?? ?? 2022 r.

Kuchnia jeszcze bardziej staropolska dla zupełnie początkujących: Różnice pomiędzy wersjami

Z Z widelcem wśród książek
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 44: Linia 44:
 
|-
 
|-
 
|
 
|
| style="height: 100px; text-align: center" | 1451–1460
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center" | 1451–1460
 
[[File:Gutenberg drukuje.jpg|100x150px|Johannes Gutenberg]]
 
[[File:Gutenberg drukuje.jpg|100x150px|Johannes Gutenberg]]
| style="text-align: left;" |
+
| valign=top style="text-align: left;" |
• 1453, Konstantynopol – Turcy osmańscy pod wodzą sułtana Mehmeda II zdobywają stolicę wschodniego Cestarstwa Rzymskiego.</br>
+
• 1453, Konstantynopol – Turcy osmańscy pod wodzą sułtana Mehmeda II zdobywają stolicę wschodniego Cesarstwa Rzymskiego.</br>
 
• 1455, Norymberga – Johannes Gutenberg (na ilustracji) drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
 
• 1455, Norymberga – Johannes Gutenberg (na ilustracji) drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.
 
|-
 
|-
| style="text-align: left;" |  
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |  
 
• Bartolomeo Platina (na ilustracji), '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po&nbsp;'''łacinie'''.
 
• Bartolomeo Platina (na ilustracji), '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po&nbsp;'''łacinie'''.
| style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470
 
[[Plik:Platina.jpg|100x150px|Bartolomeo Sacchi zwany Platiną]]
 
[[Plik:Platina.jpg|100x150px|Bartolomeo Sacchi zwany Platiną]]
 
| style="text-align: left;" |  
 
| style="text-align: left;" |  
Linia 59: Linia 59:
 
|-
 
|-
 
|
 
|
| style="height: 100px; text-align: center"|1471–1480
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1471–1480
 
[[File:MemlingJudgmentCentre.jpg|100x150px|Hans Memling, Sąd Ostateczny, panel środkowy]]
 
[[File:MemlingJudgmentCentre.jpg|100x150px|Hans Memling, Sąd Ostateczny, panel środkowy]]
| style="text-align: left;" |
+
| valign=top style="text-align: left;" |
 
• 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku ''Sąd Ostateczny'' (na ilustracji) pędzla Hansa Memlinga.</br>
 
• 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku ''Sąd Ostateczny'' (na ilustracji) pędzla Hansa Memlinga.</br>
 
• 1473, Kraków – Kasper Straube drukuje ścienny kalendarz astrologiczny na rok 1474, najstarszy znany tekst wydrukowany w Polsce.
 
• 1473, Kraków – Kasper Straube drukuje ścienny kalendarz astrologiczny na rok 1474, najstarszy znany tekst wydrukowany w Polsce.
 
|-
 
|-
| style="text-align: left;" |  
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |  
 
• Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po&nbsp;'''niemiecku'''.</br>
 
• Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po&nbsp;'''niemiecku'''.</br>
 
• '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – po&nbsp;'''francusku'''.</br>
 
• '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – po&nbsp;'''francusku'''.</br>
 
• Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po&nbsp;'''włosku''' (przekład z łaciny).
 
• Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po&nbsp;'''włosku''' (przekład z łaciny).
| style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490
 
[[Plik:Dama z gronostajem.jpg|100x150px|Dama z gronostajem]]
 
[[Plik:Dama z gronostajem.jpg|100x150px|Dama z gronostajem]]
| style="text-align: left;" |
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |
 
• 1489, Kraków – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego, arcydziełem rzeźby gotyckiej.</br>
 
• 1489, Kraków – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego, arcydziełem rzeźby gotyckiej.</br>
 
• 1489, Mediolan – Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'' (na ilustracji), arcydzieło malarstwa renesansowego.
 
• 1489, Mediolan – Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'' (na ilustracji), arcydzieło malarstwa renesansowego.
 
|-
 
|-
| style="text-align: left;" |
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |
 
• Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po&nbsp;'''angielsku'''.
 
• Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po&nbsp;'''angielsku'''.
| style="height: 100px; text-align: center"|1491–1500
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1491–1500
 
[[File:Kolumb.jpg|100x150px|Cristoffa Corombo]]
 
[[File:Kolumb.jpg|100x150px|Cristoffa Corombo]]
| style="text-align: left;" |
+
| valign=top style="text-align: left;" |
 
• 1492 – Cristoffa Corombo (na ilustracji) płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.
 
