Lista światowego dziedzictwa kulinarnego: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 14: | Linia 14: | ||
|- | |- | ||
| '''[https://ich.unesco.org/en/RL/mediterranean-diet-00884 Dieta śródziemnomorska]''' | | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/mediterranean-diet-00884 Dieta śródziemnomorska]''' | ||
− | | style="text-align: left"| Chorwacja, Cypr, Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia, Włochy || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=XFiIgmwFzzk|szer=200|poz=left|opis=''Mediterranean diet''}} | + | | style="text-align: left"| Chorwacja,<br> Cypr,<br> Grecja,<br> Hiszpania,<br> Maroko,<br> Portugalia,<br> Włochy || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=XFiIgmwFzzk|szer=200|poz=left|opis=''Mediterranean diet''}} |
|- | |- | ||
| '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/dolma-making-and-sharing-tradition-a-marker-of-cultural-identity-01188 Dolma]''''' – gołąbki z liści winogron i faszerowane warzywa || Azerbejdżan || 2017 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=WaLRpY9iSjI|szer=200|poz=left|opis=''Dolma making and sharing tradition''}} | | '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/dolma-making-and-sharing-tradition-a-marker-of-cultural-identity-01188 Dolma]''''' – gołąbki z liści winogron i faszerowane warzywa || Azerbejdżan || 2017 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=WaLRpY9iSjI|szer=200|poz=left|opis=''Dolma making and sharing tradition''}} | ||
Linia 23: | Linia 23: | ||
|- | |- | ||
| rowspan=2 | '''Herbata''' [https://ich.unesco.org/en/RL/culture-of-ay-tea-a-symbol-of-identity-hospitality-and-social-interaction-01685 po turecku] i [https://ich.unesco.org/en/RL/traditional-tea-processing-techniques-and-associated-social-practices-in-china-01884 po chińsku]<br>(zobacz też: [[Kawa czy herbata?]]) | | rowspan=2 | '''Herbata''' [https://ich.unesco.org/en/RL/culture-of-ay-tea-a-symbol-of-identity-hospitality-and-social-interaction-01685 po turecku] i [https://ich.unesco.org/en/RL/traditional-tea-processing-techniques-and-associated-social-practices-in-china-01884 po chińsku]<br>(zobacz też: [[Kawa czy herbata?]]) | ||
− | | style="text-align: left"| Azerbejdżan, Turcja || 2022 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=we17NAZ93J8|szer=200|poz=left|opis=''Culture of Çay (tea), a symbol of identity, hospitality and social interaction''}} | + | | style="text-align: left"| Azerbejdżan, <br>Turcja || 2022 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=we17NAZ93J8|szer=200|poz=left|opis=''Culture of Çay (tea), a symbol of identity, hospitality and social interaction''}} |
|- | |- | ||
| Chiny || 2022 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=Oe6kGFmFLnc|szer=200|poz=left|opis=''Traditional tea processing techniques and associated social practices in China''}} | | Chiny || 2022 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=Oe6kGFmFLnc|szer=200|poz=left|opis=''Traditional tea processing techniques and associated social practices in China''}} | ||
|- | |- | ||
| '''[https://ich.unesco.org/en/RL/yald-chella-01877 Jalda]''' – uroczysta kolacja spożywana w krajach dawnej Persji w noc przesilenia zimowego, w której szczególną rolę odgrywają czerwone owoce (granaty, arbuzy, winogrona, [https://pl.wikipedia.org/wiki/Głożyna_pospolita głożyna]) | | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/yald-chella-01877 Jalda]''' – uroczysta kolacja spożywana w krajach dawnej Persji w noc przesilenia zimowego, w której szczególną rolę odgrywają czerwone owoce (granaty, arbuzy, winogrona, [https://pl.wikipedia.org/wiki/Głożyna_pospolita głożyna]) | ||
− | | style="text-align: left"| Afganistan, Iran || 2022 || [[File:Yalda Night Table Amsterdam 2011 Photo by Pejman Akbarzadeh Persian Dutch Network.jpg|200px|Stół zastawiony na Jaldę]] | + | | style="text-align: left"| Afganistan, <br>Iran || 2022 || [[File:Yalda Night Table Amsterdam 2011 Photo by Pejman Akbarzadeh Persian Dutch Network.jpg|200px|Stół zastawiony na Jaldę]] |
|- | |- | ||
