Otwórz menu główne
Z widelcem wśród książek

Gastronomiczny Order Pomiana

Wersja z dnia 22:55, 14 maj 2024 autorstwa Kpalion (dyskusja | edycje) (→‎Patron orderu: Guru galijskiej gastronomii)

Spis treści

Wstęp

 
Odznaka orderu Pomiana

Na aukcjach numizmatyczno-falerystycznych można czasami kupić odznakę orderu Pomiana. Chociaż order ów nie był nigdy odznaczeniem państwowym, to jego odznaki produkowała Mennica Państwowa, a dekoracji nimi dokonywano zwykle w polskich ambasadach z całym typowym dla tego rodzaju uroczystości zadęciem.

Odznaka orderowa ma formę trójkątnej, stylizowanej na kielich, złoconej tarczki o wymiarach 57×45 mm. Na kielichu wyobrażona jest w czarnej emalii głowa żubra ze skrzyżowanymi na niej nożem i widelcem. Odznakę wieszało się na żółtoczerwonej wstążce zakończonej metalową zapinką w kształcie czegoś, co przypomina pieróg. Do jej przechowywania było też ozdobne pudełko z powtórzoną na wieczku głową żubra oraz łacińskim mottem: ,,Materiam superat opus" (,,Materię przewyższa dzieło").[1]

Nóż, widelec, kielich i pieróg sugerują, że order musiał mieć coś wspólnego z jedzeniem i piciem. Ale komu i za co go przyznawano? Kto i dlaczego to robił? Skąd w ogóle pomysł na takie odznaczenie i skąd taka, a nie inna jego nazwa? No i co na tej odznace robi owa żubrza głowa? Na te wszystkie pytania postaram się odpowiedzieć w poniższym wpisie.

Patron orderu: Guru galijskiej gastronomii

 
Edward Pożerski h. Pomian (1875--1964), gastroenterolog i gastronom

Zacznijmy od początku, czyli od człowieka, którego imieniem -- a właściwie nazwą rodu herbowego -- order Pomiana został nazwany.

Edward Pożerski urodził się w 1875 r. w Paryżu. Jego rodzice byli uchodźcami po powstaniu styczniowym. W Paryżu chodził do polskiej szkoły, gdzie -- jak później pisał we wspomnieniach -- z reguły niedojadał, co wpłynęło na jego późniejsze zainteresowania gastronomiczne. Na studiach zainsteresował się fizjologią żywienia, a w 1902 r. został doktorem medycyny. Pracował w Instytucie Pasteura, gdzie zajmował się badaniem soków trawiennych.


  • Herb Pomian

Potrawa pierwsza: Czy Pożerski pożerskie pożerał kotlety?

Założyciel orderu: Ostatni Sarmata w Polsce Ludowej

Trochę ponad rok temu zgłosiłem się do prof. Jarosława Dumanowskiego, kierownika Centrum Dziedzictwa Kulinarnego na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, z zamiarem doktoryzowania się z historii kulinarnej. Nie miałem jednak jeszcze pomysłu, o czym konkretnie miałbym rozprawę doktorską napisać. Profesor zaproponował, żebym zajął się kolekcją przepisów kuchennych ze zbiorów Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Jeśli cokolwiek wiecie o tej placówce, to pewnie nie zdziwi Was moja pierwsza reakcja: przecież to jest muzeum zegarów słonecznych! No i rzeczywiście, unikatowa kolekcja zegarów słonecznych, którą w 1895 r. rozpoczął miejscowy lekarz, Feliks Przypkowski, a później rozbudował jego syn Tadeusz, jest największą chlubą jędrzejowskiego muzeum. Lecz Tadeusz Przypkowski nie tylko kontynuował pasję ojca, ale miał też różne własne; interesował się historią sztuki i astronomii, fotografią bromolejową, bibliofilstwem i ekslibrysami, heraldyką, a oprócz tego był też smakoszem i zbieraczem kulinariów.

