?? ?? 2022 r.

Kuchnia jeszcze bardziej staropolska dla zupełnie początkujących: Różnice pomiędzy wersjami

Z Z widelcem wśród książek
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 36: Linia 36:
 
  | strony  = 231
 
  | strony  = 231
 
  }} }}
 
  }} }}
 +
 +
== Tabela synchronistyczna ==
 +
{| class="wikitable"
 +
| style="width: 46%;" | '''Najstarsze drukowane książki kucharskie'''
 +
| style="width: 8%; text-align: center"  | '''Dekada'''
 +
| cstyle="width: 46%;"  | '''Inne wydarzenia dla orientacji'''
 +
|-
 +
|
 +
| style="height: 100px; text-align: center" | 1451–1460
 +
|Norymberga 1455 – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
 +
|-
 +
|
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470
 +
|
 +
|-
 +
|Bartolomeo Platina, '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – pierwsza drukowana książka kucharska na świecie ('''po łacinie''').
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1471–1480
 +
|Bosworth 1485 – król angielski Ryszard III ginie w decydującej bitwie wojny Dwóch Róż.
 +
|-
 +
|'''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po francusku'''.<br>Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po niemiecku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490
 +
|1489 – Veit Stoß kończy pracę nad ołtarzem głównym kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'', arcydzieło malarstwa renesansowego.
 +
|-
 +
|
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1491–1500
 +
|1492 – Cristoffa Corombo płynie szukać zachodniej drogi do Indii i dociera na Karaiby.
 +
|-
 +
|Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po angielsku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510
 +
|
 +
|-
 +
|Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po holendersku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520
 +
|Wittenberga 1517 – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów.
 +
|-
 +
|Ruberto de Nola, '''''Llibre del Coch''''', Barcelona 1520 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po katalońsku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530
 +
|Mohacz 1526 – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego.
 +
|-
 +
|Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po czesku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540
 +
|Lwów 1537 – polska szlachta buntuje się przeciw królowi Zygmuntowi I w obronie praworządności i zjada wszystkie kury w okolicy.
 +
|-
 +
|'''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – pierwsza drukowana książka kucharska '''po polsku'''.
 +
| style="height: 100px; text-align: center"|1541–1550
 +
|Norymberga 1543 – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka ''De revolutionibus orbium coelestium''.
 +
|}
  
 
== Obrazki ==
 
== Obrazki ==

Wersja z 01:11, 4 wrz 2022

Jakiś czas temu pisałem o staropolskich potrawach, które były zarazem bardzo łatwe do wykonania i zaskakująco współczesne, a dzięki temu w sam raz dla osób, które chciałyby rozpocząć swoją przygodę z odtwarzaniem dawnych receptur kulinarnych. W prostocie przepisu, jak widać, tkwi jego trwałość; jajecznicę dzisiaj przyrządza się niemal tak samo, jak dwieście, czterysta czy tysiąc lat temu.

Przepisy wziąłem wtedy z książki pt. Compendium ferculorum, albo Zebranie potraw, napisanej przez kuchmistrza Stanisława Czernieckiego, a której pierwsze wydanie ukazało się drukiem w 1682 r. Napisałem wówczas, że to najstarsza drukowana polska książka kucharska. Jednak w zeszłym roku została ona zdetronizowana! Polscy i ukraińscy historycy dokonali bowiem sensacyjnego odkrycia, że już półtora wieku przed Compendium ferculorum wydano drukiem inną książkę kucharską w języku polskim – z tym że do naszych czasów nie zachował się niestety żaden kompletny egzemplarz. Wprawdzie poszlaki co do jej istnienia były znane już wcześniej, ale pewności nie było, a zachowane urywki podejrzewano o bycie XIX-wiecznymi falsyfikatami. Prześledźmy zatem historię tej nowej najstarszej polskiej książki kucharskiej, zanim wybierzemy z niej jakiś przepis – oczywiście dla początkujących.

