Z wizytą w Soplicowie: Dalej w grzyby!

Wpis z serii: Z wizytą w Soplicowie Śniadanie u Sędziego Bigosu smak przedziwny Wieczerza w zamczysku W kuchni Wojskiego Ostatnia uczta staropolska Dalej w grzyby!

Wpis z serii:
Z wizytą w Soplicowie

Śniadanie u Sędziego
Bigosu smak przedziwny
Wieczerza w zamczysku
W kuchni Wojskiego
Ostatnia uczta staropolska
Dalej w grzyby!

---

Sezon grzybowy w pełni, w związku z czym proponuję ponowną wizytę w Soplicowie, żeby przypomnieć sobie, jak „uroczysty obrzęd grzybobrania” wyglądał w wykonaniu Sędziego Soplicy, jego domowników i znajomych.

Był gaj z rzadka zarosły, wysłany murawą; Po jej kobiercach, na wskroś białych pniów brzozowych, Pod namiotem obwisłych gałęzi majowych Snuło się mnóstwo kształtów, których dziwne ruchy, Niby tańce, i dziwny ubiór: istne duchy Błądzące po księżycu. […] Każdy w innej postawie: ten przyrósł do ziemi, Tylko oczyma kręci na dół spuszczonemi; Ów, patrząc wprost przed siebie, niby senny kroczy Jak po linie, ni w prawo, ni w lewo nie zboczy; Wszyscy zaś ciągle w różne schylają się strony Aż do ziemi, jak gdyby wybijać pokłony.

— Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, księga III, wersy 220–236

Państwo Wassonowie, autorzy książki o roli grzybów w dziejach i kulturze Rosji, zaproponowali ponad pół wieku temu podział narodów świata na dwie kategorie: mykofilne, czyli grzybolubne, oraz mykofobiczne, gdzie szczytem grzybowego ryzykanctwa jest zakup plastikowego pudełka z pieczarkami w supermarkecie. Za mykofobiczne Wassonowie uznają przede wszystkim wybrzeża Morza Północnego. Do mykofilnych natomiast zaliczają się przede wszystkim narody słowiańskie i bałtyjskie (w tym Polska i Litwa), a w Europie także Włochy.

Grzybobranie jest w Polsce czymś w rodzaju sportu narodowego.

Grzyby leśne – jest to pleśń z drzewa zgniłego wytłaczającego się przez wierzch ziemi i tam się organizująca! Większa połowa grzybów gwałtowną są trucizną, drugie mniej winne i za takowe znane. […] Corocznie ogłaszają gazety o wymarłych całych domach z jedzenia grzybów. Poprawiłże się kto po tym? Przypuszczam mizerakowi, który w nędzy szukając pożywienia, hazarduje się na lada jakie potrawy; bogatszym darować nie można, że przez źle wyrozumiały zbytek takowe pożerają plugastwa.

— Stanisław Trembecki: Pokarmy, w: Pisma wszystkie, t. 2, Warszawa: 1953, s. 206; cyt. w: Grażyna Szelągowska: Grzyby w polskiej tradycji kulinarnej, w: Studia i Materiały Ośrodka Kultury Leśnej, 16, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2017, s. 214

Wojna grzybów

„Chodźcie, grzyby, na wojnę! Grzybków wojnę!”
Grafika z gry komputerowej Mushroom Wars 2

Co mówił zajączek biegając po lasku? „Chodźcie, grzyby, na wojnę! Grzybków wojnę!” Odpowiedział koźlarz: „jam jeszcze kawaler, To ja nie pójdę na wojnę, grzybków wojnę.” Odrzekła mleczarka:* „jam wszak jeszcze panna, To ja nie pójdę na wojnę, grzybków wojnę.” Odpowiedział maślak, z grzybów najpodlejszy: „To ja nie pójdę na wojnę, grzybków wojnę.” Odrzekł zaś borowik, wszech grzybów pułkownik: „No to ja pójdę na wojnę, grzybków wojnę.” O je je jej, nie ma komu iść na wojnę! Wszystkie grzyby posiekam i gąski powywracam.

