Z wizytą w Soplicowie: W kuchni Wojskiego: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 13: | Linia 13: | ||
}}, księga XI, wers 75</ref> – roku 1812. Od strony kulinarnej też zachodzi istotna zmiana: wcześniej bohaterowie epopei jadali zwykłe, codzienne śniadania, obiady i wieczerze – takie, jakie jadano w ich czasach, a które Mickiewicz mógł pamiętać z własnej młodości. Ale na wiosnę w Soplicowie zjawiają się polscy oficerowie z maszerującej na Moskwę Wielkiej Armii Napoleona, a gen. Jan Henryk Dąbrowski (tak, ten z hymnu) wyraża życzenie, „że chce mieć obiad polski”.<ref>''Ibid.'', księga XI, wers 108</ref> Wojski przygotowuje więc wielką, wystawną ucztę według zapomnianych już staropolskich przepisów na potrawy, których same nazwy w uszach Mickiewicza – nie mówiąc o naszych! – brzmiały obco. Samej uczcie, opisanej w księdze finałowej, przyjrzymy się jutro, a dzisiaj zaglądniemy do soplicowskiej kuchni, którą zarządzał pan Wojski Hreczecha. | }}, księga XI, wers 75</ref> – roku 1812. Od strony kulinarnej też zachodzi istotna zmiana: wcześniej bohaterowie epopei jadali zwykłe, codzienne śniadania, obiady i wieczerze – takie, jakie jadano w ich czasach, a które Mickiewicz mógł pamiętać z własnej młodości. Ale na wiosnę w Soplicowie zjawiają się polscy oficerowie z maszerującej na Moskwę Wielkiej Armii Napoleona, a gen. Jan Henryk Dąbrowski (tak, ten z hymnu) wyraża życzenie, „że chce mieć obiad polski”.<ref>''Ibid.'', księga XI, wers 108</ref> Wojski przygotowuje więc wielką, wystawną ucztę według zapomnianych już staropolskich przepisów na potrawy, których same nazwy w uszach Mickiewicza – nie mówiąc o naszych! – brzmiały obco. Samej uczcie, opisanej w księdze finałowej, przyjrzymy się jutro, a dzisiaj zaglądniemy do soplicowskiej kuchni, którą zarządzał pan Wojski Hreczecha. | ||
| − | == | + | == „Nazywam się Hreczecha” == |
[[File:Wojski.jpg|thumb|<poem>„Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści, | [[File:Wojski.jpg|thumb|<poem>„Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści, | ||
To natychmiast kucharze robią umiejętni.”<ref>''Ibid.'', księga XI, wersy 126–127</ref> | To natychmiast kucharze robią umiejętni.”<ref>''Ibid.'', księga XI, wersy 126–127</ref> | ||
| Linia 53: | Linia 53: | ||
}} }} | }} }} | ||
| − | == | + | == „Zabytek drogi prawych zwyczajów” == |
[[File:Wjazd Ossolińskiego do Rzymu.jpg|thumb|upright=1.7|„Opisywano wielekroć i malowano ową legację rzymską.”<ref>''Ibid.'', objaśnienia poety</ref><br>Akwaforta Stefana della Bella (1633)]] | [[File:Wjazd Ossolińskiego do Rzymu.jpg|thumb|upright=1.7|„Opisywano wielekroć i malowano ową legację rzymską.”<ref>''Ibid.'', objaśnienia poety</ref><br>Akwaforta Stefana della Bella (1633)]] | ||
[[File:Compendium ferculorum.jpg|thumb|upright=1.4|„Książka teraz bardzo rzadka, przed stukilkudziesiąt laty wydana przez Stanisława Czernieckiego”<ref>''Ibid.'', objaśnienia poety</ref><br>Egzemplarz ''Compendium ferculorum'' otwarty na dedykacji autora do księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej]] | [[File:Compendium ferculorum.jpg|thumb|upright=1.4|„Książka teraz bardzo rzadka, przed stukilkudziesiąt laty wydana przez Stanisława Czernieckiego”<ref>''Ibid.'', objaśnienia poety</ref><br>Egzemplarz ''Compendium ferculorum'' otwarty na dedykacji autora do księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej]] | ||
Wersja z 09:30, 12 mar 2020
Z wizytą w Soplicowie  |
Z wizytą w Soplicowie