  • Tadeusz Przypkowski

  • Tadeusz Przypkowski (1905–1977) – w fotelu pod portretem swojego ojca, Feliksa Przypkowskiego (1872–1951). Z prawej strony stoi jego syn, Piotr Maciej Przypkowski (ur. 1947), a po lewej – wnuk, Jan Aleksander Przypkowski (ur. 1973), obecny dyrektor Muzeum im. Przypkowskich.

  • Ekslibrys Przypkowskiego

  • Ekslibrys gastronomiczny Przypkowskiego

Pamiętam doskonale to ostatnie święcone u Zamoyskiego.* W najbardziej uroczystym momencie najstarszy z nas, Alfred Lauterbach,† dyrektor zbiorów Zamku Królewskiego, miał dostojną przemowę. Ale kiedy doszedł do słów: „Tak tu wspaniale i spokojnie obchodzimy staropolskie święcone, w chwili, gdy ten Hitler… ten Hitler… ten Hitler”, nie mógł z tego Hitlera wybrnąć, dopóki mu Roman Jasiński‡ obok siedzący nie powiedział cicho: „w dupę jebany”, co też Lauterbach donośnie i uroczyście powtórzył. I zaszokowany tym skrzydlatym słowem usiadł czerwony jak burak! Zapanowała cisza, a stare ciotki Zamoyskiego próbowały udawać, że nie słyszały! Zamoyski wspaniale wyszedł z tej sytuacji. Wyjął z tylnej kieszeni dwa rewolwery i parokrotnie strzelił do stojących w rogach wypchanych wielkich niedźwiedzi. Ogary słysząc strzały, wyłamały drzwi i sforą zalały gości. W ten sposób sytuacja była delikatnie uratowana.
— Tadeusz Przypkowski, cyt w: Janusz Miliszkiewicz: Na początek -- zupa cebulowa przypkowska, w: Rzeczpospolita, 3 kwietnia 1999
* August Zamoyski (1893--1970), rzeźbiarz
† Jan Alfred Lauterbach (1884--1943), historyk sztuki
‡ Roman Jasiński (1900--1987), pianista


Ojciec nigdy niczego nie ugotował. Nie potrafił. Nawet nie czynił w tej mierze żadnych prób. On był po prostu smakoszem. Znał się na dobrym jadle, pisał o nim i przede wszystkim mówił. No i oczywiście jadł.
— Piotr Maciej Przypkowski, cyt. w: Piotr Adamczewski: Mistrz propagandy, w: Polityka, 3 listopada 2006

Pierwsza sztuka świata

O poglądach Przypkowskiego na sztukę kulinarną

  • Sobieski i Marysieńka

  • Podkładka pod piwo z zegarem słonecznym

Potrawa druga: Co to są kołduny i jak się je je?

Według Pomiana

Kapituła orderu

Jednogłośnie‎ ‎postanowiono‎ ‎dążyć‎ ‎do‎ ‎przywrócenia dawnej‎ ‎sławy‎ ‎Polskiej‎ ‎Kuchni, jako‎ ‎wybitnemu‎ ‎działowi‎ ‎Polskiej‎ ‎Kultury,‎ ‎przez‎ ‎sprecyzowanie‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎podstawie‎ ‎nowej‎ ‎bazy‎ ‎ustrojowej‎ ‎wprowadzenie‎ ‎w życie‎ ‎jej‎ ‎pojęcia‎ ‎jako‎ ‎sztuki‎ ‎na naukowym‎ ‎podkładzie‎ ‎empirycznym‎ ‎czy‎ ‎badawczym,‎ ‎w przeciwieństwie‎ ‎do‎ ‎dotychczasowego‎ ‎jej‎ ‎traktowania‎ ‎jako zbiurokratyzowanego‎ ‎rzemiosła i‎ ‎przemysłu,‎ ‎co‎ ‎doprowadziło‎ ‎do jej‎ ‎tak‎ ‎powszechnie‎ ‎dyskutowanego‎ ‎upadku.‎
— Rezolucja przyjęta przez kapitułę orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego; cyt. w: Janusz Miliszkiewicz: Przypkowski i PRL, w: Spotkania z Zabytkami, nr 10 (116), Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, październik 1996, s. 36