| rowspan=2 | '''Kawa''' [https://ich.unesco.org/en/RL/turkish-coffee-culture-and-tradition-00645 po turecku] i [https://ich.unesco.org/en/RL/arabic-coffee-a-symbol-of-generosity-01074 po arabsku]<br>(zobacz też: [[Kawa czy herbata?]]) || Turcja || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=CLo_GwNxR1E|szer=200|poz=left|opis=''Turkish coffee culture and tradition''}} | | rowspan=2 | '''Kawa''' [https://ich.unesco.org/en/RL/turkish-coffee-culture-and-tradition-00645 po turecku] i [https://ich.unesco.org/en/RL/arabic-coffee-a-symbol-of-generosity-01074 po arabsku]<br>(zobacz też: [[Kawa czy herbata?]]) || Turcja || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=CLo_GwNxR1E|szer=200|poz=left|opis=''Turkish coffee culture and tradition''}} | ||
|- | |- | ||
− | | style="text-align: left"| Arabia Saudyjska, Katar, Oman, | + | | style="text-align: left"| Arabia Saudyjska, <br>Katar, <br>Oman, <br>Zjedn. Emiraty Arabskie || 2015 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=cf4u5UavkKQ|szer=200|poz=left|opis=''Arabic coffee, a symbol of generosity''}} |
|- | |- | ||
| '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/ceremonial-keskek-tradition-00388 Keşkek]''''' – potrawa z kaszy pszennej lub jęczmiennej z gotowanym mięsem przyrządzana uroczyście przy dźwiękach muzyki na specjalne okazje || Turcja || 2011 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=UDwhfotWAfw|szer=200|poz=left|opis=''Ceremonial Keşkek tradition''}} | | '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/ceremonial-keskek-tradition-00388 Keşkek]''''' – potrawa z kaszy pszennej lub jęczmiennej z gotowanym mięsem przyrządzana uroczyście przy dźwiękach muzyki na specjalne okazje || Turcja || 2011 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=UDwhfotWAfw|szer=200|poz=left|opis=''Ceremonial Keşkek tradition''}} | ||
Linia 49: | Linia 49: | ||
|- | |- | ||
| '''[https://ich.unesco.org/en/RL/knowledge-know-how-and-practices-pertaining-to-the-production-and-consumption-of-couscous-01602 Kuskus]''' – drobna kasza z pszenicy twardej wyrabiana w krajach Magrebu | | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/knowledge-know-how-and-practices-pertaining-to-the-production-and-consumption-of-couscous-01602 Kuskus]''' – drobna kasza z pszenicy twardej wyrabiana w krajach Magrebu | ||
− | | style="text-align: left"| Algieria, Maroko, Mauretania, Tunezja || 2020 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=8q3DFyrljSo|szer=200|poz=left|opis=''Les savoirs, savoir-faire et pratiques liés à la production et à la consommation du couscous''}} | + | | style="text-align: left"| Algieria, <br>Maroko, <br>Mauretania, <br>Tunezja || 2020 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=8q3DFyrljSo|szer=200|poz=left|opis=''Les savoirs, savoir-faire et pratiques liés à la production et à la consommation du couscous''}} |
|- | |- | ||
| '''[https://ich.unesco.org/en/RL/ancient-georgian-traditional-qvevri-wine-making-method-00870 Kwewri]''' – wielkie ceramiczne amfory, które Gruzini napełniają winem i zakopują w ziemi, żeby dojrzewało || Gruzja || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=NN5ziogyxP0|szer=200|poz=left|opis=''Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method''}} | | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/ancient-georgian-traditional-qvevri-wine-making-method-00870 Kwewri]''' – wielkie ceramiczne amfory, które Gruzini napełniają winem i zakopują w ziemi, żeby dojrzewało || Gruzja || 2013 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=NN5ziogyxP0|szer=200|poz=left|opis=''Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method''}} | ||
Linia 55: | Linia 55: | ||
| rowspan=2 | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/lavash-the-preparation-meaning-and-appearance-of-traditional-bread-as-an-expression-of-culture-in-armenia-00985 Lawasz]''', zwany też [https://ich.unesco.org/en/RL/flatbread-making-and-sharing-culture-lavash-katyrma-jupka-yufka-01181 '''katyrmą''' lub '''jufką'''] – płaski przaśny chleb pieczony w zachodniej i środkowej Azji || Armenia || 2014 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=1NAzjPSZr4I|szer=200|poz=left|opis=''Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional Armenian bread''}} | | rowspan=2 | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/lavash-the-preparation-meaning-and-appearance-of-traditional-bread-as-an-expression-of-culture-in-armenia-00985 Lawasz]''', zwany też [https://ich.unesco.org/en/RL/flatbread-making-and-sharing-culture-lavash-katyrma-jupka-yufka-01181 '''katyrmą''' lub '''jufką'''] – płaski przaśny chleb pieczony w zachodniej i środkowej Azji || Armenia || 2014 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=1NAzjPSZr4I|szer=200|poz=left|opis=''Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional Armenian bread''}} | ||
