Gastronomiczny Order Pomiana
Wstęp
Patron orderu -- guru galijskiej gastronomii
O Edwardzie Pożerskim herbu Pomian
Założyciel orderu -- ostatni szlachcic w Polsce Ludowej
Trochę ponad rok temu zgłosiłem się do prof. Jarosława Dumanowskiego, kierownika Centrum Dziedzictwa Kulinarnego na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, z zamiarem doktoryzowania się z historii kulinarnej. Nie miałem jednak jeszcze pomysłu, o czym konkretnie miałbym rozprawę doktorską napisać. Profesor zaproponował, żebym zajął się kolekcją przepisów kuchennych ze zbiorów Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Jeśli cokolwiek wiecie o tej placówce, to pewnie nie zdziwi Was moja pierwsza reakcja: przecież to jest muzeum zegarów słonecznych! No i rzeczywiście, unikatowa kolekcja zegarów słonecznych, którą w 1895 r. rozpoczął miejscowy lekarz, Feliks Przypkowski, a później rozbudował jego syn Tadeusz, jest największą chlubą jędrzejowskiego muzeum. Lecz Tadeusz Przypkowski nie tylko kontynuował pasję ojca, ale miał też różne własne; interesował się historią sztuki i astronomii, fotografią bromolejową, bibliofilstwem i ekslibrysami, heraldyką, a oprócz tego był też smakoszem i zbieraczem kulinariów.
- Rafał Zaczkowski, Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z Jędrzejowa
- Piotr Adamczewski, Mistrz propagandy
- Wywiad z Janem Przypkowskim
- Janusz Roszko, Ostatni szlachcic Rzeczypospolitej
- Janusz Roszko, Przypkowskiemu panegiryk ostatni
- Janusz Miliszkiewicz, Przypkowski i PRL; w: Spotkania z zabytkami, 10/1996, s. 35-37
- Janusz Roszko, Stefan Bratkowski: Ostatki staropolskie, Warszawa: Czytelnik, 1966
| Pamiętam doskonale to ostatnie święcone u Zamoyskiego.* W najbardziej uroczystym momencie najstarszy z nas, Alfred Lauterbach,† dyrektor zbiorów Zamku Królewskiego, miał dostojną przemowę. Ale kiedy doszedł do słów: „Tak tu wspaniale i spokojnie obchodzimy staropolskie święcone, w chwili, gdy ten Hitler… ten Hitler… ten Hitler”, nie mógł z tego Hitlera wybrnąć, dopóki mu Roman Jasiński‡ obok siedzący nie powiedział cicho: „w dupę jebany”, co też Lauterbach donośnie i uroczyście powtórzył. I zaszokowany tym skrzydlatym słowem usiadł czerwony jak burak! Zapanowała cisza, a stare ciotki Zamoyskiego próbowały udawać, że nie słyszały! Zamoyski wspaniale wyszedł z tej sytuacji. Wyjął z tylnej kieszeni dwa rewolwery i parokrotnie strzelił do stojących w rogach wypchanych wielkich niedźwiedzi. Ogary słysząc strzały, wyłamały drzwi i sforą zalały gości. W ten sposób sytuacja była delikatnie uratowana. |
| — Tadeusz Przypkowski, cyt w: Janusz Miliszkiewicz: Na początek -- zupa cebulowa przypkowska, w: Rzeczpospolita, 3 kwietnia 1999 * August Zamoyski (1893--1970), rzeźbiarz † Jan Alfred Lauterbach (1884--1943), historyk sztuki ‡ Roman Jasiński (1900--1987), pianista |
| Ojciec nigdy niczego nie ugotował. Nie potrafił. Nawet nie czynił w tej mierze żadnych prób. On był po prostu smakoszem. Znał się na dobrym jadle, pisał o nim i przede wszystkim mówił. No i oczywiście jadł. |
| — Piotr Maciej Przypkowski, cyt. w: Piotr Adamczewski: Mistrz propagandy, w: Polityka, 3 listopada 2006
|
Pierwsza sztuka świata
O poglądach Przypkowskiego na sztukę kulinarną
- Przekrój
- L'art et la science de la gastronomie dans les relations entre la France et la Pologne (brak kopii cyfrowej)
- referat wygłoszony na XII Międzynarodowym Kongresie Historii Nauki w Paryżu (sierpień 1968 r.)