  • Obiad kapituły orderu Pomiana w drugą rocznicę śmierci Edwarda Pożerskiego. U prawego szczytu stołu siedzi gospodarz spotkania, wielki mistrz Tadeusz Gronowski, a u lewego stoi kanclerz kapituły Tadeusz Przypkowski.

Gomułka i Cyrankiewicz

  • Józef Cyrankiewicz

Lista członków kapituły

Wizerunek Imię i nazwisko
(ur. -- zm.)		 Opis
  Tadeusz Gronowski
(1894–1990)		 Malarz i grafik.[2]
Wielki mistrz kapituły.
  Tadeusz Przypkowski
(1905--1977)		 Gnomonik, historyk nauki i sztuki.
Kanclerz kapituły.
  Józef Cyrankiewicz
(1911–1989)		 Premier
  Lucjan Motyka
(1915–2006)		 Minister kultury i sztuki
  Adam Rapacki
(1909–1970)		 Minister spraw zagranicznych
  Edward Sznajder
(1920--1978)		 Minister handlu wewnętrznego
 
 Zygmunt Garstecki
(1912–1988)		 Wiceminister kultury i sztuki
  Jarosław Iwaszkiewicz
(1894–1980)		 Poeta i pisarz, dyplomata, poseł na Sejm
  Jan Brzechwa
(1898–1966)		 Poeta i pisarz, radca prawny ZAiKS.
Zmarł w drugim roku działalności kapituły.[3]
  Stanisław Konopka
(1896--1982)		 Historyk medycyny, założyciel Głównej Biblioteki Lekarskiej
  Andrzej Michałowski
(ur. 1934)		 Wojewódzki konserwator zabytków w Kielcach
  Aleksander Szczygieł
(1906--1983)		 Fizjolog, założyciel Instytutu Żywności i Żywienia
  Damazy Jerzy Tilgner
(1904--1997)		 Agrotechnik, profesor technologii przetwórstwa mięsnego
  Mirosław Żuławski
(1913--1995)		 Pisarz, dyplomata, reprezentant Polski w Unesco

Potrawa trzecia: Z czego się robi homara po polsku?

  • 50 dag wędzonego dorsza
  • 2 marchewki (10 dag)
  • Połowa cytryny i natka pietruszki
  • 10 dag majonezu

Obrać dorsza tak, aby nie została ani jedna ość, i podzielić na cząstki. Marchewki obrać i zetrzeć na drobnej tarce. Skropić wszystko cytryną i razem wymieszać, dodając majonez. Przystroić natką pietruszki, a jeśli koniecznie chce się zaimponować potrawą, to można jeszcze domieszać oryginalnego homara lub kraby z puszki. I tak nikt się nie pozna, bo dorsz będzie różowy -- jak homar -- i równie smaczny, a przy tym nie tuczący. Ta świetna przystawka do obiadu -- tania, elegancka i smaczna -- jest specjalnością domu prof. Tadeusza Gronowskiego, nie tylko słynnego plastyka, ale i Kawalera Orderu Pomiana (odznaka dla smakoszy).

