomes Pomiane de Pologne certifie que […] a merité par decision unanime du Chapitre la distinction du Pomiane en reconaissance de ses grandes œuvres sur la culture gastronome.

Tekst oryginalny:
Chapitre de l’Ordre des Gastronomes Pomiane de Pologne certifie que […] a merité par decision unanime du Chapitre la distinction du Pomiane en reconaissance de ses grandes œuvres sur la culture gastronome.
Tadeuszowie Gronowski i Przypkowski dekorują orderem Jana Kalkowskiego jako przedstawiciela redakcji Przekroju (Jędrzejów, 1969 r.).

Wyróżnieni egzotycznym orderem restauratorzy zapraszali później Przypkowskiego do swoich lokali i tak to się kręciło.

Orderem odznaczono tylko kilku Polaków, którzy albo mieszkali i działali za granicą (Stanisław Kozioł w Londynie, Grzegorz Tomaszewski pod Kopenhagą), albo których kandydatury zostały prawdopodobnie zaproponowane przez innych członków kapituły. Podejrzewam bowiem, że sędziwego Władysława Kucharskiego mógł zgłosić Jarosław Iwaszkiewicz, któremu Kucharski gotował przed wojną, kiedy Iwaszkiewicz był sekretarzem poselstwa polskiego w Danii; Stanisława Cupra natomiast – sam premier Cyrankiewicz.

W 1969 r. kapituła wyjątkowo odznaczyła też dwie osoby prawne – obie z Polski. Były to zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach oraz redakcja krakowskiego Przekroju.

A oto pełna – znowu, na tyle, na ile udało mi się ustalić – lista odznaczonych Orderem Pomiana:

