Zmiany

Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
clean up
[[File:Melozzo da Forlì 001.jpg|thumb|upright=.9|left|Papież Sykstus IV mianuje Bartolomea Platinę, autora pierwszej drukowanej książki kucharskiej na świecie, prefektem Biblioteki Watykańskiej.<br>{{small|Mal. Melozzo da Forlì (ok. 1477).}}]]
Oczywiście ręczne przepisywanie książek było mocno pracochłonne, a&nbsp;tym samym drogie (i&nbsp;to pomimo stosunkowo niskich kosztów robocizny w&nbsp;dawnych czasach). Poza tym mało kto umiał czytać, toteż książki kucharskie (tak jak i&nbsp;książki w&nbsp;ogóle) były dobrem rzadkim i&nbsp;luksusowym. Ta sytuacja zaczęła się zmieniać wraz z&nbsp;wynalezieniem przez Johannesa Gutenberga prasy drukarskiej z &nbsp;ruchomą czcionką. Pierwszą książkę (była to, rzecz jasna, Biblia) przy użyciu swojego wynalazku wydał Gutenberg w&nbsp;1455&nbsp;r. Już 15 lat później ukazała się w&nbsp;Rzymie, oczywiście po łacinie, pierwsza drukowana książka kucharska, pt.: ''De honesta voluptate et valetudine'' (''O uczciwej przyjemności i&nbsp;dobrym zdrowiu''). Jej autorem był sekretarz i&nbsp;bibliotekarz papieski Bartolomeo Sacchi (1421–1481), lepiej znany pod pseudonimem Platina, chociaż większość receptur wziął z&nbsp;wcześniejszej rękopiśmiennej książki Martina do Como pt.: ''Libro de arte coquinaria'' (''Księga sztuki kucharskiej''). A&nbsp;kolejne 15 lat później wydano w&nbsp;Norymberdze pierwszą drukowaną książkę kucharską w&nbsp;języku nowożytnym, mianowicie niemiecką ''Küchenmeisterei'' Petera Wagnera. Do końca XV&nbsp;w. ukazały się też pierwsze drukowane zbiory receptur kuchennych po francusku, po włosku i&nbsp;po angielsku, zaś w&nbsp;pierwszej połowie XVI&nbsp;w. – także po holendersku, po katalońsku, po hiszpańsku i&nbsp;wreszcie po czesku. Ta ostatnia książka, wydana w&nbsp;1535&nbsp;r. przez Pavla Severýna i&nbsp;zatytułowana: ''Kuchařství'', była, jak łatwo się domyślić, przekładem wcześniej wspomnianej pozycji niemieckiej.
A jak długo trzeba było czekać na pierwszą drukowaną książkę kucharską w&nbsp;języku polskim?
Następny rozdział jest „o&nbsp;rybach”, czyli o&nbsp;żywności typowo postnej. Jest tu wiele przepisów na karpia, szczupaka, sztokfisz (czyli suszonego dorsza), a&nbsp;także na łososia, węgorza, piskorze, minogi oraz raki. Sporo miejsca zajmują tu przepisy na różne galarety, a&nbsp;szczególnie wykwintny jest tu pierwszy przepis, na „kisielicę z&nbsp;karpiów czterech barw”, czyli na karpia w&nbsp;kwaśnej galarecie z&nbsp;żuru, w&nbsp;czterech kolorach: czarnym (barwionym krwią), brunatnym (cynamonem), zielonym (natką pietruszki) oraz białym (śmietaną). To też raczej dla kucharzy bardziej zaawansowanych.
Przepis na zwierzynę bawołową albo żubrową (tylko że z &nbsp;wołowiną zamiast grubej dziczyzny), a &nbsp;także na różne rodzaje kisielic, odtworzył Maciej Nowicki, szef kuchni Muzeum Pałacu Króla Jana III w &nbsp;Wilanowie, z &nbsp;pomocą prof. Dumanowskiego, w &nbsp;[https://vod.tvp.pl/programy,88/historia-kuchni-polskiej-odcinki,1235711/odcinek-4,S01E04,1273194 czwartym odcinku serialu ''Historia kuchni polskiej'',] który poświęcony jest właśnie ''Kuchmistrzostwu''.
Trzeci rozdział to „karmie sobotniej wypisanie”. Ów sobotni pokarm to potrawy przewidziane na post sobotni, a&nbsp;więc łagodniejszy od piątkowego i&nbsp;dopuszczający spożywanie nabiału. W&nbsp;tym rozdziale dominują przepisy na rozmaite kluski i&nbsp;kasze oraz farmuszki, czyli zupy zagęszczane żółtkami. Na końcu, w&nbsp;niewydzielonym wyraźnie czwartym rozdziale, są jeszcze – częściowo już nam znane – przepisy na ocet. Zostańmy jednak przy kaszach. Słowo „kasza” miała dawniej nieco szersze znaczenie niż dzisiaj i&nbsp;obejmowało wszystkie potrawy o&nbsp;konsystencji kaszy. Można było na przykład podsmażyć jabłka, przetrzeć je przez sito i&nbsp;to była kasza z&nbsp;jabłek.
Do wykonania tego przepisu użyłem śmietany 30%, którą jednak rozrzedziłem nieco mlekiem. Cukru – trzcinowego, bo buraczanego w&nbsp;XVI&nbsp;w. nie znano – dodałem już na etapie gotowania, żeby dobrze się rozpuścił. Na koniec posypałem ryż sproszkowanym cynamonem – i&nbsp;gotowe! Smakowało przyjemnie – jak ryż ze śmietaną, cukrem i&nbsp;cynamonem.
A gdyby ktoś chciał sobie wybrać jakieś inne przepisy z &nbsp;najstarszej polskiej książki kucharskiej, to mam dobrą wiadomość: cały ''Zbiór dla kuchmistrza'' został w &nbsp;2011 &nbsp;r. naukowo zredagowany przez państwa Bułatową i &nbsp;Dumanowskiego, i &nbsp;[https://sklep.wilanow-palac.pl/zbior-dla-kuchmistrza-tak-potraw-jako-ciast-robienia-wypisany-roku-1757-dnia-24-lipca-p-641.html wydany przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.] W &nbsp;ten sposób po prawie półtysiącleciu od pierwszego wydania receptury z &nbsp;''Kuchmistrzostwa'' ponownie ukazały się drukiem.
== Tablica synchronistyczna ==
Na koniec, w &nbsp;charakterze podsumowania: mała tabelka, mająca pokazać, kiedy i&nbsp;w&nbsp;jakiej kolejności ukazywały się pierwsze drukowane książki kucharskie w&nbsp;poszczególnych językach europejskich do połowy XVI&nbsp;w. – na tle wybranych wydarzeń z&nbsp;historii ogólnej.
{{clear}}
| valign=top style="text-align: left;" |
• 1453, Konstantynopol – Turcy osmańscy pod wodzą sułtana Mehmeda&nbsp;II zdobywają stolicę wschodniego Cesarstwa Rzymskiego.</br>
• 1455, Moguncja – Johannes Gutenberg (<big>☚</big>) drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu prasy drukarskiej z &nbsp;ruchomą czcionką.
|-
| valign=bottom style="text-align: left;" |

Menu nawigacyjne