— Irena Gumowska: Obiad w pół godziny, Warszawa: Watra, 1980, s. 135

  • Tadeusz Gronowski w kuchni (1956)

  • Maria i Tadeusz Gronowscy

Kawalerowie orderu

  • Przypkowski (z prawej) wręcza odznaki orderu Pomiana Rogerowi Topolinskiemu (z lewej) i Jean-Dominique'owi Arnaboldiemu (Paryż, 1965)

  • Przypkowski z członkami francuskiego kolegium orderu Pomiana (Paryż, 1971)


Wizerunek Imię i nazwisko
(ur. -- zm.)		 Kraj zamieszkania* Opis
  Ang Kim Khoan 🔊
(1910–1978)		   Kambodża Hotelarz, minister turystyki Kambodży,[4] dyrektor generalny sieci hoteli pod nazwą Khmerska Spółka Zajazdów Królewskich (Société khmère des Auberges royales).[5]
Odznaczenie orderem odbyło się w Paryżu.[6]
  Jean-Dominique Arnaboldi 🔊
(1919--1974)[7]		   Francja Dziennikarz zajmujący się tematyką gastronomiczną, jeden z jurorów turnieju o Złotą Patelnię (Poêle d’or)[8]
  Gian Giuseppe Brenna 🔊
(1920--2006)		   Włochy Dentysta, z zamiłowania gastronom, delegat prowincji Como w Lombardii do Włoskiej Akademii Kulinarnej (Accademia Italiana della Cucina)[9]
  André Hurtrel 🔊
(1917--1995)		   Francja Dziennikarz, założyciel Krajowego Związku Rzeczników Prasowych, prezes Narodowego Komitetu Gastronomicznego (Comité National de la Gastronomie), przewodniczący jury turnieju o Złotą Patelnię.[10]
Przypkowskiego odznaczył komandorią Złotej Patelni za pracę nad polsko-francuskimi relacjami kulinarnymi.[11]
  Stanisław Kozioł
(1899--1974)		   W. Brytania Właściciel londyńskiej restauracji Lucullus[12]
  Władysław Edward Kucharski
(1879--1973)		   Polska Kucharz. Kucharzami byli też jego dziadek, ojciec, brat i syn. Gotował dla arystokratów i dyplomatów, m.in. dla Jarosława Iwaszkiewicza.[13] Po II wojnie światowej szef kuchni w Grand Hotelu w Sopocie oraz w ośrodku konferencyjno-wypoczynkowym Polskiej Akademii Nauk w pałacu w Jabłonnie.[14]
  Édouard Longue 🔊
(1908--1989)[15]		   Francja Dziennikarz, pisarz, krytyk kulinarny, założyciel Francuskiego Towarzystwa Prasy Gastronomiczno-Turystycznej (Association française de la Presse gastronomique et touristique),[16] prezes Francuskiego Związku Dziennikarzy, Pisarzy i Redaktorów Gastronomów (Union française des journalistes, écrivains et éditeurs gastronomes),[17] wiceprezes Międzynarodowej Federacji Prasy Gastronomicznej (Fédération internationale de la Presse gastronomique),[18] w 1980 r. nagrodzony Złotym Piórem (Goldene Feder) przez Akademię Gastronomiczną Niemiec (Gastronomische Akademie Deutschlands). Siostrzeniec Edwarda Pożerskiego.[19]
  Gianni Mantero 🔊
(1897–1985)		   Włochy Architekt, grafik, kolekcjoner ekslibrysów.[20]
Związków z gastronomią nie udało mi się ustalić.
  Roger Roucou 🔊
(1921--2012)		   Francja Właściciel lugduńskiej restauracji La Mère Guy, w latach 1983--87 prezes stowarzyszenia Białych Czapek Lugduńskich (Toques Blanches Lyonnaises),[21] a w latach 1988--91 prezes Stowarzyszenia Kuchmistrzów Francji (Maîtres Cuisiniers de France)[22]
  Claude Terrail 🔊
(1918--2006)		   Francja Właściciel paryskiej restauracji La Tour d'Argent[23]
  Grzegorz Stanisław Tomaszewski
(1927--1999)[24]		   Dania Kucharz, współzałożyciel duńskiej firmy Jensens Konserves produkującej konserwy i zupy w puszce.[25] Później właściciel Instytutu Gastronomicznego (Gastronomisk Institut), czyli firmy oferującej doradztwo w zakresie gastronomii, w Hørsholm pod Kopenhagą.[26]
  Roger Topolinski 🔊
(1905--1994)		   Francja Właściciel paryskiej restauracji Lapérouse[27]
  Redakcja tygodnika Przekrój   Polska Przypkowski i ,,sfafikowani" z nim dziennikarze często pisali o jego działalności właśnie na łamach Przekroju.
Odznaczenie odebrał zastępca redaktora naczelnego Jan Kalkowski (1922--1989).[28]
  Przedsiębiorstwo Pudliszki   Polska O pionierskiej roli zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pudliszkach wspomniałem już kiedyś pisząc o historii keczupu.
Odznaczenie odebrał dyrektor naczelny zakładu Zbyszko Trzeciakowski (1913–1989).[1]