Kawalerowie Orderu Pomiana[45]
Wizerunek Imię i nazwisko
(ur. – zm.)
Kraj zamieszkania* Uwagi
Ang Kim Khoan Ang Kim Khoan🔊
(1910–1978)
KHM.png Kambodża Hotelarz, minister turystyki Kambodży,[46] dyrektor generalny sieci hoteli pod nazwą Khmerska Spółka Zajazdów Królewskich (Société khmère des Auberges royales).[47]
Odznaczenie orderem odbyło się w Paryżu.[48]
Karykatura Jean-Dominique’a Arnaboldiego Jean-Dominique Arnaboldi🔊
(1919–1974)[49]
FRA.png Francja Dziennikarz zajmujący się tematyką gastronomiczną, jeden z jurorów turnieju o Złotą Patelnię (Poêle d’or)[50]
Gian Giuseppe Brenna Gian Giuseppe Brenna🔊
(1920–2006)
ITA.png Włochy Dentysta, z zamiłowania gastronom, delegat prowincji Como w Lombardii do Włoskiej Akademii Kulinarnej (Accademia Italiana della Cucina)[51]
Henry Clos-Jouve Henry Clos-Jouve🔊 (1908–1981) FRA.png Francja Współzałożyciel Akademii Rabelais’go (Académie Rabelais),[52] przewodniczący stowarzyszenia Kronikarzy Gastronomii i Turystyki (Chroniqueurs de la Gastronomie et du Tourisme), pierwszy organizator konkursu na najlepszego sommeliera we Francji,[53] współzałożyciel Przyjacielskiego Towarzystwa Miłośników Autentycznej Kiełbaski Andouillette (Association Amicale des Amateurs d’Andouillette Authentique, w skrócie: AAAAA)[54][55]
Stanisław Cuper Stanisław Cuper POL.png Polska Szef kuchni w szydłowieckiej restauracji Biesiada, znany zwłaszcza z karpia w śmietanie, za którym przepadał Józef Cyrankiewicz[56]
André Hurtrel André Hurtrel🔊
(1917–1995)
FRA.png Francja Dziennikarz, założyciel Krajowego Związku Rzeczników Prasowych, prezes Narodowego Komitetu Gastronomicznego (Comité National de la Gastronomie), przewodniczący jury turnieju o Złotą Patelnię.[57]
Sam odznaczył Przypkowskiego Komandorią Złotej Patelni za pracę nad polsko-francuskimi relacjami kulinarnymi.[58]
Kazimierz Jaroszyński Kazimierz Jaroszyński
(1931–2013)
POL.png Polska Szef kuchni w Hotelu Europejskim oraz w Spatifie w Warszawie[59]
Stanisław Kozioł Stanisław Kozioł
(1899–1974)
GBR.png W. Brytania Właściciel londyńskiej restauracji Lucullus[60]
Władysław Edward Kucharski Władysław Edward Kucharski
(1879–1973)
POL.png Polska Zgodnie z nazwiskiem, kucharz, tak jak i jego dziadek, ojciec, brat oraz syn. Gotował dla monarchów, arystokratów i dyplomatów (m.in. dla Jarosława Iwaszkiewicza).[61] Po II Wojnie Światowej szef kuchni w Grand Hotelu w Sopocie oraz w ośrodku konferencyjno-wypoczynkowym Polskiej Akademii Nauk w pałacu w Jabłonnie.[62][63]
Przeźroczysty kwadrat.png Édouard Longue🔊
(1908–1989)[64]
FRA.png Francja Dziennikarz, pisarz, krytyk kulinarny, założyciel Francuskiego Towarzystwa Prasy Gastronomiczno-Turystycznej (Association française de la Presse gastronomique et touristique),[65] prezes Francuskiego Związku Dziennikarzy, Pisarzy i Redaktorów Gastronomów (Union française des journalistes, écrivains et éditeurs gastronomes),[66] wiceprezes Międzynarodowej Federacji Prasy Gastronomicznej (Fédération internationale de la Presse gastronomique),[67] w 1980 r. nagrodzony Złotym Piórem (Goldene Feder) przez Akademię Gastronomiczną Niemiec (Gastronomische Akademie Deutschlands). Siostrzeniec Edwarda Pożerskiego.[68]
Gianni Mantero Gianni Mantero🔊
(1897–1985)
ITA.png Włochy Architekt, grafik, kolekcjoner ekslibrysów.[69]
Związków z gastronomią nie udało mi się ustalić.
Roger Roucou Roger Roucou🔊
(1921–2012)
FRA.png Francja Właściciel lugduńskiej restauracji La Mère Guy, w latach 1983–87 prezes stowarzyszenia Białych Czapek Lugduńskich (Toques Blanches Lyonnaises),[70] a w latach 1988–91 prezes Stowarzyszenia Kuchmistrzów Francji (Maîtres Cuisiniers de France)[71]
Claude Terrail Claude Terrail🔊
(1918–2006)
FRA.png Francja Właściciel paryskiej restauracji La Tour d’Argent[72]
Grzegorz Stanisław Tomaszewski Grzegorz Stanisław Tomaszewski
(1927–1999)[73]
DNK.png Dania Kucharz, współzałożyciel duńskiej firmy Jensens Konserves produkującej konserwy i zupy w puszce.[74] Później właściciel Instytutu Gastronomicznego (Gastronomisk Institut), czyli firmy oferującej doradztwo w zakresie gastronomii, w Hørsholm pod Kopenhagą.[75] W Danii znany pod imieniem Georges, które wcześniej przyjął jako swój konspiracyjny pseudonim w Powstaniu Warszawskim.[76]
Roger Topolinski Roger Topolinski🔊
(1905–1994)
FRA.png Francja Właściciel paryskiej restauracji Lapérouse,[77] prezes Związku Restauratorów Paryskich, podobno potomek nadwornego kucharza króla Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville[78]
Winieta tytułowa Przekroju Redakcja tygodnika Przekrój POL.png Polska Przypkowski i „sfafikowani” z nim dziennikarze często pisali o jego działalności właśnie na łamach Przekroju.
Odznaczenie odebrał zastępca redaktora naczelnego Jan Kalkowski[79] (1922–1989), autor artykułów i książek o tematyce kulinarnej.[80]
Logo Pudliszek Przedsiębiorstwo Pudliszki POL.png Polska O pionierskiej roli zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach wspomniałem już kiedyś pisząc o historii keczupu.
Odznaczenie odebrał dyrektor naczelny zakładu Zbyszko Trzeciakowski[81][82] (1913–1989).

