10 315
edycji
Zmiany
Po okresie ogólnego zamieszania związanego z inwazją Filistynów (to od nich pochodzi nazwa „Palestyna”) i innych „Ludzi z Morza” oraz upadkiem wielkich cywilizacji późnej Epoki Brązu, Kananici z gór podbili podupadłe miasta Kananitów nizinnych, narzucając im swoje zwyczaje i tworząc dwa nowe państewka: najpierw Izrael, ze stolicą w Samarii, a nieco później Judę, trochę mniejszą i bardziej na południu, ze stolicą w Jerozolimie. W obu państwach wyznawano w zasadzie nadal dawną kananejską religię, z tym że na północy na czele panteonu stał jeszcze dawny semicki El (stąd nazwa państwa: ''Jisra El'', czyli „rządzi El”), podczas gdy w Judzie za głównego boga uznano Jahwego, który nie bardzo wiadomo, skąd się wziął.
{| classcellspacing="wikitable" 0 cellpadding=5 style="width: 100%; font-size:90%; border-width:0;"
|- valign=top
| Epoka Brązustyle="background-color: PaleGoldenrod; width: 5%" | | style="background-color: LightSteelBlue; text-align:left; width: 21%" | Początek I tysiąclecia p.n.e. (początek Epoki Żelaza) <br>Królestwa Izraela i Judy cieszą się względną niezależnością. Budowa świątyni jerozolimskiej.| style="background-color: MediumAquamarine; text-align:left; width: 13%" | 722 r.p.n.e. <br>Izrael podbity przez Asyryjczyków.| style="background-color: GreenYellow; text-align:left; width: 4%" | | colspanstyle="background-color: Turquoise; text-align:left; width: 19%" | 539 r.p.n.e. <br>Panowanie Persów. Odbudowa świątyni jerozolimskiej. Wpływ zoroastryzmu na judaizm. '''Estera i Mordechaj'''.| style="background-color: Thistle; text-align:left; width: 18%" rowspan=2 | 332 r.p.n.e. <br>Judea w rękach kolejnych państw hellenistycznych. Wpływ filozofii greckiej na judaizm.| style="background-color: LightSteelBlue; text-align:left; width: 7 %" rowspan=2 | 140 r.p.n.e. <br>'''Powstanie Machabeuszy''' i utworzenie Królestwa Judei pod panowaniem Hasmonejczyków.| Epoka Żelazastyle="background-color: DarkSalmon; text-align:left; width: 12%" rowspan=2 | 63 r.p.n.e. <br>Panowanie Rzymian. Zburzenie drugiej świątyni w 70 r.n.e.
|- valign=top
| colspan=2 style="widthbackground-color: 5%" | | style="widthPaleGoldenrod; text-align: 21%left" | Początek I Późniejsza połowa II tysiąclecia p.n.e. Królestwa Izraela i Judy cieszą się względną niezależnością.| style="width: 13%" | 722 r.p.n.e. Izrael podbity (koniec Epoki Brązu) <br>Kraina Kanaan zamieszkana przez Asyryjczykówzachodniosemickich Kananitów.| stylecolspan="width: 4%" | | 3 style="widthbackground-color: 19%" | Panowanie Persów. Odbudowa świątyni jerozolimskiej. Wpływ zoroastryzmu na judaizm.| style="width: 18%" rowspan=2 | Panowanie kolejnych państw hellenistycznych. Wpływ filozofii greckiej na judaizm.| style="widthGreenYellow; text-align: 7%left" | Powstanie Machabeuszy i powstanie Królestwa Judei pod panowanie Hasmonejczyków587 r.| style="width: 12%" | |- valign=top| colspan=2 | Późniejsza połowa II tysiąclecia p.n.e. Kraina Kanaan zamieszkana przez zachodniosemickich Kananitów.| colspan=3 | <br>Świątynia jerozolimska zburzona. Niewola Babilońska.| colspan=2 | Panowanie Rzymian. Początek chrześcijaństwa. Zburzenie drugiej świątyni w 70 r.n.e.
|}
Tymczasem Asyria pozbierała się po upadku i zaczęła odbudowywać swoje imperium, używając przy tym nowej broni, jeszcze lepszej niż z brązu, tym samym dając początek Epoce Żelaza. W 720 r.p.n.e. Sargon II podbił Izrael i deportował izraelicką elitę wgłąb Asyrii, a Juda stała się asyryjskim lennem. W tych warunkach Jerozolima rosła w siłę, a świątynia Jahwego (i początkowo także jego żony, Aszery) w tym mieście stała się głównym ośrodkiem religijnym dla mieszkańców nie tylko Judy, lecz i podbitego Izraela. Ale w międzyczasie Babilon wyrósł na główne mocarstwo Bliskiego Wschodu i podbił Asyrię razem z Izraelem, a w 587 r.p.n.e. Nabuchodonozor II zdobył Jerozolimę, świątynię Jahwego zburzył, zaś judejską elitę deportował wgłąb Babilonii. O Izraelitach uprowadzonych do Asyrii (tzw. zaginionych plemionach) wszelki słuch zaginął, za to o Judejczykach, którzy trafili do niewoli nad rzekami Babilonu, wiadomo, że [https://www.youtube.com/watch?v=l3QxT-w3WMo siedzieli i płakali.] Ale nie wszyscy; niektórzy się zasymilowali, przyjmując nawet podwójne hebrajsko-babilońskie imiona (przykłady za chwilę).
Niewola babilońska nie trwała długo, bo już pół wieku później imperium babilońskie zostało wchłonięte przez jeszcze większe imperium perskie. Władca Persji, Cyrus Wielki, uznał, że do rządzenia tak wielkim państwem niezbędna jest pewna doza decentralizacji, dlatego wygnanej elicie żydowskiej pozwolił na powrót do ojczyzny, żeby tam w jego imieniu rządziła. Warunek był taki, że przedstawiciele nowych starych elit, mieli za zadanie spisać zbiór praw i mitów, który byłby wspólny dla wszystkich mieszkańców dawnych królestw Judy i Izraela. I tak zaczęły powstawać pierwsze wersje ksiąg propagujących wiarę w Jahwego jako jedynego boga Żydów, które z czasem miały stać się zalążkiem Biblii. Tymczasem zbabilonizowani Żydzi, którzy nie wrócili, pozatrudniali się w perskiej administracji państwowej – zarówno w stołecznej Suzie (na terytorium dzisiejszego Iranu, blisko granicy z Irakiem), jak i w różnych zakątkach olbrzymiego państwa, które rozciągało się od Nilu po Indus.