|- | |- | ||
− | | style="text-align: left"| Azerbejdżan, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Turcja || 2016 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=bCOVtnQE3sE|szer=200|poz=left|opis=''Flatbread making and sharing culture: Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka''}} | + | | style="text-align: left"| Azerbejdżan, <br>Iran, <br>Kazachstan, <br>Kirgistan, <br>Turcja || 2016 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=bCOVtnQE3sE|szer=200|poz=left|opis=''Flatbread making and sharing culture: Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka''}} |
|- | |- | ||
| '''[https://ich.unesco.org/en/RL/hawker-culture-in-singapore-community-dining-and-culinary-practices-in-a-multicultural-urban-context-01568 Mała gastronomia]''' Singapuru, łącząca elementy chińskich, malajskich, indyjskich i europejskich tradycji kulinarnych || Singapur || 2020 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=KOJLVclAY_4|szer=200|poz=left|opis=''Hawker culture in Singapore''}} | | '''[https://ich.unesco.org/en/RL/hawker-culture-in-singapore-community-dining-and-culinary-practices-in-a-multicultural-urban-context-01568 Mała gastronomia]''' Singapuru, łącząca elementy chińskich, malajskich, indyjskich i europejskich tradycji kulinarnych || Singapur || 2020 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=KOJLVclAY_4|szer=200|poz=left|opis=''Hawker culture in Singapore''}} | ||
Linia 64: | Linia 64: | ||
|- | |- | ||
| '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/nawrouz-novruz-nowrouz-nowrouz-nawrouz-nauryz-nooruz-nowruz-navruz-nevruz-nowruz-navruz-01161 Nouruz]''''' – perski Nowy Rok, obchodzony w równownoc wiosenną m.in. poprzez spożycie uroczystego posiłku | | '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/nawrouz-novruz-nowrouz-nowrouz-nawrouz-nauryz-nooruz-nowruz-navruz-nevruz-nowruz-navruz-01161 Nouruz]''''' – perski Nowy Rok, obchodzony w równownoc wiosenną m.in. poprzez spożycie uroczystego posiłku | ||
− | | style="text-align: left"| Afganistan, Azerbejdżan, Indie, Iran, Irak, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan || 2016 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=5NfrnoMO0Fs|szer=200|poz=left|opis=''Nawrouz, Novruz, Nowrouz…''}} | + | | style="text-align: left"| Afganistan, <br>Azerbejdżan, <br>Indie, <br>Iran, <br>Irak, <br>Kazachstan, <br>Kirgistan, <br>Pakistan, <br>Tadżykistan, <br>Turcja, <br>Turkmenistan, <br>Uzbekistan || 2016 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=5NfrnoMO0Fs|szer=200|poz=left|opis=''Nawrouz, Novruz, Nowrouz…''}} |
|- | |- | ||
| '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/nsima-culinary-tradition-of-malawi-01292 Nsima]''''' – wschodnioafrykańska papka z mąki kukurydzianej || Malawi || 2017 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=jG_-e7y9F34|szer=200|poz=left|opis=''Nsima, culinary tradition of Malawi''}} | | '''''[https://ich.unesco.org/en/RL/nsima-culinary-tradition-of-malawi-01292 Nsima]''''' – wschodnioafrykańska papka z mąki kukurydzianej || Malawi || 2017 || {{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=jG_-e7y9F34|szer=200|poz=left|opis=''Nsima, culinary tradition of Malawi''}} |
Wersja z 01:17, 7 lip 2023
Spośród zwyczajów wpisanych przez Unesco na listy Światowego Dziedzictwa Niematerialnego wybrałem te, które uważam za mające charakter kulinarny. Są to wpisy dotyczące konkretnych potraw lub napojów, rytualnych posiłków, bądź całych tradycji kulinarnych czy dietetycznych. Nie uwzględniłem natomiast wpisów dotyczących tradycyjnych metod produkcji surowców spożywczych (rolniczych, zbierackich, pasterskich, łowieckich, rybackich, pszczelarskich itd.). Tabelka będzie aktualizowana wraz z nowymi wpisami na listę Unesco.