*)‎ Kraj zamieszkania (bądź siedziby) – w chwili odznaczenia Orderem Pomiana

Dobre duchy przy garach

Tadeusz i Maria z Erhardtów Gronowscy

Uważny Czytelnik zauważył zapewne, że cały ten Order Pomiana był zabawą w gronie wyłącznie męskim. Order miał swoich kawalerów, lecz ani jednej damy. Gdzie w takim razie były kobiety? Znając stosunki społeczne panujące jeszcze w latach 60. XX w., podejrzewam, że odpowiedź jest prosta: otóż kobiety były w kuchni! Panom smakoszom ktoś w końcu musiał gotować.

Dziennikarz Janusz Miliszkiewicz pisał, że „dobrym duchem” spotkań kapituły w mieszkaniu wielkiego mistrza „była żona Gronowskiego, znakomita tłumaczka Maria Erhardt-Gronowska.”[83] Ale na fotografiach z owych spotkań, jak na ducha przystało, jest niewidoczna. Stawiam na to, że podczas gdy kapituła obradowała i smakowała, to nie kto inny, tylko właśnie ona przyrządzała owe gronowskie bukiety jarzyn i homary z wędzonego dorsza.

Jeśli chodzi o przyjęcia w Jędrzejowie, to nawet nie trzeba się specjalnie domyślać. Syn Tadeusza Przypkowskiego o umiejętnościach kulinarnych ojca mówił wprost:

Po lewej: Stefania z Ossowskich, późniejsza żona Tadeusza Przypkowskiego, ze swym pierwszym mężem Witoldem Hulewiczem (zamordowanym przez Niemców w Palmirach).
Po prawej: Elżbieta z Chodkiewiczów Przypkowska, synowa Tadeusza Przypkowskiego.
Ojciec nigdy niczego nie ugotował. Nie potrafił. Nawet nie czynił w tej mierze żadnych prób. On był po prostu smakoszem. Znał się na dobrym jadle, pisał o nim i przede wszystkim mówił. No i oczywiście jadł.
— Piotr Maciej Przypkowski, cyt. w: Piotr Adamczewski: Mistrz propagandy, w: Polityka, 3 listopada 2006

Bodaj jedyną rzeczą nadającą się do spożycia, którą Tadeusz Przypkowski robił osobiście, była dzięgielówka.[84] Swoje gastronomiczno-historiozoficzne rozważania zawarł we wstępie do wspomnianej już książeczki Łyżka za cholewą, a widelec na stole, lecz to jego żona Stefania umieściła na jej końcu rozdział o charakterze praktycznym. Obok przepisów Pożerskiego na kołduny litewskie i Cupra na karpia w śmietanie, umieściła rodzinne receptury stosowane przez kobiety, które wiernie gotowały trzem kolejnym pokoleniom mężczyzn w familii Przypkowskich.

Garść kulinarnych polskich przepisów wypróbowanych wielokrotnie w ostatnich co najmniej stu latach w rodzinach Przypkowskich, Ossowskich i Gawrońskich przez: Zofię z Horstów Feliksową Przypkowską […], Zenobię z Gawrońskich Józefową Ossowską […] oraz Stefanię z Ossowskich, 1° voto Witoldową Hulewiczową, 2° voto Tadeuszową Przypkowską, i Elżbietę z Chodkiewiczów Maciejową Przypkowską, a podawanych obecnie w siedzibie Kapituły Gastronomicznego Orderu Pomiana w Jędrzejowie (kieleckim) przy Muzeum im. Przypkowskich.
Stefania Przypkowska: Garść kulinarnych polskich przepisów, w: Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977, s. 79

Potrawa piąta: Przypkowska zupa króla Stanisława

Pośród owych przepisów nie mogło zabraknąć receptury na potrawę, która w domu Przypkowskich była zdecydowanym pièce de résistance, kulinarną chlubą całego rodu, podawaną na wszystkich ważniejszych przyjęciach w ich jędrzejowskiej siedzibie, a teraz także w jędrzejowskich restauracjach. Chodzi tu o przypkowską zupę cebulową. Zupa cebulowa kojarzy się wprawdzie głównie z kuchnią francuską, ale jej przypkowska wersja jest dodatkowo zagęszczona razowym chlebem i doprawiona po staropolsku imbirem, goździkami i gałką muszkatołową.