Znowu wracamy do Mickiewiczowskiego arcypoematu, bo tematu jedzenia i picia w tym dziele nadal jeszcze nie wyczerpaliśmy. W poprzednich wpisach z tej serii ograniczaliśmy się do pierwszych dziesięciu ksiąg Pana Tadeusza; teraz pora na pozostałe dwie. Księgi XI i XII bowiem wyraźnie odcinają się od wsześniejszych części poematu. Przede wszystkim następuje spory przeskok czasowy. Dotychczasowa akcja rozgrywała się w ciągu pięciu dni pod koniec lata 1811 roku; potem omijamy całą jesień i zimę, aby w księgę XI wkroczyć na wiosnę – „obfitą we zdarzenia, nadzieją brzemienną”[1] – roku 1812. Od strony kulinarnej też zachodzi istotna zmiana: wcześniej bohaterowie epopei jadali zwykłe, codzienne śniadania, obiady i wieczerze – takie, jakie jadano w ich czasach, a które Mickiewicz mógł pamiętać z własnej młodości. Ale na wiosnę w Soplicowie zjawiają się polscy oficerowie z maszerującej na Moskwę Wielkiej Armii Napoleona, a gen. Jan Henryk Dąbrowski (tak, ten z hymnu) wyraża życzenie, „że chce mieć obiad polski”.[2] Wojski przygotowuje więc wielką, wystawną ucztę według zapomnianych już staropolskich przepisów na potrawy, których same nazwy w uszach Mickiewicza – nie mówiąc o naszych! – brzmiały obco. Samej uczcie, opisanej w księdze finałowej, przyjrzymy się jutro, a dzisiaj zaglądniemy do soplicowskiej kuchni, którą zarządzał pan Wojski Hreczecha.
„Nazywam się Hreczecha”
„Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści,
To natychmiast kucharze robią umiejętni.”[3]
Szkic młodego Jacka Malczewskiego (1871)
Wojski, […] |
| — VI, 64–69 |
Spali: gospodarz domu, wodze i żołnierze; |
| — XI, 99–102 |
Inni spali, bogowie i ziemscy rycerze; |
| — Homer: Iliada, tłum. Franciszek Ksawery Dmochowski, t. I, Warszawa: w Drukarni Xięży Piarów, 1804, s. 135 |
„Zabytek drogi prawych zwyczajów”
Egzemplarz Compendium ferculorum otwarty na dedykacji autora do księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej
„Księga ta miała tytuł: Kucharz doskonały.
W niej spisane dokładnie wszystkie specyjały…”[6]
| Adam radził wyprawić [ucztę] czysto polsko-litewską, i to podług starożytnych przepisów „Doskonałego kucharza”, to jest starej obdartej książki, którą jak co dobrego ma w podróżnej biblioteczce swojej i odczytuje nieraz z wielką przyjemnością. Ma się rozumieć, że ten projekt upadł […] |
| — Edward Odyniec, list z 28 kwietnia 1830 r., cyt. w: Izabela Jarosińska: Kuchnia polska i romantyczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994, s. 62 |
Drugą ręką przetarte okulary włożył, |
| — XI, 116–128 |
| Świeżo pamiętna po dziś dzień w niemieckich i włoskich krajach nigdy nieporównana i wielkiego podziwienia godna ś[więtej] pamięci Książęcia J[ego] M[ości] Jerzego na Ossolinie, Wielkiego Kanclerza Koronnego, a najmilszego Rodzica W[aszej] Ks[iążęcej] M[ości], do Stolicy Apostolskiej i Namiestnika Chrystusowego Urbana VIII legacja, która wszystkiemu Zachodniemu Państwu, wielkim będąc podziwieniem, ogłosiła w rozum nieprzebranego Pana, jako i Splendor Dworu, niemniej i aparament [tj. urządzenie] stołu J[ego] M[ości], że książęta i panowie rzymscy uwiedzeni ciekawością na samo tylko obfitych potraw dziwowisko przychodzili, a widząc więcej, niż słyszeli, zdumiawszy się, odchodzili. Szczodrobliwości także nad wszystkimi potrzebnymi do ukontentowania każdego napatrzyć się nie mogli, tak dalece, że jeden z książąt rzymskich rzekł: dziś Rzym szczęśliwy, mając takiego posła, który swoją bytnością wszystko Państwo Rzymskie ozdobił. |
| — CF, dedykacja, s. [II–IV] |
Poselstwo Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w 1633 r.
Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści, |
| — XI, 124–135 |
Nie wiem, czy się podobna okazyja zdarzy |
| — XII, 217–224 |
Lecz Wojski kończył, kielich napełniając trunkiem. |
| — Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, rękopis; cyt. w: Jarosław Maciejewski: Mickiewicza wielkopolskie drogi, Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 313–314; cyt. w: Renarda Ocieczek: „Zabytek drogi prawych zwyczajów” – o książce kucharskiej, kłórą czytywał Mickiewicz, w: Marek Piechota: „Pieśni ogromnych dwanaście...”: Studia i szkice o „Panu Tadeuszu”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, s. 190 |
Podróże z Panem Tadeuszem, s. 84
Wojski – kucharz doskonały
„Z kłębów dymu, niby biała gołębica,
Mignęła świecąca się kuchmistrza szlafmyca.”[7]
Fragment obrazu Wandalina Strzałeckiego (1884)
Choć spóźniona pora, |
| — XI, 109–115 |
| Ma też kuchmistrz […] kucharzów w posłuszeństwie, poczciwości, trzeźwości trzymać i ochędóstwie całym […] A sam ma być do tego powodem ochędożny, trzeźwy, czujny, wierny, a nade wszystko panu swemu życzliwy i prędki. Kucharz ma być ochędożny z czupryną albo głową wyczesaną, z ogoloną głową, rękami umytymi, paznokciami oberżnionymi, opasany fartuchem białym, trzeźwy, nieswarliwy, pokorny, chyży, smak dobrze rozumiejący, […] a nade wszystko wszystkim usługujący. |
| — CF, 9–10 [1] |
| A jego jest powinność […] żeby zbytku nie uczynić, który jednak zbytek mierny potrzebny jest, bo jest ozdobą autorów bankietu, według starej przypowieści: lepiej mieć za talar szkody, niżeli za pół grosza wstydu. Na to umiejętny kuchmistrz pamiętać powinien, żeby głupim skąpstwem panu swemu wstydu nie uczynił. |
| — CF, 7 [2] |
| […] Zawsze bowiem melius abundare quam deficere. |
| — CF, 44 [3] |
W zamku całym był tylko pan Stolnik, ja, Pani, |
| — II, 292–293 |
| Wina […] zaczęto używać do potraw, […] którego część do potrawy, a dwie części wlał kucharz do gardła. I gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego. Niechżeby mu nie dodano czego podług jego woli, z umysłu zepsuł potrawę, udając, iż nie miał zadosyć ingrediencji, których do takiego smaku potrzebował.
|
Dwie rzeczy, których hojny pan uczty szuka, |
| — XI, 152–153 |
Przypisy
- ↑ Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, księga XI, wers 75
- ↑ Ibid., księga XI, wers 108
- ↑ Ibid., księga XI, wersy 126–127
- ↑ Ibid., objaśnienia poety
- ↑ Ibid., objaśnienia poety
- ↑ Ibid., księga XI, wersy 117–118
- ↑ Ibid., księga XI, wersy 407–408
Bibliografia
| ◀️ Poprzedni | 📜 Spis wpisów | Następny ▶️ |
| ⏮️ Pierwszy | 🎲 Losowy wpis | Najnowszy ⏭️ |
[[Kategoria: ]]
