Wierzynek – pierwszy polski restaurator?: Różnice pomiędzy wersjami

Z Z widelcem wśród książek
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 1: Linia 1:
 +
* {{Cyt
 +
| tytuł    = Mówią Wieki
 +
  | nazwisko r      = Mikulski
 +
  | imię r          = Krzysztof
 +
  | rozdział        = Krakowski zjazd monarchów czyli uczta u Wierzynka
 +
  | adres rozdziału = http://web.archive.org/web/20071031140955/http://www.mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=2081
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
| rok      = 2007
 +
| wolumin  = 5
 +
| strony  = 70
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| tytuł    = W poszukiwaniu istoty języka
 +
  | nazwisko r      = Jakobson
 +
  | imię r          = Roman
 +
  | rozdział        = Szczupak po polsku
 +
| wydawca  = Państwowy Instytut Wydawniczy
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
| rok      = 1989
 +
| tom      = I
 +
| strony  = 100–111
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| tytuł    = Silva Rerum
 +
  | nazwisko r      = Dumanowski
 +
  | imię r          = Jarosław
 +
  | rozdział        = Szczupak po polsku, czyli co Polacy dali Europie
 +
  | adres rozdziału = http://www.wilanow-palac.pl/szczupak_po_polsku_czyli_co_polacy_dali_europie.html
 +
| wydawca  = Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| tytuł    = Przegląd Historyczny
 +
  | nazwisko r      = Spychaj
 +
  | imię r          = Magdalena
 +
  | rozdział        = „Spis o krmích” z XV wieku: u źródeł czeskiej literatury kulinarnej
 +
  | adres rozdziału = http://docplayer.pl/27630032-Magdalena-spychaj-spis-o-krmich-z-xv-wieku-u-zrodel-czeskiej-literatury-kulinarnej-przeglad-historyczny-102-4.html
 +
| wydawca  = Instytut Historyczny UW
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
| rok      = 2011
 +
| wolumin  = 102/4
 +
| strony  = 591-607
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| nazwisko = Grodecki
 +
| imię    = Roman
 +
| tytuł    = Kongres krakowski w roku 1364
 +
| wydawca  = Universitas
 +
| miejsce  = Kraków
 +
| rok      = 1995
 +
| strony  =
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| nazwisko =
 +
| imię    =
 +
| tytuł    =
 +
| url      =
 +
  | nazwisko r      =
 +
  | imię r          =
 +
  | rozdział        =
 +
  | adres rozdziału =
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  =
 +
| rok      =
 +
| wolumin  =
 +
| tom      =
 +
| strony  =
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| nazwisko =
 +
| imię    =
 +
| tytuł    =
 +
| url      =
 +
  | nazwisko r      =
 +
  | imię r          =
 +
  | rozdział        =
 +
  | adres rozdziału =
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  =
 +
| rok      =
 +
| wolumin  =
 +
| tom      =
 +
| strony  =
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| nazwisko =
 +
| imię    =
 +
| tytuł    =
 +
| url      =
 +
  | nazwisko r      =
 +
  | imię r          =
 +
  | rozdział        =
 +
  | adres rozdziału =
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  =
 +
| rok      =
 +
| wolumin  =
 +
| tom      =
 +
| strony  =
 +
}}
 +
* {{Cyt
 +
| nazwisko =
 +
| imię    =
 +
| tytuł    =
 +
| url      =
 +
  | nazwisko r      =
 +
  | imię r          =
 +
  | rozdział        =
 +
  | adres rozdziału =
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  =
 +
| rok      =
 +
| wolumin  =
 +
| tom      =
 +
| strony  =
 +
}}
 +
 +
 
{{Cytat
 
{{Cytat
 
| <poem>
 
| <poem>
Linia 23: Linia 142:
 
Tak wspaniale ich przyjęto!
 
Tak wspaniale ich przyjęto!
 