Rycina zdobiąca zaproszenie na zupę cebulową do domu Tadeusza Przypkowskiego
Ryt. Tadeusz Przypkowski.
Przypkowska zupa cebulowa (pod tą nazwą spopularyzowana już wśród smakoszy Paryża, a nawet serwowana w najlepszej restauracji Madrytu, od pokoleń tradycyjnie podawana w rodzinie Przypkowskich. Posiadając wszelkie cechy staropolskiej kuchni, nie figuruje jednak w drukowanych książkach kucharskich). Półtora litra chudego rosołu wołowego, 6 dużych słodkich cebul (jeżeli cebule zbyt ostre, zupa wymaga lekkiego przysłodzenia), 6 kromek żytniego ciemnego razowego chleba, 30 do 40 g masła i do smaku: gałka muszkatołowa, imbir, goździki korzenne, pieprz, sól i o ile można curry, która przecież wreszcie do Polski dociera! Cebule w cienkich plastrach przysmażyć na maśle na złoto, kromki chleba zaś osobno przysmażyć na chrupiąco, pokruszyć i razem z cebulą rozgotować w rosole, przetrzeć przez gęste sito, dodać korzeni do smaku indywidualnego i o ile przy tym ostygła – podgrzać przed podaniem w głębokich czarkach, z kruchymi ciasteczkami. Aleksander Dumas w swych gastronomicznych rozważaniach podaje anegdotę, jak Stanisław Leszczyński spóźnił się o dwa dni na przyjęcie do królowej córki w Wersalu, przyrządzając na ten polski sposób doskonałą francuską zupę cebulową, jaką mu w gospodzie po drodze podali.
Kruche ciasteczka do zupy cebulowej. 3 szklanki mąki pszennej, pół szklanki mleka, 40 g drożdży, 250 g masła, jajko do smarowania, 2 łyżeczki bardzo drobno zmielonego kminku, sól do smaku. Ciasto ugnieść wraz z proszkiem kminku i robić paluszki grubości palca (dla przyjęć bardziej uroczystych rozwałkowywano ciasto cienko i odpowiednimi foremkami wycinano z niego herby gości. Teraz, ponieważ coraz częściej zdarza się przyjmować także i nieherbowych gości, bezpieczniej wycinać znaki zodiaku, które goście według swego urodzenia sobie wybierają). Smarować jajkiem i piec w dobrze rozgrzanym piecu.
Ibid., s. 82–83
Król Stanisław Leszczyński doprawia zupę cebulową imbirem i gałką muszkatołową.
Mal. Maja Berezowska (1970)

Wychodziłoby więc na to, że choć zupa nosi miano „przypkowskiej”, to pochodzi jeszcze z czasów Stanisława Leszczyńskiego! O ile to rzeczywiście ta sama zupa. No i o ile ta anegdota o królu własnoręcznie warzącym zupę jest prawdziwa. A raczej nie jest. Autorowi Trzech muszkieterówHrabiego Monte Christo nie można wszak odmówić bujnej wyobraźni, a dla Przypkowskiego brak zgodności tej historyjki z prawdą historyczną nie stanowiłby problemu.

W Wielkim Słowniku Kulinarnym (Grand dictionnaire de cuisine), który to wielki pisarz powieści płaszcza i szpady popełnił pod koniec życia, możemy przeczytać o niejednym smakołyku, który rzekomo wiązał się jakoś ze Stanisławem Leszczyńskim lub z jego otoczeniem. Byłemu polskiemu królowi, a zarazem teściowi Ludwika XV, Alexandre Dumas🔊 przypisywał oczywiście rozpowszechnienie we Francji ciasta o nazwie „baba” oraz magdalenek, czyli maślanych ciasteczek w kształcie muszelek. Dumas podaje także przepisy na skrzydełka indycze à la Stanislas oraz na pierś jagnięcą z agrestem przypisywaną kucharzowi Leszczyńskiego. Informuje też, iż to właśnie Polacy z dworu w Lunéville nauczyli Francuzów zbierać i jeść borowiki. Najprawdopodobniej jeśli którykolwiek element kuchni francuskiej miał jakikolwiek związek z Polską albo z Lotaryngią, to Dumas nie wyobrażał sobie, by Leszczyński nie maczał swoich pulchnych palców w sprowadzeniu tego elementu do Francji.