„Kuchmistrzostwo”

Ryż ze śmietaną, cukrem i cynamonem

Kaszę z ryżu tak działaj: Weźmi ryżu, coć się widzi, a czystej śmietany, uwarz ją pierwej, a potym ten ryż wypłucz, a kładź do tej śmietany, a omaścisz masłem i mieszaj, aby się nie zewrzało, tedy będzie czysta kasza, a potem, gdy dasz na misę, posyp cynamonem i cukrem.
— Zbiór dla kuchmistrza tak potraw jako i ciast robienia wypisany roku 1757 dnia 24 lipca, red. Jarosław Dumanowski, Switłana Bułatowa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021, s. 168
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
— Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tekst oryginalny:
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
— Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tabela synchronistyczna

Najstarsze drukowane książki kucharskie Dekada Inne wydarzenia dla orientacji
1451–1460 Norymberga 1455 – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
1461–1470
Bartolomeo Platina, De honesta voluptate et valetudine, Rzym ok. 1470 – pierwsza drukowana książka kucharska na świecie (po łacinie). 1471–1480 Bosworth 1485 – król angielski Ryszard III ginie w decydującej bitwie wojny Dwóch Róż.
Le Viandier, Paryż 1486 – pierwsza drukowana książka kucharska po francusku.
Peter Wagner, Küchenmeisterei, Norymberga 1485 – pierwsza drukowana książka kucharska po niemiecku. 		1481–1490 1489 – Veit Stoß kończy pracę nad ołtarzem głównym kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje Damę z gronostajem, arcydzieło malarstwa renesansowego.
1491–1500 1492 – Cristoffa Corombo płynie szukać zachodniej drogi do Indii i dociera na Karaiby.
Richard Pynson, The Boke of Cokery, Londyn 1500 – pierwsza drukowana książka kucharska po angielsku. 1501–1510
Thomas van der Noot, Een notabel boecxken van cokeryen, Bruksela 1514 – pierwsza drukowana książka kucharska po holendersku. 1511–1520 Wittenberga 1517 – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów.
Ruberto de Nola, Llibre del Coch, Barcelona 1520 – pierwsza drukowana książka kucharska po katalońsku. 1521–1530 Mohacz 1526 – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego.
Pavel Severýn, Kuchařství, Praga 1535 – pierwsza drukowana książka kucharska po czesku. 1531–1540 Lwów 1537 – polska szlachta buntuje się przeciw królowi Zygmuntowi I w obronie praworządności i zjada wszystkie kury w okolicy.
Kuchmistrzostwo, Kraków ok. 1540 – pierwsza drukowana książka kucharska po polsku. 1541–1550 Norymberga 1543 – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka De revolutionibus orbium coelestium.

Obrazki

Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.
Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.


  • W średniowiecznej kuchni
    Ilustracja z jednej z ksiąg domowych norymberskiej fundacji Dwunastu Braci (1475)

  • Jedna z zachowanych kart Kuchmistrzostwa z różnymi przepisami na ocet (każdy „inszym obyczajem”, czyli na inny sposób)

  • Pieczeń wołowa po węgiersku.JPG
  • Kotła.JPG
  • Fragment mapy Europy (zorientowanej południem do góry) z 1550 r.
      Ziemie Korony św. Wacława: Czechy (Bohemia), Morawy (Morauia) i Śląsk (Sleſia)
      Ziemie Korony Królestwa Polskiego (Polonia), w tym Mazowsze (Maſouia), Ruś (Ruſſia) i Podole (Podolia)
  • Ryż w śmietanie 2.jpg
  • Ryż w śmietanie 3.jpg
  • Ryż w śmietanie 4.jpg
  • Ryż w śmietanie 6.jpg


Przypisy

Bibliografia


◀️ Poprzedni 📜 Spis wpisów Następny ▶️
⏮️ Pierwszy 🎲 Losowy wpis Najnowszy ⏭️
Źródło: „http://zwidelcemwsrodksiazek.pl/index.php?title=Kuchnia_jeszcze_bardziej_staropolska_dla_zupełnie_początkujących&oldid=7635”