</poem>
 
</poem>
−
| źródło = [ftp://ftp.univ-orleans.fr/theses/sophie.hardy_1730.pdf  Guillaume de Machaut], own translation
+
| źródło = {{Cyt
 +
| nazwisko = Machaut
 +
| imię    = Guillaume de
 +
| inni    = red. Sophie Hardy
 +
| tytuł    = La Prise d’Alexandrie
 +
| url      = ftp://ftp.univ-orleans.fr/theses/sophie.hardy_1730.pdf
 +
  | wydawca  = Université d’Orléans
 +
| rok      = 2011
 +
| strony  = 38
 +
}}, tłum. własne
 
| oryg = <poem>Ce fait, de Prague se partirent.  
 
| oryg = <poem>Ce fait, de Prague se partirent.  
 
Or diray quel chemin il firent :
 
Or diray quel chemin il firent :
Linia 65: Linia 193:
 
Z tego słynie czeski ród!
 
Z tego słynie czeski ród!
 
Chleb, solona ryba, chłód.</poem>
 
Chleb, solona ryba, chłód.</poem>
−
| źródło      = [https://epdf.tips/eustache-deschamps-selected-poems-routledge-medieval-texts.html Eustache Deschamps], s. 188
+
| źródło      = {{Cyt
 +
| inni    = red. Ian S. Laurie, Deborah M. Sinnreich-Levi
 +
| tytuł    = Selected Poems
 +
| url      = https://epdf.tips/eustache-deschamps-selected-poems-routledge-medieval-texts.html
 +
  | nazwisko r      = Deschamps
 +
  | imię r          = Eustache  
 +
  | rozdział        = Poulz, puces, puour et pourceaulx
 +
| wydawca  = Routledge
 +
| miejsce  = New York – London
 +
| rok      = 2003
 +
| strony  = 188
 +
}}, tłum. własne
 
| oryg        = <poem>Poulz, puces, puour et pourceaulx
 
| oryg        = <poem>Poulz, puces, puour et pourceaulx
 
Est de Behaingne la nature,
 
Est de Behaingne la nature,
Linia 80: Linia 219:
 
Pain, poisson sallé et froidure.</poem>
 
Pain, poisson sallé et froidure.</poem>
 
| źródło-oryg =  
 
| źródło-oryg =  
 +
}}
 +
 +
 +
{{Cytat
 +
| Nastaw wywar niezbyt słony; szczupaka oskrob i rozdziel na kawałki, wymyj go w czystej wodzie; a gdy wywar się zagotuje, włóż do niego szczupaka i dobrze obgotuj. Potem go odcedź i włóż do misy. Usiekaj bardzo drobno cebuli, gotuj ją w mocno wrzącej wodzie, a kiedy się ugotuje, rozdziel tę cebulę na dwie części; jedną połowę utrzyj w panwi z pietruszką; a kiedy ją dobrze utrzesz, weź wina albo octu, rozpuść to panwi i przetrzyj przez sito; daj ten sos do kociołka albo do garnka, włóż tam szczupaka, przypraw wszystkimi korzeniami oprócz goździków. Możesz tym sposobem karpia i inne ryby przyrządzać. Drugą połowę cebuli oszafrań. A kiedy dasz szczupaka na misę, daj tej cebuli z wierzchu.
 +
| źródło      = ''Spis o krmiech kterak mají dèlány byti'' (rękopis z XV–XVI w.), cyt. w: {{Cyt
 +
| nazwisko = Zíbrt
 +
| imię    = Čeněk
 +
| tytuł    = Staročeské umění kuchařské
 +
| wydawca  =
 +
| miejsce  = Praha
 +
| rok      = 1927
 +
| strony  = 134
 +
}}; cyt. w: {{Cyt
 +
| tytuł    = W poszukiwaniu istoty języka
 +
  | nazwisko r      = Jakobson
 +
  | imię r          = Roman
 +
  | rozdział        = Szczupak po polsku
 +
| wydawca  = Państwowy Instytut Wydawniczy
 +
| miejsce  = Warszawa
 +
| rok      = 1989
 +
| tom      = I
 +
| strony  = 102
 +
}}, tłum. własne
 +
| oryg        = Zastav rosol nevelmi slaný, ostruž štiku a roztrhni ji na kusy, vymyj ji čistú vodú a když rosol zevře, daj ji do nĕho a obvař dobře. Potom ji oced' a naklad' na misu. Usekajž cibuli velmi drobnĕ, vař ji v vodĕ, at' prudce vře, a když uvře rozdĕl sobĕ tu cibuli na dvé, jednu polovici tři v pánvi s petruželi; když ji dobře utřeš, vezmi vína, anebo octa, rozpust' to v pánvi a potáhni skrze hartoch dajž tu jichu do kotlika nebo do hrnce, vklad' tam štiku, zakořeň všemi kořeními kromĕ hřebičkuo. Muožeš tiem zpuosobem kapry i jiné ryby dĕlati. Druhú pak polovici cibuli ošarfaň. A když štiku na misu daš, daj to cibuli svrchu.
 
