Otwórz menu główne

Zmiany

Tego jeść nie będziecie, bo jest obrzydliwością

Dodane 44 bajty, 23:15, 22 lip 2022
brak opisu edycji
{{data|'''???''' lipca 2022}}
[[File:Stempel koszerności.jpg|thumb|upright|Stempel koszerności z hebrajskim napisem כשר ("koszer"„koszer”) z okresu międzywojennego (lustrzane odbicie).<br>{{small|Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu}}]]
Czytelnicy pytają, redakcja odpowiada! Zostałem kiedyś poproszony o to, żebym w przystępny sposób wytłumaczył, co to znaczy, że coś jest albo nie jest koszerne. Wprawdzie ten blog skupia się zwykle na kuchni polskiej, ale kuchnia żydowska przez stulecia rozwijała się tuż obok tej pierwszej i często wymieniały się przepisami. Żeby lepiej poznać polską tradycję kulinarną warto zatem dowiedzieć się też czegoś o tym, co jadają Żydzi – i jaki wpływ na ich zwyczaje żywieniowe ma ich religia. Nawet w czasach, gdy większość Żydów i Polaków żyła w tym samym kraju, Polacy-chrześcijanie mieli przeważnie co najwyżej bardzo powierzchowne pojęcie o zasadach wyznaniowych, którymi kierowali się ich żydowscy sąsiedzi – i ''vice versa''. Dziś ta wiedza jest niewątpliwie jeszcze bardziej nikła.
Znowu mamy dwa warunki, które muszą być spełnione równocześnie: zwierzę musi mieć zarówno płetwy, jak i łuski. Te kryteria pozwalają spożywać wiele popularnych gatunków ryb, jak śledź, łosoś, dorsz, tuńczyk czy szczupak. Z karpiami trzeba uważać, bo niektóre odmiany nie mają łusek lub mają ich tylko kilka. Uczeni w Piśmie doprecyzowali, że tych łusek musi być co najmniej trzy, więc w razie wątpliwości, trzeba te łuski policzyć. Co więcej, łuski muszą być widoczne gołym okiem i dać się łatwo zeskrobać bez uszkodzenia skóry, przez co odpadają takie ryby jak węgorz, jesiotr czy rekin. Poza tym wszystko, co żyje w wodzie, a nie jest rybą, a więc wszelkie owoce morza, jest niekoszerne.
Niektórzy z Was mogli słyszeć o "kawiorze „kawiorze po żydowsku"żydowsku”. Tymczasem wszystko, co pochodzi od nieczystego zwierzęcia, jest nieczyste – zatem nie tylko mięso, ale też np. mleko czy jaja. Nie dajcie się zatem oszukać: jeśli jesiotr nie jest koszerny, to kawior z jesiotra niestety też nie. "Kawior" „Kawior” żydowski to nic innego niż smażona gęsia wątróbka, posiekana tak drobno, żeby nieco przypominała rybią ikrę – przynajmniej z wyglądu, bo ze smaku zdecydowanie nie.
=== Ptaki ===
{{Cytat
| Po czym Bóg pobłogosławił Noego i jego synów, mówiąc do nich: "Bądźcie „Bądźcie płodni i mnóżcie się, abyście zaludnili ziemię. Wszelkie zaś zwierzę na ziemi i wszelkie ptactwo powietrzne niechaj się was boi i lęka. Wszystko, co się porusza na ziemi, i wszystkie ryby morskie zostały oddane wam we władanie. Wszystko, co się porusza i żyje, jest przeznaczone dla was na pokarm, tak jak rośliny zielone, daję wam wszystko. Nie wolno wam tylko jeść mięsa z krwią życia. {{...}}"
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia Online
=== Pierwociny ===
Ale, żeby nie było za łatwo, to z pokarmami roślinnymi też wiążą się pewne ograniczenia. Najbardziej oczywiste jest to, że ponieważ nie wolno jeść "małych zwierząt"„małych zwierząt”, to wszystko, co robaczywe, jest niekoszerne.