Co zaś do samej anegdoty o zupie cebulowej, to brzmi ona tak:

Podczas jednej ze swych podróży z Lunéville do Wersalu, dokąd jeździł co roku, aby odwiedzać swą córkę królową, dawny król polski Stanisław zatrzymał się raz w gospodzie w Châlons, gdzie podano mu zupę cebulową tak delikatną i tak wyszukaną, że nie chciał jechać w dalszą drogę, dopóki nie nauczył się, jak samemu podobną przygotować.

Odziany w szlafrok król jegomość zszedł do kuchni i zażądał bezwzględnie, aby kucharz pracował na jego oczach. Ani dym, ani wyciskająca wielkie łzy z oczu woń cebuli nie mogły rozproszyć jego uwagi. Bacznie obserwował całą procedurę, czynił notatki i nie powrócił do swego powozu, dopóki nie nabył pewności, iż posiadł umiejętność gotowania owej doskonałej zupy cebulowej.

Alexandre Dumas: Grand dictionnaire de cuisine, red. Denis-Joseph Vuillemot, Paris: Alphonse Lemerre, 1873, s. 764, tłum. własne
Dans un de ses voyages de Lunéville à Versailles, où il allait tous les ans visiter la reine sa fille, l’ex-roi de Pologne, Stanislas, s’arrêta dans une auberge de Châlons où on lui servit une soupe à l’oignon si délicate et si soignée, qu’il ne voulut pas continuer sa route sans avoir appris à en préparer une semblable.

Enveloppé de sa robe de chambre, Sa Majesté descendit à la cuisine et voulut absolument que le chef opérât sous ses yeux. Ni la fumée ni l’odeur de l’oignon, qui lui arrachait de grosses larmes, ne purent le distraire de son attention. Il observa tout, en prit note et ne remonta en voiture qu’après être certain de posséder l’art de faire une excellente soupe à l’oignon.


Tekst oryginalny:
Dans un de ses voyages de Lunéville à Versailles, où il allait tous les ans visiter la reine sa fille, l’ex-roi de Pologne, Stanislas, s’arrêta dans une auberge de Châlons où on lui servit une soupe à l’oignon si délicate et si soignée, qu’il ne voulut pas continuer sa route sans avoir appris à en préparer une semblable.

Enveloppé de sa robe de chambre, Sa Majesté descendit à la cuisine et voulut absolument que le chef opérât sous ses yeux. Ni la fumée ni l’odeur de l’oignon, qui lui arrachait de grosses larmes, ne purent le distraire de son attention. Il observa tout, en prit note et ne remonta en voiture qu’après être certain de posséder l’art de faire une excellente soupe à l’oignon.

Receptura podana przez Dumasa jest jednak inna od tej przypkowskiej: nie ma w niej żadnych ostrych, egzotycznych przypraw – choćby pieprzu, nie mówiąc o imbirze. Co więcej, Dumas nie pozwala nawet dodawać do tej zupy bulionu, gdyż wtedy jego zdaniem zupa byłaby nazbyt pożywna i straciłaby na swej delikatności.

Dalsze losy orderu

Po śmierci Tadeusza Przypkowskiego w 1977 r. stanowisko dyrektora muzeum przejął jego syn Piotr Maciej Przypkowski, ale kapituła Orderu Pomiana bez swojego spiritus movens nie była już w stanie dalej funkcjonować i dlatego zawiesiła – a tak naprawdę zakończyła – swoją działalność.

Inauguracyjne (i chyba ostatnie) spotkanie Komitetu Organizacyjnego Restytucji Kapituły Orderu Pomiana (Jędrzejów, 1998 r.)

Dwie dekady później nastąpiła jeszcze próba reaktywacji orderu. Głównymi inicjatorami były dwie z nielicznych żyjących jeszcze w Polsce osób związanych z orderem (albo jako członek kapituły, albo jako odznaczony): Andrzej Michałowski i Kazimierz Jaroszyński. W lipcu 1998 r., na zaproszenie Piotra Macieja Przypkowskiego, spotkali się w siedzibie jędrzejowskiego muzeum obaj weterani tamtego projektu oraz inne osoby zainteresowane udziałem w jego wznowieniu. Podczas obiadu, na który składały się m.in sałatka śledziowa i tort orzechowo-czekoladowy, dyskutowano o potrzebie przywrócenia działalności kapituły, „aby w nowych realiach gospodarczo-politycznych III Rzeczypospolitej Polskiej kultywować sztukę kulinarną polskiej kuchni.” W tym celu powołano Komitet Organizacyjny Restytucji Kapituły Orderu Pomiana. Tym razem, w owym gronie znalazło się kilka kobiet: Elżbieta Chodkiewicz-Przypkowska (kierowniczka Oficyny Wydawniczej w Jędrzejowie), Krystyna Kaszuba (redaktorka naczelna Twojego Stylu) i Magdalena Nieżychowska (współautorka, razem z mężem Jerzym Jackiem Nieżychowskim, książki pt. Kuchnia ziemiańska: błogosławione cztery pory roku[85]).[86]