Kapituła orderu
Gomułka i Cyrankiewicz
- Adam Miklasz, Luksus w PRL-u: Jak naprawdę żyła wtedy władza?
- Osobisty ochroniarz Gomułki i Gierka w Muzeum Życia w PRL
- Wywiad z Piotrem Lipińskim, autorem książki Cyrankiewicz, wieczny premier (https://tvn24.pl)
Lista członków kapituły
| Wizerunek | Imię i nazwisko (ur. -- zm.) |
Opis |
|---|---|---|
 |
Tadeusz Gronowski (1894–1990) |
Malarz i grafik.[1] Wielki mistrz kapituły. |
 |
Tadeusz Przypkowski (1905--1977) |
Gnomonik, historyk nauki i sztuki. Kanclerz kapituły. |
 |
Józef Cyrankiewicz (1911–1989) |
Premier |
 |
Lucjan Motyka (1915–2006) |
Minister kultury i sztuki |
 |
Adam Rapacki (1909–1970) |
Minister spraw zagranicznych |
 |
Edward Sznajder (1920--1978) |
Minister handlu wewnętrznego |
 |
Zygmunt Garstecki (1912–1988) |
Wiceminister kultury i sztuki |
 |
Jarosław Iwaszkiewicz (1894–1980) |
Poeta i pisarz, poseł na Sejm |
 |
Jan Brzechwa (1898–1966) |
Poeta i pisarz, prawnik. Zmarł w drugim roku działalności kapituły.[1] |
 |
Stanisław Konopka (1896--1982) |
Historyk medycyny, założyciel Głównej Biblioteki Lekarskiej |
 |
Andrzej Michałowski (ur. 1934) |
Wojewódzki konserwator zabytków w Kielcach |
 |
Aleksander Szczygieł (1906--1983) |
Fizjolog, założyciel Instytutu Żywności i Żywienia |
 |
Damazy Jerzy Tilgner (1904--1997) |
Agrotechnik, profesor technologii przetwórstwa mięsnego |
 |
Mirosław Żuławski (1913--1995) |
Pisarz, dyplomata, reprezentant Polski w Unesco |
Kawalerowie orderu
| Wizerunek | Imię i nazwisko (ur. -- zm.) |
Kraj zamieszkania* | Opis |
|---|---|---|---|
 |
Ang Kim Khoan 🔊 (1910–1978) |
 Kambodża |
Hotelarz, minister turystyki Kambodży,[2] dyrektor generalny sieci hoteli pod nazwą Khmerska Spółka Zajazdów Królewskich (Société khmère des Auberges royales).[3] Odznaczenie orderem odbyło się w Paryżu.[4] |
 |
Jean-Dominique Arnaboldi 🔊 (1919--1974)[5] |
 Francja |
Dziennikarz zajmujący się tematyką gastronomiczną, jeden z jurorów turnieju o Złotą Patelnię (Poêle d’or)[6] |
 |
Gian Giuseppe Brenna 🔊 (1920--2006) |
 Włochy |
Dentysta, z zamiłowania gastronom, delegat prowincji Como do Włoskiej Akademii Kulinarnej (Accademia Italiana della Cucina)[7] |
| |
André Hurtrel 🔊 (1917--1995) |
Francja |
Dziennikarz, założyciel Krajowego Związku Rzeczników Prasowych, prezes Narodowego Komitetu Gastronomicznego (Comité National de la Gastronomie), przewodniczący jury turnieju o Złotą Patelnię.[8] Przypkowskiego odznaczył komandorią Złotej Patelni za pracę nad polsko-francuskimi relacjami kulinarnymi.[9] |
 |
Stanisław Kozioł (1899--1974) |
 W. Brytania |
Właściciel londyńskiej restauracji Lucullus[10] |
| |
Władysław Edward Kucharski (1879--1973) |
 Polska |
Kucharz. Kucharzami byli też jego dziadek, ojciec, brat i syn. Gotował dla arystokratów i dyplomatów, m.in. dla Jarosława Iwaszkiewicza.[11] Po II wojnie światowej szef kuchni w Grand Hotelu w Sopocie oraz w ośrodku konferencyjno-wypoczynkowym Polskiej Akademii Nauk w pałacu w Jabłonnie.[12] |