• 1492 – Cristoffa Corombo (na ilustracji) płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.
 
|-
 
|-
 
|
 
|
| style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510
 
[[File:Aleksander Jagiellończyk.jpg|100x150px|Aleksander Jagiellończyk]]
 
[[File:Aleksander Jagiellończyk.jpg|100x150px|Aleksander Jagiellończyk]]
 
| style="text-align: left;" |
 
| style="text-align: left;" |
Linia 91: Linia 91:
 
• Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po&nbsp;'''holendersku'''.</br>
 
• Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po&nbsp;'''holendersku'''.</br>
 
• Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''' (strona tytułowa na ilustracji), Barcelona 1520 – po&nbsp;'''katalońsku'''.
 
• Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''' (strona tytułowa na ilustracji), Barcelona 1520 – po&nbsp;'''katalońsku'''.
| style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520
 
[[File:Libre de doctrina pera ben Seruir, de Tallar, y del Art de Coch 1520 tp.jpg|100x150px|Llibre del coch, strona tytułowa]]
 
[[File:Libre de doctrina pera ben Seruir, de Tallar, y del Art de Coch 1520 tp.jpg|100x150px|Llibre del coch, strona tytułowa]]
| style="text-align: left;" |
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |
 
• 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.</br>
 
• 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.</br>
 
• 1518, Kraków – król polski Zygmunt I poślubia mediolańską księżniczkę Bonę Sforzę.
 
• 1518, Kraków – król polski Zygmunt I poślubia mediolańską księżniczkę Bonę Sforzę.
Linia 99: Linia 99:
 
|  
 
|  
 
• Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po&nbsp;'''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego).
 
• Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po&nbsp;'''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego).
| style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530
 
[[File:Kopernik.jpg|100x150px|Niklas Koppernigk]]
 
[[File:Kopernik.jpg|100x150px|Niklas Koppernigk]]
 
| style="text-align: left;" |
 
| style="text-align: left;" |
Linia 105: Linia 105:
 
• 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi dowodzonymi przez sułtana Sulejmana Wspaniałego.
 
• 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi dowodzonymi przez sułtana Sulejmana Wspaniałego.
 
|-
 
|-
| style="text-align: left;" |  
+
| valign=bottom style="text-align: left;" |  
 
• Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po&nbsp;'''czesku''' (przekład z niemieckiego).</br>
 
• Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po&nbsp;'''czesku''' (przekład z niemieckiego).</br>
 
• '''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po&nbsp;'''polsku''' (przekład z czeskiego).
 
• '''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po&nbsp;'''polsku''' (przekład z czeskiego).
| style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540
+
| valign=top style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540
 
[[File:Henryk VIII.jpg|100x150px|Henryk VIII]]
 
[[File:Henryk VIII.jpg|100x150px|Henryk VIII]]
 
| style="text-align: left;" |
 
| style="text-align: left;" |

Wersja z 12:56, 15 lis 2022

Jakiś czas temu pisałem o staropolskich potrawach, które były zarazem bardzo łatwe do wykonania i zaskakująco współczesne, a dzięki temu w sam raz dla osób, które chciałyby rozpocząć swoją przygodę z odtwarzaniem dawnych receptur kulinarnych. W prostocie przepisu, jak widać, tkwi jego trwałość; jajecznicę dzisiaj przyrządza się niemal tak samo, jak dwieście, czterysta czy tysiąc lat temu.

Przepisy wziąłem wtedy z książki pt. Compendium ferculorum, albo Zebranie potraw, napisanej przez kuchmistrza Stanisława Czernieckiego, a której pierwsze wydanie ukazało się drukiem w 1682 r. Napisałem wówczas, że to najstarsza drukowana polska książka kucharska. Jednak w zeszłym roku została ona zdetronizowana! Polscy i ukraińscy historycy dokonali bowiem sensacyjnego odkrycia, że już półtora wieku przed Compendium ferculorum wydano drukiem inną książkę kucharską w języku polskim – z tym że do naszych czasów nie zachował się niestety żaden kompletny egzemplarz. Wprawdzie poszlaki co do jej istnienia były znane już wcześniej, ale pewności nie było, a zachowane urywki podejrzewano o bycie XIX-wiecznymi falsyfikatami. Prześledźmy zatem historię tej nowej najstarszej polskiej książki kucharskiej, zanim wybierzemy z niej jakiś przepis – oczywiście dla początkujących.