Prawo zgłaszania swoich zwyczajów na listę mają tylko te państwa, które przyjęły konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród sygnatariuszy nie ma m.in. Afryki Południowej, Australii, Izraela, Kanady, Rosji, Wielkiej Brytanii ani Stanów Zjednoczonych.
Tradycja | Kraje zgłaszające | Rok wpisania | Filmik (po ang. lub franc.) |
---|---|---|---|
Bagietka (zobacz też: Czy poolish wymyślili Polacy?) |
Francja | 2022 | |
Barszcz ukraiński | Ukraina | 2022 | |
Ceebu jën (czyt.: ciebu dzien) – senegalska potrawa z ryżu, ryby i warzyw (zobacz też: Ani z papryki, ani ze Szczecina) |
Senegal | 2021 | |
Dieta śródziemnomorska | Chorwacja, Cypr, Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia, Włochy |
2013 | |
Dolma – gołąbki z liści winogron i faszerowane warzywa | Azerbejdżan | 2017 | |
Ftira – maltański płaski chleb na zakwasie | Malta | 2020 | |
Harissa – pasta z ostrych papryczek wyrabiana w krajach Magrebu | Tunezja | 2022 | |
Herbata po turecku i po chińsku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Azerbejdżan, Turcja |
2022 | |
Chiny | 2022 | ||
Jalda – uroczysta kolacja spożywana w krajach dawnej Persji w noc przesilenia zimowego, w której szczególną rolę odgrywają czerwone owoce (granaty, arbuzy, winogrona, głożyna) | Afganistan, Iran |
2022 | |
Kawa po turecku i po arabsku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Turcja | 2013 | |
Arabia Saudyjska, Katar, Oman, Zjedn. Emiraty Arabskie |
2015 | ||
Keşkek – potrawa z kaszy pszennej lub jęczmiennej z gotowanym mięsem przyrządzana uroczyście przy dźwiękach muzyki na specjalne okazje | Turcja | 2011 | |
Kimjang – koreańska sztuka wyrobu kimchi, czyli pikantnych kiszonek z warzyw i owoców morza | Korea Południowa | 2013 | |
Korea Północna | 2015 | ||
Krakelingen – okrągłe precelki, pod koniec karnawału rozrzucane ze wzgórza mieszkańcom flandryjskiego miasteczka Geraardsbergen przez członków władz miejskich, którzy wcześniej wypijają po pucharze wina razem z pływającą w nim żywą płotką (zobacz też: Bajgle, precle, obwarzanki) |
Belgia | 2010 | |
Kuchnia meksykańska | Meksyk | 2010 | |
Kumys (po kazachsku) lub ajrag (po mongolsku) – napój alkoholowy z kobylego mleka wyrabiany przez pasterzy koni ze stepów środkowej Azji | Kazachstan | 2018 | |
Mongolia | 2019 | ||
Kuskus – drobna kasza z pszenicy twardej wyrabiana w krajach Magrebu | Algieria, Maroko, Mauretania, Tunezja |
2020 | |
Kwewri – wielkie ceramiczne amfory, które Gruzini napełniają winem i zakopują w ziemi, żeby dojrzewało | Gruzja | 2013 | |
Lawasz, zwany też katyrmą lub jufką – płaski przaśny chleb pieczony w zachodniej i środkowej Azji | Armenia | 2014 | |
Azerbejdżan, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Turcja |
2016 | ||
Mała gastronomia Singapuru, łącząca elementy chińskich, malajskich, indyjskich i europejskich tradycji kulinarnych | Singapur | 2020 | |