Na tym jednak nie koniec. W czasach świątynnych obowiązywały Żydów różne daniny z płodów rolnych, które musieli składać kapłanom. Między innymi były to daniny z pierwocin, czyli z pierwszych w danym okresie zbiorów danego produktu. Na przykład zboża, które wyrosło wczesną wiosną, nie można było spożywać w żadnej postaci, dopóki części tego zboża nie zaniosło się do świątyni na Święto Przaśników (''Pesach'').
}} }}
Teraz świątyni już nie ma, ale przepisy, które nakazują odczekać, zanim zboża czy owoce będzie można jeść, obowiązują nadal. Z tym że jest tu pewna furtka dla Żydów w diasporze. Zwróćcie uwagę, że oba powyższe przykazania poprzedzone są kwalifikacją: "Kiedy „Kiedy wejdziecie do ziemi, którą Ja wam dam"dam”. Można to rozumieć w ten sposób, że skoro Żydzi otrzymali Prawo w czasie, kiedy błądzili po pustyni, to logiczne, że przepisy rolnicze tego Prawa miały zastosowanie dopiero wtedy, gdy doszli wreszcie do żyznej ziemi obiecanej, czyli dzisiejszego Izraela. Ale jest też taka interpretacja, że do dzisiaj owe zasady obowiązują tylko na terenie Izraela, a Żydzi w innych krajach nie muszą się nimi przejmować (o ile nie spożywają produktów roślinnych z Izraela importowanych).
=== Wino ===
}} }}
Żeby nie było wątpliwości, co liczy się jako "praca"„praca”, uczeni w Piśmie ułożyli listę 39 czynności – głównie różnych zajęć rolniczych i budowlanych oraz związanych z produkcją tekstyliów i wyrobów skórzanych – którym Żydzi nie mogą się oddawać w szabat. I tak, Żydom tego dnia nie wolno:
<nomobile>{|
}}</ref>
Podobnie jak nabiał i mleko, tak też produkty, które są zakazane podczas Paschy, mogą "pobrudzić" „pobrudzić” inne artykuły spożywcze oraz wszelkie przyrządy i powierzchnie, z którymi się zetkną. Dlatego, gdy przychodzi święto Paschy, to wszystkie blaty i urządzenia kuchenne, jak zlewy i piekarniki, trzeba dokładnie wyczyścić, żeby nie zostały na nich najmniejsze drobinki czegokolwiek zakwaszonego. Mniejsze sprzęty, jak naczynia i sztućce, używane zwykle w ciągu roku, chowa się do szafek, a ze specjalnych paschalnych szafek wyciąga się paschalne naczynia i sztućce. Pamiętacie, jak pisałem, że w żydowskiej kuchni są po trzy zestawy naczyń i sztućców? To nie do końca prawda. Potrzeba bowiem aż sześciu zestawów:
<nomobile>{|
[[File:Śmietanka migdałowa.jpg|thumb|Migdałowa „śmietanka” do kawy oznakowana jako neutralna (''parve'') i koszerna na święto Paschy (''kosher for Passover''). Litera U wpisana w O to symbol Unii Ortodoksyjnej, największej organizacji ortodoksyjnych Żydów w Stanach Zjednoczonych, która wydała certyfikat koszerności dla tego produktu.]]