— piosenka ludowa cyt. w: Stanisław Windakiewicz: Prolegomena do „Pana Tadeusza”, Kraków: Gebethner i Wolff, 1918, s. 227–228, tłum. własne * Właściwie powinien być rydz, ale mleczarka (Lactarius volemus) to najbliżej spokrewniony jadalny grzyb o polskiej nazwie ludowej rodzaju żeńskiego. Ką kalbėjo zuikuželis po šilelį bėgiodamas? „Eikit grybai vainą! Grybužėlei vaina!“ Atsiliepė raudonikis: „juk aš esmu dar jaunikis, Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė rudmėsukė: „juk aš esmu dar mergiukė, Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė kazlekas, višų grybų pašlemykas: „Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė baravykas, višų grybų pulkaunykas, „Tai aš eisiu vainą, grybužėlei vaina.“ O ju ju jui, nėr kam eit į vainą! Visus grybus iškaposiu ir kelmučius išvartysiu. Tekst oryginalny: Ką kalbėjo zuikuželis po šilelį bėgiodamas? „Eikit grybai vainą! Grybužėlei vaina!“ Atsiliepė raudonikis: „juk aš esmu dar jaunikis, Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė rudmėsukė: „juk aš esmu dar mergiukė, Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė kazlekas, višų grybų pašlemykas: „Tai aš neisiu vainą, grybužėlei vaina.“ […] Atsiliepė baravykas, višų grybų pulkaunykas, „Tai aš eisiu vainą, grybužėlei vaina.“ O ju ju jui, nėr kam eit į vainą! Visus grybus iškaposiu ir kelmučius išvartysiu.

Przepisy

• Nakwaska, rydze z rusztu
• Szyttler, zupa grzybowa (borowikowa)
• Szyttler, pierożki z grzybów (borowików)

Pogardzone w braku

A kto schyla się ku nim, gdy błąd swój obaczy, zagniewany, grzyb złamie, albo nogą kopnie; tak szpecąc trawę, czyni bardzo nieroztropnie.

Inne pospólstwo grzybów pogardzone w braku Dla szkodliwości albo niedobrego smaku […] Na zielonym obrusie łąk jako szeregi Naczyń stołowych sterczą: tu z krągłymi brzegi Surojadki srebrzyste, żółte i czerwone, Niby czareczki różnym winem napełnione; Koźlak, jak przewrócone kubka dno wypukłe; Lejki, jako szampańskie kieliszki wysmukłe […]

— Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, księga III, wersy 270–279

• 

  Surojadki srebrzyste (gołąbek żółciowy)

• 

  Surojadki... żółte (gołąbek jasnożółty)

• 

  Surojadki... czerwone (gołąbek ciemnopurpurowy}

• 

  Koźlak, jak przewrócone kubka dno wypukłe (koźlarz sosnowy)

• 

  Lejki, jako szampańskie kieliszki wysmukłe (lejkowiec dęty)

– Na grzyby, w aromatów pełen las! – Na grzyby! Przed wyjazdem sprawdźmy gaz. Weźmy czegoś parę kropel, A na drzwiach wywieśmy o tem, Że ruszyliśmy w sobotę, Bo powzięliśmy ochotę Na grzyby. […] – Albo na ryby? […] – A może na ryby w grzybach? – Jak to? – Duszone! – A! Aha, no w sumie…

— Jeremi Przybora, Na ryby

Obrazki

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Atlas grzybów z 1905 r.

Bibliografia

• Grażyna Szelągowska: Grzyby w polskiej tradycji kulinarnej, w: Studia i Materiały Ośrodka Kultury Leśnej, 16, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2017, s. 213–225

◀️ Poprzedni	📜 Spis wpisów	Następny ▶️
⏮️ Pierwszy	🎲 Losowy wpis	Najnowszy ⏭️