| |
Édouard Longue 🔊 (1908--1989)[13] |
Francja |
Dziennikarz, pisarz, krytyk kulinarny, założyciel Francuskiego Towarzystwa Prasy Gastronomiczno-Turystycznej (Association française de la Presse gastronomique et touristique),[14] prezes Francuskiego Związku Dziennikarzy, Pisarzy i Redaktorów Gastronomów (Union française des journalistes, écrivains et éditeurs gastronomes),[15] wiceprezes Międzynarodowej Federacji Prasy Gastronomicznej (Fédération internationale de la Presse gastronomique),[16] w 1980 r. nagrodzony Złotym Piórem (Goldene Feder) przez Akademię Gastronomiczną Niemiec (Gastronomische Akademie Deutschlands). Siostrzeniec Edwarda Pożerskiego.[17] |
 |
Gianni Mantero 🔊 (1897–1985) |
Włochy |
Architekt, grafik, kolekcjoner ekslibrysów.[18] Związków z gastronomią nie udało mi się ustalić. |
 |
Roger Roucou 🔊 (1921--2012) |
Francja |
Właściciel lugduńskiej restauracji La Mère Guy, w latach 1983--87 prezes stowarzyszenia Białych Czapek Lugduńskich (Toques Blanches Lyonnaises),[19] a w latach 1988--91 prezes Stowarzyszenia Kuchmistrzów Francji (Maîtres Cuisiniers de France)[20] |
 |
Claude Terrail 🔊 (1918--2006) |
Francja |
Właściciel paryskiej restauracji La Tour d'Argent[21] |
| |
Grzegorz Stanisław Tomaszewski (1927--1999)[22] |
 Dania |
Kucharz, współzałożyciel duńskiej firmy Jensens Konserves produkującej konswery i zupy w puszce.[23] Później właściciel Instytutu Gastronomicznego (Gastronomisk Institut), czyli firmy oferującej doradztwo w zakresie gastronomii, w Hørsholm.[24] |
 |
Roger Topolinski 🔊 (1905--1994) |
Francja |
Właściciel paryskiej restauracji Lapérouse[25] |
 |
Redakcja tygodnika Przekrój | Polska |
Przypkowski i ,,sfafikowani" z nim dziennikarze często pisali o jego działalności właśnie na łamach Przekroju. Odznaczenie odebrał zastępca redaktora naczelnego Jan Kalkowski (1922--1989).[26] |
 |
Przedsiębiorstwo Pudliszki | Polska |
O pionierskiej roli zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach wspomniałem już kiedyś pisząc o historii keczupu. |
*) W chwili odznaczenia orderem Pomiana
- Na początek - zupa cebulowa przypkowska (Rzepa, dostęp płatny)
- Odznaka orderu na aukcji
- Order Pomiana (Przekrój, 1966)
- Janusz Miliszkiewicz, Mafia kolekcjonerska pod młotkiem (o orderze Pomiana)
- Z.T. Nowicki, Powrot Orderu Pomiana, Przegląd Gastronomiczny (brak dostępu)
Przepisy
Kotlet poż{e|a}rski
Homar po polsku Gronowskiej
- Homar po polsku
- Irena Gumowska: Obiad w pół godziny, Warszawa: Watra, 1980, s. 135
Przypkowska zupa cebulowa