Nie udało mi się niestety znaleźć żadnej informacji odnośnie tego, czy odbyło się drugie spotkanie tego komitetu. Wydaje się, że ta szlachetna inicjatywa skończyła się na niczym, a grono odznaczonych Orderem Pomiana pozostanie zamknięte.

Przypisy

  1. Janusz Miliszkiewicz, Rafał Belke: Mafia kolekcjonerska pod młotkiem, w: Rzeczpospolita, 22 czerwca 2012
  2. Michał Niemczyk: Aukcja 30. Jubileuszowa, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny, 25 września 2021, s. 353
  3. Ali-Bab: Gastronomie pratique : études culinaires suivies du Traitement de l'obésité des gourmands, Paris: Ernest Flammarion, 1923
  4. Jean-Anthelme Brillat Savarin: Physiologie du goût, Paris: G. de Gonet, 1848
  5. Édouard de Pomiane: Bien manger pour bien vivre : Essai de gastronomie théorique, Paris: Editions Albin Michel, 1948
  6. Margaret McArthur: Desperately Seeking Edouard: A Passion for de Pomiane, w: Gastronomica, Vol. 4, No. 4, University of California Press, 2004, s. 62
  7. Dorota Pietrzkiewicz: Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego, w: Studia Polonijne, t. 41, Towarzystwo Naukowe KUL i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2020, s. 89
  8. Ibid., s. 82–83
  9. Ibid., s. 89
  10. Jan Kalkowski: Dwa Pomiany, w: Przekrój, nr 1268, Kraków: 1969, s. 1–2
  11. Teresa Ostrowska: Edward Aleksander Pożerski, w: Internetowy Polski Słownik Biograficzny, Warszawa: Instytut Historii PAN
  12. Maciej E. Halbański: Leksykon sztuki kulinarnej, Warszawa: Wydawnictwo Watra, 1987, s. 89
  13. Le Vicomte d’Arlincourt: L’étoile polaire, Paris: Dumont, 1843, s. 305
  14. Leitch Ritchie: A Journey to St. Petersburg and Moscow Through Courland and Livonia, London: Longman, 1836, s. 179
  15. Дарья Евдокимовна Пожарская, w: Torzhok.pro, 16 grudnia 2021
  16. Janusz Roszko: Ostatni szlachcic Rzeczypospolitej, w: Przekrój, nr 1374, 1971, s. 4
  17. Ibid.
  18. Janusz Roszko: Przypkowskiemu panegiryk ostatni, w: Przekrój, nr 1711, 1978, s. 11
  19. Janusz Roszko, Stefan Bratkowski: Ostatki staropolskie, Warszawa: Czytelnik, 1966, s. 21
  20. Stanisław Marian Brzozowski: Tadeusz Konrad Przypkowski, w: Internetowy Polski Słownik Biograficzny, Warszawa: Instytut Historii PAN
  21. Tadeusz Przypkowski: Kto był autorem godła?, w: Przekrój, nr 1362, Kraków: 1971, s. 8
  22. Rafał Zaczkowski: Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z Jędrzejowa, w: Studia Historiae Scientiarum, 19, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2020, s. 97–98
  23. D. Pietrzkiewicz, op. cit., s. 82
  24. Tadeusz Przypkowski: L’art et la science de la gastronomie dans les relations entre la France et la Pologne, 1968, maszynopis w zbiorach biblioteki Wyższej Szkoły Pedagogicznej (École normale supérieure) w Paryżu (sygn. IUHPS 55.3)
  25. Tadeusz Przypkowski: Prologowa gawęda, w: Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977, s. 5–16
  26. Tadeusz Przypkowski: Łyżka za cholewą, a widelec na stole…, w: Przekrój, nr 1514, Kraków: 1974, s. 10–11
  27. Rycerski Zakon Białego Kruka, w: Salon Tradycji Polskiej, 8 maja 2022
  28. Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich, Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 270–271
  29. Janusz Miliszkiewicz: Przypkowski i PRL, w: Spotkania z Zabytkami, 116, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 36