Mansaf – jordańska potrawa z jagnięciny lub koźlęciny gotowanej w sosie z owczego lub koziego jogurtu, podawana z kaszą bulgur lub z ryżem oraz z przaśnym chlebem o grubości naleśnika | Jordania | 2022 | |
Mesir macunu (czyt.: mesjir madżunu) – cukierki z masy krówkowej zmieszanej z 41 rodzajami ziół i przypraw, które w okolicach równonocy wiosennej rozrzuca się z dachów i minaretów Meczetu Sułtana w Magnezji na wybrzeżu egejskim Turcji, na pamiątkę legendy o tym, jak taka pasta uleczyła matkę Sulejmana Wspaniałego | Turcja | 2012 | |
Nouruz – perski Nowy Rok, obchodzony w równownoc wiosenną m.in. poprzez spożycie uroczystego posiłku | Afganistan, Azerbejdżan, Indie, Iran, Irak, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan |
2016 | |
Nsima – wschodnioafrykańska papka z mąki kukurydzianej | Malawi | 2017 | |
Oku-noto no Aenokoto – obrzęd odprawiany dwa razy w roku przez rolników z półwyspu Noto w Japonii, polegający na zaproszeniu ducha pola ryżowego do swojego domu na ofiarną ucztę złożoną m.in. z ryżu, fasoli i ryby | Japonia | 2009 | |
Oshitushi shomagongo – święto zbiorów dzikich owoców maruli, z których lud Owambo w północnej Namibii wyrabia wino zwane omagongo | Namibia | 2015 | |
Pierniki północnochorwackie | Chorwacja | 2010 | |
Pilaw, zwany też palawem (po tadżycku) lub palowem (po uzbecku) – potrawa z ryżu, mięsa i warzyw przyrządzana w Azji zachodniej i środkowej | Tadżykistan | 2016 | |
Uzbekistan | 2016 | ||
Piwo belgijskie | Belgia | 2016 | |
Pizza neapolitańska | Włochy | 2017 | |
Posiłek gastronomiczny Francuzów – francuski zwyczaj wspólnego celebrowania dobrego jedzenia i picia podczas specjalnych okazji | Francja | 2010 | |
Raengmyon – pochodzący z Pjongjangu chłodnik z makaronu gryczanego zalanego zimnym wywarem mięsnym z dodatkiem mięsa, warzyw i jajek | Korea Północna | 2022 | |
Rum jasny kubański | Kuba | 2022 | |
Slava – dzień świętego patrona danej rodziny (rodzaj kolektywnych imienin) obchodzony w Serbii poprzez uroczysty posiłek, w którym główną rolę odgrywa slawski kołacz | Serbia | 2014 | |
Śliwowica serbska | Serbia | 2022 | |
Święto Smoczych Łodzi obchodzone w Chinach na pamiątkę tego, jak poeta Qū Yuán (czyt.: ćchu jłen; IV/III w.p.n.e.), niczym Wanda Krakówna, w obliczu obcej inwazji utopił się w rzece. W ramach obchodów spożywa się zongzi (czyt.: cąkcy), czyli czworościenne knedle z kleistego ryżu z mięsnym lub słodkim nadzieniem, które gotuje się zawinięte w liście bambusa, oraz pije się xiónghuáng jiǔ (czyt.: siąchłan ciuł), czyli wino ryżowe lub jaglane z dodatkiem sproszkowanego realgaru (czerwonego minerału złożonego głównie z siarczku arsenu). | Chiny | 2009 | |
Washoku – tradycyjna kuchnia japońska celebrowana szczególnie podczas obchodów Nowego Roku | Japonia | 2013 |