Jak już nadmieniłem, istnieją specjalne organizacje poświadczające koszerność produktów spożywczych, restauracji, hoteli itp. Zatrudnieni w nich rabini skrupulatnie liczą łuski na rybach, sprawdzają, czy rytualnie ubita krowa nie ma zmian chorobowych w płucach, pilnują, czy zakład produkcyjny sprzedaje cały swój "zakwas" „zakwas” przed Paschą albo czy restauracja używa osobnych naczyń do mięsa i nabiału, itd. I jeśli wszystko się zgadza, to wydają odpowiedni certyfikat koszerności. Czasami certyfikat koszerności można znaleźć nawet na produktach, których koszerność wydaje się oczywista. Może to powodować wesołość u nie-Żydów, którzy podejrzewają jakiś przekręt, widząc gdzieś np. butelkę koszernej wody mineralnej. Niektórzy wyobrażają sobie, że rabin robi koszerną wodę, tak jak ksiądz katolicki robi wodę święconą: bierze zwykłą wodę, odmawia nad nią jakąś modlitwę, inkasuje należność i oto mamy wodę koszerną! Tymczasem rabin nie czyni trefnej wody koszerną, tylko poświadcza, że już jest koszerna. W tym celu sprawdza na przykład, czy w zakładzie, w którym jest butelkowana, nie płynęła tymi samymi rurami, którymi wcześniej puszczano coś niekoszernego.
Ostatecznie jednak to, czy coś jest koszerne, czy nie, zależy w dużej mierze od interpretacji przepisów. Do większości tego, co napisałem wyżej, ktoś mógłby się przyczepić, że jego rabin ma inny pogląd na ten czy inny szczegół. Dlatego od certyfikowania koszerności są różne organizacje, stosujące nieco odmienne kryteria. Jeszcze większa rozbieżność jest wśród zwykłych Żydów – zarówno w teorii, czyli w poglądach na to, co jest, a co nie jest koszerne – jak i w praktyce, czyli w tym, na ile chce im się wszystkich tych zasad przestrzegać. Oczywiście są tacy, którzy nie wezmą do ust niczego, co mogliby jakkolwiek podejrzewać o trefność.
[[File:Katz's Deli - Lunch.jpg|thumb|left|Kanapka Reubena zawiera mięso i ser, więc nie jest koszerna, ale jest żydowska.]]
Jest wielu Żydów, którzy zasady ''kaszrut'' uważają za starożytne przesądy i łamią je z pełną świadomością. Dlatego nie należy mylić kuchni żydowskiej z kuchnią koszerną. Żydowskie delikatesy w Stanach Zjednoczonych często sprzedają kanapkę Reubena – złożoną z kromek pszenno-razowego chleba, grubych plastrów peklowanej wołowiny i stopionego ementalera. Choć oczywiście niekoszerna, to jednak jest częścią żydowskiej kultury kulinarnej. Na krakowskim Kazimierzu znajdziemy wiele restauracji serwujących potrawy, które mogą do złudzenia przypominać tradycyjne koszerne smakołyki; ale jeśli stosują produkty bez certyfikatu koszerności, używają tych samych sprzętów do mięsa i nabiału, nie sprzedają swojego "zakwasu" „zakwasu” przed Paschą itd. – to na pewno nie są koszerne, a co najwyżej "w „w stylu koszernym"koszernym”. Są Żydzi, którzy na pewno nie będą w takich miejscach jeść, a innym nie robi to różnicy.
Są też Żydzi, którzy niby przestrzegają zasad ''kaszrut'', ale dość liberalnie. Na przykład w domu jedzą koszernie, traktując to bardziej jako część swojego dziedzictwa narodowego niż wymóg religijny, ale poza domem chodzą do niekoszernych restauracji. Niektórzy stosują coś w rodzaju domniemania koszerności: jeśli nie widać, że coś jest ewidentnie niekoszerne, to można to jeść. Wśród mniej religijnych Żydów amerykańskich wykształcił się zwyczaj jadania w chińskich knajpach (zwłaszcza w chrześcijańskie święta, kiedy chrześcijańskie restauracje bywały zamknięte). Kuchnia chińska koszerną nie jest, ale mała ilość nabiału nabiału oraz fakt, że wieprzowina czy krewetki są drobno posiekane i ukryte wewnątrz pierożków czy sajgonek, sprawia, że jest akceptowalna dla Żydów, którzy reguł koszerności chcą się trzymać, ale nie nazbyt kurczowo.<ref> {{Cyt