„Kuchmistrzostwo”

Ryż ze śmietaną, cukrem i cynamonem

Kaszę z ryżu tak działaj: Weźmi ryżu, coć się widzi, a czystej śmietany, uwarz ją pierwej, a potym ten ryż wypłucz, a kładź do tej śmietany, a omaścisz masłem i mieszaj, aby się nie zewrzało, tedy będzie czysta kasza, a potem, gdy dasz na misę, posyp cynamonem i cukrem.
Zbiór dla kuchmistrza tak potraw jako i ciast robienia wypisany roku 1757 dnia 24 lipca, red. Jarosław Dumanowski, Switłana Bułatowa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021, s. 168
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tekst oryginalny:
Kaše z rajže velmi dobrá: Vezmi rajže, coť se zdá, a čisté smetany a svař tu smetanu prvé, potom tu rajži vypeř, a vlož do té smetany, a omasť máslem a míšej, ať se nesevře, a čistá bude kaše. A potom, když dáváš na mísu, pospi skořicí, cukrem a jez.
Kuchařství: O rozličných krměch, Staré Město pražské: Pavel Severín, 1535; cyt. w: Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927, s. 231

Tabela synchronistyczna

Pierwsze drukowane książki kucharskie w danym języku Dekada Wybrane wydarzenia w Europie dla orientacji
1451–1460

Johannes Gutenberg

• 1453, Konstantynopol – Turcy osmańscy pod wodzą sułtana Mehmeda II zdobywają stolicę wschodniego Cesarstwa Rzymskiego.
• 1455, Norymberga – Johannes Gutenberg (na ilustracji) drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki.

• Bartolomeo Platina (na ilustracji), De honesta voluptate et valetudine, Rzym ok. 1470 – po łacinie.

1461–1470

Bartolomeo Sacchi zwany Platiną

• 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament.
• 1466, Toruń – król polski Kazimierz Jagiellończyk i wielki mistrz krzyżacki Ludwig von Erlichshausen podpisują traktat pokojowy kończący wojnę trzynastoletnią i oddający Polsce dostęp do morza.

1471–1480

Hans Memling, Sąd Ostateczny, panel środkowy

• 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku Sąd Ostateczny (na ilustracji) pędzla Hansa Memlinga.
• 1473, Kraków – Kasper Straube drukuje ścienny kalendarz astrologiczny na rok 1474, najstarszy znany tekst wydrukowany w Polsce.

• Peter Wagner, Küchenmeisterei, Norymberga 1485 – po niemiecku.
Le Viandier, Paryż 1486 – po francusku.
• Bartolomeo Platina, De la honesta voluptate e valetudine, Wenecja 1487 – po włosku (przekład z łaciny).

1481–1490

Dama z gronostajem

• 1489, Kraków – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego, arcydziełem rzeźby gotyckiej.
• 1489, Mediolan – Leonardo da Vinci maluje Damę z gronostajem (na ilustracji), arcydzieło malarstwa renesansowego.

• Richard Pynson, The Boke of Cokery, Londyn 1500 – po angielsku.

1491–1500

Cristoffa Corombo

• 1492 – Cristoffa Corombo (na ilustracji) płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby.

1501–1510

Aleksander Jagiellończyk

• 1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk (na ilustracji) podpisuje konstytucję Nihil novi, ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną.

• Thomas van der Noot, Een notabel boecxken van cokeryen, Bruksela 1514 – po holendersku.
• Robert de Nola, Llibre del coch (strona tytułowa na ilustracji), Barcelona 1520 – po katalońsku.

1511–1520

Llibre del coch, strona tytułowa

• 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką.
• 1518, Kraków – król polski Zygmunt I poślubia mediolańską księżniczkę Bonę Sforzę.

• Robert de Nola, Libro de guisados, Toledo 1525 – po hiszpańsku (przekład z katalońskiego).

1521–1530

Niklas Koppernigk

• 1522, Grudziądz – kanonik warmiński Niklas Koppernigk (na ilustracji) wygłasza na sejmie pruskim przemówienie na temat polityki monetarnej.
• 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi dowodzonymi przez sułtana Sulejmana Wspaniałego.

• Pavel Severýn, Kuchařství, Praga 1535 – po czesku (przekład z niemieckiego).
Kuchmistrzostwo, Kraków ok. 1540 – po polsku (przekład z czeskiego).

1531–1540

Henryk VIII

• 1534, Londyn – król Henryk VIII (na ilustracji) zostaje głową Kościoła w Anglii.

Obrazki

Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.
Jarosław Dumanowski i Karol Okrasa prezentują ósmy tom serii Monumenta Poloniae Culinaria.



Przypisy

Bibliografia



◀️ Poprzedni 📜 Spis wpisów Następny ▶️
⏮️ Pierwszy 🎲 Losowy wpis Najnowszy ⏭️