}}
 
}}
  

Wersja z 00:25, 18 mar 2019


Potem z Pragi wyruszyli;
Oto gdzie w drodze bawili:
Wierzchem do granicy Czech
Dojechali po dniach trzech;
Stąd przez Wrocław i Legnicę,
Dalej Neustadt i Świdnicę,
Głogów, Bytom, Kalisz, Kościan;
Przejechali też przez Poznań.
Do Krakowa wraz przybyli,
Gdzie królowie, co tam byli,
Im na przeciw wyjechali
I z radością powitali.
Jakże ich tam ugoszczono,
Napojono, nakarmiono!
Chlebem, winem, wołowiną,
Rybą, ptactwem i zwierzyną,
Wszelkim jadłem, co kto lubi.
A kto o to pyta – głupi,
Bo tu nie ma o co pytać:
Tego nie da się opisać –
Tak wspaniale ich przyjęto!

— Guillaume de Machaut: La Prise d’Alexandrie, red. Sophie Hardy, Université d’Orléans, 2011, s. 38, tłum. własne

Ce fait, de Prague se partirent.
Or diray quel chemin il firent :
Parmi Behaingne chevauchierent
III journees, et puis alerent
A Bresselau, a Liguenisse,
A Mustat, a Suedenisse ;
Cousten, Calix, Buton, Glagouve
Passerent, et par Basenouve ;
De la en Cracoe arriverent,
Ou les roys dessusdis trouverent,
Qui a l’encontre leur venirent,
Et moult grant joie leur feïrent.
Comment il furent receü,
Honnouré, servi et peü
De pain, de vin et de vitaille,
De toute volille et d’aumaille,
De poissons et d’autre vïande,
Il est moult fols qui le demande,
Qu’on ne le doit pas demander,
Pour ce qu’on n’i puet amender,
Tant furent servi grandement.


Tekst oryginalny:

Ce fait, de Prague se partirent.
Or diray quel chemin il firent :
Parmi Behaingne chevauchierent
III journees, et puis alerent
A Bresselau, a Liguenisse,
A Mustat, a Suedenisse ;
Cousten, Calix, Buton, Glagouve
Passerent, et par Basenouve ;
De la en Cracoe arriverent,
Ou les roys dessusdis trouverent,
Qui a l’encontre leur venirent,
Et moult grant joie leur feïrent.
Comment il furent receü,
Honnouré, servi et peü
De pain, de vin et de vitaille,
De toute volille et d’aumaille,
De poissons et d’autre vïande,
Il est moult fols qui le demande,
Qu’on ne le doit pas demander,
Pour ce qu’on n’i puet amender,
Tant furent servi grandement.


Francuska krytyka XV-wiecznej kuchni czeskiej:

Pchły i wieprzowina tłusta –
Z tego słynie czeski ród!
Pieprz, solona ryba, chłód,
Zgniłe pory i kapusta,
Okopcone mięso, brud,
Wszy i wieprzowina tłusta –
Z tego słynie czeski ród!
Z dwóch mis ludzi je dwadziesta,
Skwaśniałego piwa w bród,
W łóżku czarna słoma, smród,
Pchły i wieprzowina tłusta –
Z tego słynie czeski ród!
Chleb, solona ryba, chłód.

— Eustache Deschamps: Poulz, puces, puour et pourceaulx, w: Selected Poems, red. Ian S. Laurie, Deborah M. Sinnreich-Levi, New York – London: Routledge, 2003, s. 188, tłum. własne

Poulz, puces, puour et pourceaulx
Est de Behaingne la nature,
Pain, poisson sallé et froidure,
Poivre noir, choulz pourriz, poreaulx,
Char enfumée, noire et dure;
Poulz, puces, puour et pourceaulx.
Est de Behaingne la nature,
Vint gens mangier en deux plateaux,
Boire servoise amere et sure,
Mal couchier, noir, paille et ordure,
Poulz, puces, puour et pourceaulx
Est de Behaingne la nature,
Pain, poisson sallé et froidure.


