Zmiany

| [Miejscowe] supermarkety zgromadziły już tysiące przepysznych „paczkis” (wymawiaj: „punczki”) z okazji tłustego wtorku {{...}} „Paczkis” narodziły się w Polsce jako element [okresu] ucztowania i świętowania, który kończy się w „dniu paczki” [ang.: „Paczki day”], czyli w „tłusty wtorek”, ostatni dzień przed środą popielcowąŚrodą Popielcową, kiedy zaczyna się Wielki Post. {{...}} „Paczkis” robi się z kulek ciasta drożdżowego z dodatkiem tłuszczu i jajek, które się smaży i szprycuje rozmaitymi nadzieniami, a na koniec pokrywa cukrem pudrem albo lukrem. „Paczki” znaczy po polsku „mały pakunek”. Tradycyjnie wypełnia się je powidłami z suszonych śliwek lub moreli, ale robi się też takie z bardziej konwencjonalnymi nadzieniami, jak malinowe, cytrynowe, czy z kremem bawarskim.

Zacznijmy od kwestii językowej. „Pączek” to oczywiście zdrobnienie od „pąka”, czyli czegoś, co – jak pąk kwiatowy czy liściowy – jest okrągłe i&nbsp;nabrzmiałe, krótko mówiąc: ''pękate'' – i&nbsp;to tak, że jeśli ''napęcznieje'' jeszcze bardziej, to może ''pęknąć''. Wszystkie te słowa ''wypączkowały'' zepewne zapewne z&nbsp;wyrazu dźwiękonaśladowczego: jeśli coś pęka, to słychać „pęk!”<ref> {{Cyt

Jak się okazuje, podwyższenie (albo zwężenie, albo ścieśnienie – językoznawcy nie mogą się zdecydować, jak to nazwać) nosowego ''ǫ'' do nosowego ''ų'' (czyli właściwie ''ǫ&#769;'') jest zjawiskiem dość powszechym powszechnym w&nbsp;wymowie gwarowej. Z&nbsp;„punczkami” lub „pónczkami” (pisownia nie jest tu ujednolicona, no bo gwarą na ogół się nie pisze) można się spotkać na dość dużym obszarze, od Warmii poprzez Kujawy, Wielkopolskę, Sieradzczyznę aż po Śląsk<ref>{{Cyt

Przejdźmy do kwestii kalendarzowej: dlaczego w&nbsp;Ameryce za Dzień Pączka uchodzi Tłusty Wtorek, a&nbsp;nie Tłusty Czwartek? A&nbsp;może należałoby to pytanie odwrócić: dlaczego w&nbsp;Polsce za kulminację karnawału uważa się nie ostatni dzień przed Wielkim Postem, co byłoby raczej logiczne, tylko akurat szósty, licząc wstecz od Środy Popielcowej? Tak czy siak, oba tłuste dni mają wyraźny związek z&nbsp;następującym po nich postem. Generalnie w&nbsp;karnawale chodziło przecież o&nbsp;to, żeby się wyszumieć i&nbsp;najeść na zapas, a&nbsp;także , żeby zużyć zapasy żywności, która w&nbsp;poście była zabroniona i&nbsp;która nie wytrzymałaby do Wielkanocy. Na początek zatem przyglądnijmy się temu, jak dawniej poszczono. A&nbsp;że dawniej do postów podchodzono na ogół poważniej niż dziś, to i&nbsp;okresy przedpostne przeżywano bardziej żywiołowo.

Poszczono w&nbsp;Polsce nie tylko w&nbsp;każdy piątek, ale też w&nbsp;soboty i&nbsp;środy, w&nbsp;wigilię każdego z&nbsp;kilkudziesięciu ważniejszych świąt, w&nbsp;tzw. suche dni raz na kwartał, no a&nbsp;do tego jeszcze w&nbsp;adwencie i&nbsp;w Wielki Post, które niegdyś trwały dłużej niż dzisiaj. W&nbsp;sumie, średnio co drugi dzień był postny.<ref>''Ibid.'', s.&nbsp;158</ref> Obecnie Wielki Post obejmuje 40 dni przez przed Wielkanocą, nie licząc sześciu niedziel, które są po drodze. Dawniej post zaczynał się jeszcze 17 dni wcześniej, ale już w&nbsp;średniowieczu ten dodatkowy post uznano za opcjonalny, tworząc tzw. przedpoście, czyli okres przygotowania do postu właściwego. Uważniejsi czytelnicy być może pamietająpamiętają, że o&nbsp;przedpościu wspominałem już, pisząc [[Bajgle, precle, obwarzanki|o preclach i&nbsp;obwarzankach]], czyli o&nbsp;tradycyjnie postnych wypiekach, oraz o&nbsp;wizycie księżnej mazowieckiej u&nbsp;polskiej królowej Jadwigi. Odwiedziny miały miejsce właśnie w&nbsp;przedpościu; święta Jadwiga zjadła wtedy tylko postne śledzie z&nbsp;obwarzankami, podczas gdy nie aż tak święta księżna raczyła się kurczakiem, rezygnując z&nbsp;opcji poszczenia.<ref>{{ Cyt

Może nasz Tłusty Czwartek też podpatrzyliśmy u&nbsp;wschodnich sąsiadów, przedłużając sobie w&nbsp;ten sposób ostatki aż do sześciu dni? Możliwe też, że zapustne swawole zaczynano odpowiednio wcześnie ze względów bezpeczeństwabezpieczeństwa; istniało wszak poważne ryzyko, że ostatkowa zabawa we wtorek nieopatrznie przeciągnie się już do Środy Popielcowej – a&nbsp;wiadomo przecież, że „we wtorek zapustny stoi diabeł za drzwiami karczmy i&nbsp;spisuje wychodzących z&nbsp;niej po północy.”<ref>{{Cyt