| Przypkowska zupa cebulowa (pod tą nazwą spopularyzowana już wśród smakoszy Paryża, a nawet serwowana w najlepszej restauracji Madrytu, od pokoleń tradycyjnie podawana w rodzinie Przypkowskich. Posiadając wszelkie cechy staropolskiej kuchni, nie figuruje jednak w drukowanych książkach kucharskich). Półtora litra chudego rosołu wołowego, 6 dużych słodkich cebul (jeżeli cebule zbyt ostre, zupa wymaga lekkiego przysłodzenia), 6 kromek żytniego ciemnego razowego chleba, 30 do 40 g masła i do smaku: gałka muszkatołowa, imbir, goździki korzenne, pieprz, sól i o ile można curry, która przecież wreszcie do Polski dociera! Cebule w cienkich plastrach przysmażyć na maśle na złoto, kromki chleba zaś osobno przysmażyć na chrupiąco, pokruszyć i razem z cebulą rozgotować w rosole, przetrzeć przez gęste sito, dodać korzeni do smaku indywidualnego i o ile przy tym ostygła – podgrzać przed podaniem w głębokich czarkach, z kruchymi ciasteczkami. Aleksander Dumas w swych gastronomicznych rozważaniach podaje anegdotę, jak Stanisław Leszczyński spóźnił się o dwa dni na przyjęcie do królowej córki w Wersalu, przyrządzając na ten polski sposób doskonałą francuską zupę cebulową, jaką mu w gospodzie po drodze podali. |
| — Stefania Przypkowska: Garść kulinarnych polskich przepisów, w: Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977, s. 83
|
Obrazki
Tadeusz Przypkowski
Edward Pożerski herbu Pomian
Józef Cyrankiewicz
Sobieski i Marysieńka
Obiad kapituły orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. U prawego szczytu stołu siedzi gospodarz spotkania, wielki mistrz Tadeusz Gronowski, a u lewego stoi kanclerz kapituły Tadeusz Przypkowski.
Przypkowski (z prawej) wręcza odznaki orderu Pomiana Rogerowi Topolinskiemu (z lewej) i Jean-Dominique'owi Arnaboldiemu (Paryż, 1965)
Przypkowski z członkami francuskiego kolegium orderu Pomiana (Paryż, 1971)
Podkładka pod piwo z zegarem słonecznym
Tadeusz Gronowski w kuchni (1956)
Przypisy
- ↑ Mariusz Urbanek: Brzechwa nie dla dzieci, Iskry, 2023
- ↑ Ang Kim Khoan (1910–1978?), w: Nasir Abdoul-Carime: Association d'échanges et de formation pour les études khmères
- ↑ La société khmère des auberges royales : Un équipement touristique de grande classe, w: Le Monde diplomatique, Paris: październik 1963, s. 15
- ↑ Tadeusz Przypkowski: Przypkowski dekoruje, w: Przekrój, nr 1240, Kraków: 12 stycznia 1969, s. 8
- ↑ Jean Dominique Arnaboldi : Base de données des décès de l'insee, w: Généafrance
- ↑ Ghislaine Kapandji, Élie Morhange: Vente aux enchères gastronomique sous les auspices de Bacchus et de Comus…, Paris: 2016, s. 50--51
- ↑ Andrea Bambace: Campo di Tremezzina, una piazza dedicata a Gian Giuseppe Brenna, w: Espansione TV, Como: 27 września 2018
- ↑ Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
- ↑ Order Pomiana, w: Przekrój, 1095-96 (14-15/1966), Kraków: 4 kwietnia 1966, s. 8
- ↑ Andrzej W. Kaczorowski: Służba Bezpieczeństwa na tropach Tola z Łyczakowa, w: Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. X, 2014, s. 80--81 (przypis 45)
- ↑ Agnieszka Kuś: Pawłowa i Kucharski: Kto serwował Iwaszkiewiczom kurę po literacku?, w: Polskie Radio Czwórka, 25 października 2021