‎*)‎ Kraj zamieszkania (bądź siedziby) -- w chwili odznaczenia orderem Pomiana

Potrawa czwarta: Przypkowska zupa króla Stanisława

  • Kobiety w kuchni u Przypkowskich
  • Anegdota Dumasa o Leszczyńskim i zupie cebulowej
Przypkowska zupa cebulowa (pod tą nazwą spopularyzowana już wśród smakoszy Paryża, a nawet serwowana w najlepszej restauracji Madrytu, od pokoleń tradycyjnie podawana w rodzinie Przypkowskich. Posiadając wszelkie cechy staropolskiej kuchni, nie figuruje jednak w drukowanych książkach kucharskich). Półtora litra chudego rosołu wołowego, 6 dużych słodkich cebul (jeżeli cebule zbyt ostre, zupa wymaga lekkiego przysłodzenia), 6 kromek żytniego ciemnego razowego chleba, 30 do 40 g masła i do smaku: gałka muszkatołowa, imbir, goździki korzenne, pieprz, sól i o ile można curry, która przecież wreszcie do Polski dociera! Cebule w cienkich plastrach przysmażyć na maśle na złoto, kromki chleba zaś osobno przysmażyć na chrupiąco, pokruszyć i razem z cebulą rozgotować w rosole, przetrzeć przez gęste sito, dodać korzeni do smaku indywidualnego i o ile przy tym ostygła – podgrzać przed podaniem w głębokich czarkach, z kruchymi ciasteczkami. Aleksander Dumas w swych gastronomicznych rozważaniach podaje anegdotę, jak Stanisław Leszczyński spóźnił się o dwa dni na przyjęcie do królowej córki w Wersalu, przyrządzając na ten polski sposób doskonałą francuską zupę cebulową, jaką mu w gospodzie po drodze podali.
— Stefania Przypkowska: Garść kulinarnych polskich przepisów, w: Maja Berezowska, Stefania Przypkowska, Tadeusz Przypkowski, Magdalena Samozwaniec: Łyżka za cholewą, a widelec na stole: mała kulinarna silva rerum, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977, s. 83

  • Król Stanisław Leszczyński doprawia zupę cebulową.
    Mal. Maja Berezowska (1970)