Francuscy koloniści zwyczaj ten zawieźli do Ameryki, gdzie najsłynniejsza jest dziś nowoorleańska wersja Tłustego Wtorku, zwana z&nbsp;francuska ''mardi gras'', wym.: ''mardi gra''). Kobiety z&nbsp;całych Stanów zjeżdżają się z&nbsp;tej okazji na ulicę Burbońską (''Bourbon Street'') w&nbsp;Nowym Orleanie, aby ku radości stojących na zabytkowych balkonach mężczyzn obnażyć swoje osobiste pączusie (nie mylić z&nbsp;miejscowymi ''beignets'', wym.: ''be-nie'', które są faktycznie odmianą pączków) w&nbsp;zamian za rzucane im z&nbsp;góry sznury zielonych, żółtych i&nbsp;purpurowych paciorków. Piękne święto, choć polskich pączków i&nbsp;tak nie przebije. W&nbsp;każdym razie wygląda na to, że w&nbsp;owym kulturowym tyglu, jakim są Stany ZjednoszoneZjednoczone, doszło do pomieszania tradycji francuskiej z&nbsp;polską: Tłusty Czwartek przeniesiono na ten sam dzień, co ''mardi gras'', ale za to nowoorleańskie ''beignets'' zastąpiono polskimi ''punczkami''.

W języku francuskim do tej pory ''beignet'' może oznaczać nie tylko pączki, ale też całą gamę innych produktów ze smażonego ciasta. I&nbsp;chyba takie, stosunkowo szerokie znaczenie miał też początkowo polski „''pączek''” – mógł to być jakikolwiek wyrób, na ogół kulisty, z&nbsp;czegoś obtoczenego obtoczonego w&nbsp;mące lub w&nbsp;cieście i&nbsp;usmażonego w&nbsp;tłuszczu. Wśród wielu rodzajów staropolskich pączków (ale zawsze wzorowanych na zachodnich ''Krapfen'' czy ''beignets'') można znaleźć m.in. pączki workowe (kulki ciasta gotowane w&nbsp;workach, a&nbsp;dopiero potem krojone na plastry i&nbsp;smażone) czy pączki strykowe (rzadkie ciasto wyciskane na gorący tłuszcz ze strzykawki cukierniczej; być może od nich wywodzą się pensylwańskie ''funnel cakes'', czyli „ciastka lejkowe”).

I chyba żadnego z&nbsp;tych dawnych pączków nie nazwalibyśmy „pączkiem” dzisiaj, a&nbsp;to przede wszystkim dlatego, że brakowało im jednego kluczowego składnika: drożdży. Wszystkie te „pączki” były z&nbsp;ciasta niewyrośniętego, a&nbsp;więc zbite i&nbsp;twarde, co najbardzie najbardziej obrazowo opisał ks. Jędrzej Kitowicz:

| Pączek to wyrób ze smażonego w&nbsp;głębokim tłuszczu miękkiego lub kleistego ciasta, ewentualnie z&nbsp;dodatkiem jajek, spulchnionego drożdżami lub innym środkiem, przeważnie, choć nie zawsze, uformowanego w&nbsp;kszałt kształt pierścienia lub spłaszczonej kuli o&nbsp;cienkiej skórce okrywającej wilgotne, puszyste wnętrze. Jest na ogół słodzony przed lub po usmażeniu i&nbsp;może być nadziany, np. konfiturą bądź bakaliami.

| Wsypawszy do rondelka kwart dwie suchej marymońskiey mąki, zrobić we w środku jamkę, do której wlewa się pół kwaterki gęstych białych drożdży i&nbsp;kwaterkę ciepłego mleka; rozrobiwszy to z&nbsp;małą ilością mąki, stawi się w&nbsp;ciepłym miejscu na pół kwadransa. Gdy zaczną drożdże podchodzić, wbić należy wówczas dwanaście żółtków, wlać kwaterkę masła klarowanego, wsypać tyleż cukru miałko tłuczonego, skórki cytrynowej drobno siekanej, nieco tłuczonej kordymonii lub badianu [tj. anyżku]. Rozrabiać to ciasto drewnianą łopatką, dodając potrochę po trochę ciepłego mleka tyle, aby ciasto nie było rzadkie. Wybiwszy dobrze, postawić w&nbsp;ciepłym miejscu, gdy wyrośnie, wybić go należy raz powtórny. Tak przygotowane ciasto wykłada się na stolnicę, która powinna bydź być wysypana mąką; rozwałkowawszy go wałkiem na półcala pół cala grubini, kraje się w&nbsp;pasy szerokości na cztery cale. Pasek jeden smaruje się rozbitymi jajami i&nbsp;nakłada się na niego potrochę po trochę powideł lub konfitur wyciśniętych z&nbsp;ulepu; przykrywszy drugim pasem ciasta te konfitury, wyciska się wówczas blaszaną foremką. Zrobiwszy tym sposobem tyle pączek, ile potrzeba, przykrywają się serwetą; a&nbsp;gdy podejmą, obracają się na drugę drugą stronę; skoro poleżą przez kilka minut, spuszczają się do wrzącej tłustości, którą należy przykryć pokrywą; gdy ze spodu zaczną brać kolor złotawy, przewracają się na drugą stronę, przykrywa się rondel znowu. Skoro zupełnie będą gotowe, wyjmują się durszlakową łyżką, osypują się dobrze miałko tłuczonym cukrem z&nbsp;cynamonem i&nbsp;dają się gorące do stołu.