  30. Andrzej Klim: Jak w kabarecie: Obrazki z życia PRL, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016, cyt. w: Adam Miklasz: Luksus w PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?, w: Ciekawostki Historyczne, 21 czerwca 2016
  31. Korkosz Michał: Dieta reżimowa – Realia PRL-u a Kuchnia Polska; Część VI: Kulinaria centralnie sterowane, w: Rozkoszny, 10 stycznia 2018
  32. P. S.: Byłem gorylem Gomułki i Gierka, w: Dzieje.pl, Muzeum Historii Polski, Polska Agencja Prasowa, 3 listopada 2019
  33. Karp w śmietanie, w: Szydłowiec dla turystów, Facebook, 21 listopada 2017
  34. Jan Kalkowski: Spod znaku Pomiana, w: Przekrój, nr 1307, Kraków: 1970, s. 9
  35. J. Miliszkiewicz, op. cit., s. 35–37
  36. Według listy członków znajdującej się w archiwum Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w 1969 r., nie zawiera nazwisk osób przyjętych do kapituły później, w tym: S. Bratkowskiego i A. Hanftwurcla, ani nieżyjącego już wtedy J. Brzechwy, a informacja o ich włączeniu w skład kapituły Orderu Pomiana pochodzi z innych źródeł.
  37. Adrian Sobieszczański: Twórczość Tadeusza Gronowskiego w latach 20. na przykładzie wybranych realizacji, w: Varsavianista, Warszawa: Fundacja Hereditas, 12 maja 2024
  38. Tadeusz Rathman: Pożegnania: Anatol Hanftwurcel, w: Przegląd Techniczny, 3, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT, 2007, s. 30
  39. Zdzisław T. Nowicki: Powrót Orderu Pomiana, w: Przegląd Gastronomiczny, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT, listopad 1998, s. 12
  40. Piotr Adamczewski: Mistrz propagandy, w: Polityka, 3 listopada 2006
  41. Janusz Roszko, Stefan Bratkowski: Ostatki staropolskie, Warszawa: Czytelnik, 1966
  42. Mariusz Urbanek: Brzechwa nie dla dzieci, Iskry, 2023
  43. Jan Kalkowski: Order Pomiana, w: Przekrój, nr 1095–96, Kraków: 1966, s. 8
  44. Janusz Miliszkiewicz: Na początek – zupa cebulowa przypkowska, w: Rzeczpospolita, 3 kwietnia 1999
  45. Według listy odznaczonych znajdującej się w archiwum Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (brak sygnatury). Lista, sporządzona zapewne w 1969 r., nie zawiera nazwisk osób odznaczonych później, w tym: H. Clos-Jouve, S. Cupra, K. Jaroszyńskiego i R. Roucou, a informacja o ich odznaczeniu Orderem Pomiana pochodzi z innych źródeł.
  46. Ang Kim Khoan (1910–1978?), w: Nasir Abdoul-Carime: Association d’échanges et de formation pour les études khmères
  47. La société khmère des auberges royales : Un équipement touristique de grande classe, w: Le Monde diplomatique, Paris: październik 1963, s. 15
  48. Tadeusz Przypkowski: Przypkowski dekoruje, w: Przekrój, nr 1240, Kraków: 12 stycznia 1969, s. 8
  49. Jean Dominique Arnaboldi : Base de données des décès de l’insee, w: Généafrance
  50. Ghislaine Kapandji, Élie Morhange: Vente aux enchères gastronomique sous les auspices de Bacchus et de Comus…, Paris: 2016, s. 50–51
  51. Andrea Bambace: Campo di Tremezzina, una piazza dedicata a Gian Giuseppe Brenna, w: Espansione TV, Como: 27 września 2018
  52. Membres, w: Académie Rabelais
  53. 1907–1969 Les origines des l’association, w: Association des sommerliers de Paris Ile-de-France
  54. Clos-Jouve (Henri Belin, known as Henry), w: Gastronomiac
  55. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 13
  56. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 13