  • Przypkowska zupa cebulowa.
    Ryt. Tadeusz Przypkowski

Losy orderu

Przypisy

  1. ↑ Michał Niemczyk: Antykwariat Numizmatyczny: AUKCJA 30 Jubileuszowa, Warszawa: nakładem własnym, 25 września 2021, s. 353
  2. ↑ Adrian Sobieszczański: Twórczość Tadeusza Gronowskiego w latach 20. na przykładzie wybranych realizacji, w: Varsavianista, Warszawa: Fundacja Hereditas, 12 maja 2024
  3. ↑ Mariusz Urbanek: Brzechwa nie dla dzieci, Iskry, 2023
  4. ↑ Ang Kim Khoan (1910–1978?), w: Nasir Abdoul-Carime: Association d'échanges et de formation pour les études khmères
  5. ↑ La société khmère des auberges royales : Un équipement touristique de grande classe, w: Le Monde diplomatique, Paris: październik 1963, s. 15
  6. ↑ Tadeusz Przypkowski: Przypkowski dekoruje, w: Przekrój, nr 1240, Kraków: 12 stycznia 1969, s. 8
  7. ↑ Jean Dominique Arnaboldi : Base de données des décès de l'insee, w: Généafrance
  8. ↑ Ghislaine Kapandji, Élie Morhange: Vente aux enchères gastronomique sous les auspices de Bacchus et de Comus…, Paris: 2016, s. 50--51
  9. ↑ Andrea Bambace: Campo di Tremezzina, una piazza dedicata a Gian Giuseppe Brenna, w: Espansione TV, Como: 27 września 2018
  10. ↑ Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
  11. ↑ Order Pomiana, w: Przekrój, 1095-96 (14-15/1966), Kraków: 4 kwietnia 1966, s. 8
  12. ↑ Andrzej W. Kaczorowski: Służba Bezpieczeństwa na tropach Tola z Łyczakowa, w: Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. X, 2014, s. 80--81 (przypis 45)
  13. ↑ Agnieszka Kuś: Pawłowa i Kucharski: Kto serwował Iwaszkiewiczom kurę po literacku?, w: Polskie Radio Czwórka, 25 października 2021
  14. ↑ Biogram dołączony do listy odznaczonych orderem Pomiana, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
  15. ↑ Acte de décès à Paris 18e arrondissement (75018) pour l'année 1989, w: Acte Décès
  16. ↑ Le Souillagais Pierre Arnal « Poêle d’Or » 1969, w: Souillas.net
  17. ↑ Édouard Longue: Respect du goût d'autrui en gastronome, w: Feuille d'Avis du Valais, No 19, Sion: 23 stycznia 1968, s. 9
  18. ↑ Gastronomy and Gastronomes, w: H. L. Cracknell, G. Nobis: Practical Professional Gastronomy, London: Palgrave, 1985, s. 330
  19. ↑ Hervé This: Cours de gastronomie moléculaire n°2 : Les précisions culinaires, Éditions Belais – Éditions Quæ, 2010, s. 104, określa Édouarda Pomiane'a i Édouarda Longue'a jako ,,l'oncle et le neveu", co można rozumieć jako ,,wuj i siostrzeniec" albo ,,stryj i bratanek". Dorota Pietrzkiewicz: Francusko-polskie życie Edwarda Aleksandra Pożerskiego, w: Studia Polonijne, 41, 2020, s. 78, podaje, że Edward Pożerski miał brata Witolda i siostrę Emilię. Zakładam, że jeśli obaj Édouardowie nosili różne nazwiska, to byli raczej wujem i siostrzeńcem.
  20. ↑ Gianni Mantero, w: British Museum
  21. ↑ Guide Toques Blanches Lyonnaises 2021, red. Hervé Bal, France Médias Internationnal, 2021, s. 26
  22. ↑ Notre histoire, w: Association des Maîtres Cuisiniers de France, Paris
  23. ↑ Frank J. Prial: Claude Terrail, 88, Model of a Restaurateur, Dies, w: The New York Times, 7 czerwca 2006
  24. ↑ Grzegorz Stanisław Georges 'Georg' Tomaszewski, w: Kendtes Gravsted
  25. ↑ Polsk kok fyldte Jensen på dåse, w: Bjarne Jensen: Bogen om Jensen, Turbine, 2017
  26. ↑ Samling af anmeldelser til handelsregistrene, Nr. 5, Handelsministeriet, 1968, s. 89
  27. ↑ Roger Topolinski : restaurant Lapérouse à Paris (France), w: È molto goloso, WordPress, 2 maja 2021
  28. ↑ Andrzej Klominek: Życie w Przekroju, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Most, 1995, s. 324--325

Bibliografia

Źródło: „http://zwidelcemwsrodksiazek.pl/index.php?title=Gastronomiczny_Order_Pomiana&oldid=9785”