Tekst oryginalny:

Poulz, puces, puour et pourceaulx
Est de Behaingne la nature,
Pain, poisson sallé et froidure,
Poivre noir, choulz pourriz, poreaulx,
Char enfumée, noire et dure;
Poulz, puces, puour et pourceaulx.
Est de Behaingne la nature,
Vint gens mangier en deux plateaux,
Boire servoise amere et sure,
Mal couchier, noir, paille et ordure,
Poulz, puces, puour et pourceaulx
Est de Behaingne la nature,
Pain, poisson sallé et froidure.


Nastaw wywar niezbyt słony; szczupaka oskrob i rozdziel na kawałki, wymyj go w czystej wodzie; a gdy wywar się zagotuje, włóż do niego szczupaka i dobrze obgotuj. Potem go odcedź i włóż do misy. Usiekaj bardzo drobno cebuli, gotuj ją w mocno wrzącej wodzie, a kiedy się ugotuje, rozdziel tę cebulę na dwie części; jedną połowę utrzyj w panwi z pietruszką; a kiedy ją dobrze utrzesz, weź wina albo octu, rozpuść to panwi i przetrzyj przez sito; daj ten sos do kociołka albo do garnka, włóż tam szczupaka, przypraw wszystkimi korzeniami oprócz goździków. Możesz tym sposobem karpia i inne ryby przyrządzać. Drugą połowę cebuli oszafrań. A kiedy dasz szczupaka na misę, daj tej cebuli z wierzchu.
— Spis o krmiech kterak mají dèlány byti (rękopis z XV–XVI w.), cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: 1927, s. 134; cyt. w: Roman Jakobson: Szczupak po polsku, w: W poszukiwaniu istoty języka, t. I, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 102, tłum. własne
Zastav rosol nevelmi slaný, ostruž štiku a roztrhni ji na kusy, vymyj ji čistú vodú a když rosol zevře, daj ji do nĕho a obvař dobře. Potom ji oced' a naklad' na misu. Usekajž cibuli velmi drobnĕ, vař ji v vodĕ, at' prudce vře, a když uvře rozdĕl sobĕ tu cibuli na dvé, jednu polovici tři v pánvi s petruželi; když ji dobře utřeš, vezmi vína, anebo octa, rozpust' to v pánvi a potáhni skrze hartoch dajž tu jichu do kotlika nebo do hrnce, vklad' tam štiku, zakořeň všemi kořeními kromĕ hřebičkuo. Muožeš tiem zpuosobem kapry i jiné ryby dĕlati. Druhú pak polovici cibuli ošarfaň. A když štiku na misu daš, daj to cibuli svrchu.

Tekst oryginalny:
Zastav rosol nevelmi slaný, ostruž štiku a roztrhni ji na kusy, vymyj ji čistú vodú a když rosol zevře, daj ji do nĕho a obvař dobře. Potom ji oced' a naklad' na misu. Usekajž cibuli velmi drobnĕ, vař ji v vodĕ, at' prudce vře, a když uvře rozdĕl sobĕ tu cibuli na dvé, jednu polovici tři v pánvi s petruželi; když ji dobře utřeš, vezmi vína, anebo octa, rozpust' to v pánvi a potáhni skrze hartoch dajž tu jichu do kotlika nebo do hrnce, vklad' tam štiku, zakořeň všemi kořeními kromĕ hřebičkuo. Muožeš tiem zpuosobem kapry i jiné ryby dĕlati. Druhú pak polovici cibuli ošarfaň. A když štiku na misu daš, daj to cibuli svrchu.

  • Józef Simmler 1862

  • Bronisław Abramowicz 1876

  • Jan Matejko 1877

  • Wierzynek, autor nieznany, 1831

Źródło: „http://zwidelcemwsrodksiazek.pl/index.php?title=Wierzynek_–_pierwszy_polski_restaurator%3F&oldid=1349”