  57. Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
  58. Jan Kalkowski: Order Pomiana, w: Przekrój, nr 1095–96, Kraków: 1966, s. 8
  59. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 13
  60. Andrzej W. Kaczorowski: Służba Bezpieczeństwa na tropach Tola z Łyczakowa, w: Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. X, 2014, s. 80–81 (przypis 45)
  61. Agnieszka Kuś: Pawłowa i Kucharski: Kto serwował Iwaszkiewiczom kurę po literacku?, w: Polskie Radio Czwórka, 25 października 2021
  62. Biogram dołączony do listy odznaczonych Orderem Pomiana, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
  63. Rafał Degiel: Nasza Historia: Władysław Kucharski (1879–1973) – dzierżawca kasyna oficerskiego w Legionowie, kuchmistrz w pałacu w Jabłonnie, w: Gazeta Powiatowa, Legionowo: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Błękitne Centrum, 26 listopada 2020
  64. Acte de décès à Paris 18e arrondissement (75018) pour l’année 1989, w: Acte Décès
  65. Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
  66. Édouard Longue: Respect du goût d’autrui en gastronome, w: Feuille d’Avis du Valais, No 19, Sion: 23 stycznia 1968, s. 9
  67. Gastronomy and Gastronomes, w: H. L. Cracknell, G. Nobis: Practical Professional Gastronomy, London: Palgrave, 1985, s. 330
  68. Hervé This: Pourquoi la cuisine n’est pas une science ?, w: Sciences des aliments, 26, Lavoisier, 2006, s. 203, określa Édouarda Pomiane’a i Édouarda Longue’a jako „l’oncle et le neveu”, co można rozumieć jako „wuj i siostrzeniec” albo „stryj i bratanek”. Dorota Pietrzkiewicz, op. cit., s. 78, podaje, że Edward Pożerski miał brata Witolda i siostrę Emilię. Zakładam, że jeśli obaj Édouardowie nosili różne nazwiska, to byli raczej wujem i siostrzeńcem.
  69. Gianni Mantero, w: British Museum
  70. Guide Toques Blanches Lyonnaises 2021, red. Hervé Bal, France Médias Internationnal, 2021, s. 26
  71. Notre histoire, w: Association des Maîtres Cuisiniers de France, Paris
  72. Frank J. Prial: Claude Terrail, 88, Model of a Restaurateur, Dies, w: The New York Times, 7 czerwca 2006
  73. Grzegorz Stanisław Georges ’Georg’ Tomaszewski, w: Kendtes Gravsted
  74. Bjarne Jensen: Polsk kok fyldte Jensen på dåse, w: Bogen om Jensen, Turbine, 2017
  75. Samling af anmeldelser til handelsregistrene, Nr. 5, Handelsministeriet, 1968, s. 89
  76. Jan Kalkowski: Dwa Pomiany, w: Przekrój, nr 1268, Kraków: 1969, s. 1–2
  77. Roger Topolinski : restaurant Lapérouse à Paris (France), w: È molto goloso, WordPress, 2 maja 2021
  78. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 13
  79. Jan Kalkowski: Z przyjemnością informujemy Czytelników, że…, w: Przekrój, nr 1285, Kraków: 1969, s. 9
  80. Andrzej Klominek: Życie w Przekroju, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Most, 1995, s. 324–325
  81. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 15
  82. Ludzie z pierwszych stron gazet, reż. Wiesław Karaś, Telewizja Polska, Oddział we Wrocławiu, 10 kwietnia 1976
  83. J. Miliszkiewicz, op. cit., s. 36
  84. Janusz Roszko, Stefan Bratkowski: Ostatki staropolskie, Warszawa: Czytelnik, 1966, s. 32
  85. Antoni Stefański: Nieżychowski mniej i bardziej prywatnie, w: Szczeciner, 22 maja 2024
  86. Z.T. Nowicki, op. cit., s. 15

Bibliografia


◀️ Poprzedni 📜 Spis wpisów Następny ▶️
⏮️ Pierwszy 🎲 Losowy wpis Najnowszy ⏭️