- ↑ Biogram dołączony do listy odznaczonych orderem Pomiana, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
- ↑ Acte de décès à Paris 18e arrondissement (75018) pour l'année 1989, w: Acte Décès
- ↑ Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
- ↑ Édouard Longue: Respect du goût d'autrui en gastronome, w: Feuille d'Avis du Valais, No 19, Sion: 23 stycznia 1968, s. 9
- ↑ Gastronomy and Gastronomes, w: H. L. Cracknell, G. Nobis: Practical Professional Gastronomy, London: Palgrave, 1985, s. 330
- ↑ Hervé This: Cours de gastronomie moléculaire n°2 : Les précisions culinaires, Éditions Belais – Éditions Quæ, 2010, s. 104, określa Édouarda Pomiane'a i Édouarda Longue'a jako ,,l'oncle et le neveu", co można rozumieć jako ,,wuj i siostrzeniec" albo ,,stryj i bratanek". Dorota Pietrzkiewicz: Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego, w: Studia Polonijne, 41, 2020, s. 78, podaje, że Edward Pożerski miał brata Witolda i siostrę Emilię. Zakładam, że jeśli obaj Édouardowie nosili różne nazwiska, to byli raczej wujem i siostrzeńcem.
- ↑ Gianni Mantero, w: British Museum
- ↑ Guide Toques Blanches Lyonnaises 2021, red. Hervé Bal, France Médias Internationnal, 2021, s. 26
- ↑ Notre histoire, w: Association des Maîtres Cuisiniers de France, Paris
- ↑ Frank J. Prial: Claude Terrail, 88, Model of a Restaurateur, Dies, w: The New York Times, 7 czerwca 2006
- ↑ Grzegorz Stanisław Georges 'Georg' Tomaszewski, w: Kendtes Gravsted
- ↑ Polsk kok fyldte Jensen på dåse, w: Bjarne Jensen: Bogen om Jensen, Turbine, 2017
- ↑ Samling af anmeldelser til handelsregistrene, Nr. 5, Handelsministeriet, 1968, s. 89
- ↑ Roger Topolinski : restaurant Lapérouse à Paris (France), w: È molto goloso, WordPress, 2 maja 2021
- ↑ Andrzej Klominek: Życie w Przekroju, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Most, 1995, s. 324--325
Bibliografia
- Piotr Adamczewski: Mistrz propagandy, w: Polityka, 3 listopada 2006
- Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977
- Jarosław Dumanowski, Dorota Dias-Lewandowska, Marta Sikorska: Staropolskie przepisy kulinarne: Receptury rozproszone z XVI--XVIII w. Źródła rękopiśmienne, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2017
- Maciej Jan Mazurkiewicz: Legumina z kasztanów i buraki w pasztecie: Książka kucharska Grodzińskich z Dębowej Góry (ok. 1829--1830 roku), Toruń: nakładem własnym, 2015
- Janusz Miliszkiewicz: Na początek -- zupa cebulowa przypkowska, w: Rzeczpospolita, 3 kwietnia 1999
- Janusz Roszko: Ostatni szlachcic Rzeczypospolitej, w: Przekrój, nr 1374, 1971, s. 4--5
- Janusz Roszko: Przypkowskiemu panegiryk ostatni, w: Przekrój, nr 1711, 1978, s. 11
- Joanna Sokołowska-Gwizdka: Na straży rodzinnej kolekcji (wywiad z Janem Przypkowskim), w: Culture Avenue, 30 lipca 2021
| [[|◀️ Poprzedni]] | 📜 Spis wpisów | Następny ▶️ |
| ⏮️ Pierwszy | 🎲 Losowy wpis | Najnowszy ⏭️ |