Lista światowego dziedzictwa kulinarnego

Spośród zwyczajów wpisanych przez Unesco na listy Światowego Dziedzictwa Niematerialnego wybrałem te, które uważam za mające charakter kulinarny. Są to wpisy dotyczące konkretnych potraw lub napojów, rytualnych posiłków, bądź całych tradycji kulinarnych czy dietetycznych. Nie uwzględniłem natomiast wpisów dotyczących tradycyjnych metod produkcji surowców spożywczych (rolniczych, zbierackich, pasterskich, łowieckich, rybackich, pszczelarskich itd.). Tabelka będzie aktualizowana wraz z nowymi wpisami na listę Unesco.

Prawo zgłaszania swoich zwyczajów na listę mają tylko te państwa, które przyjęły konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród sygnatariuszy nie ma m.in. Afryki Południowej, Australii, Izraela, Kanady, Rosji ani Stanów Zjednoczonych.

Tradycja	Kraje zgłaszające	Rok wpisania	Filmik (po ang. lub franc.)
Al-man’ouché – płaski przaśny chleb wypiekany w Libanie, pomazany mieszanką oliwy, soli, tymianku, sezamu i sumaku	Liban	2023	Al-man’ouché, une pratique culinaire emblématique au Liban Al-man’ouché, une pratique culinaire emblématique au Liban
Bagietka – podłużna bułka z mąki pszennej na zaczynie drożdżowym (zobacz też: Czy poolish wymyślili Polacy?)	Francja	2022	Les savoir-faire artisanaux et la culture de la baguette de pain Les savoir-faire artisanaux et la culture de la baguette de pain
Barszcz ukraiński. ⚠️ Wpisany pilnie na listę dziedzictwa zagrożonego.	Ukraina	2022	Culture of Ukrainian borscht cooking Culture of Ukrainian borscht cooking
Ceviche – przekąska z surowej ryby marynowanej w soku z owoców cytrusowych z dodatkiem soli, cebuli i ostrej papryczki, podawana w krajach wybrzeża pacyficznego Ameryki Południowej i Środkowej	Peru	2023	Practices and meanings associated with the preparation and consumption of ceviche Practices and meanings associated with the preparation and consumption of ceviche
Ceebu jën (czyt.: ciebu dzien) – senegalska potrawa z ryżu, ryby i warzyw (zobacz też: Ani z papryki, ani ze Szczecina)	Senegal	2021	Le ceebu jën, art culinaire du Sénégal Le ceebu jën, art culinaire du Sénégal
Dieta śródziemnomorska	Chorwacja, Cypr, Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia, Włochy	2013	Mediterranean diet Mediterranean diet
Dolma – gołąbki z liści winogron i faszerowane warzywa	Azerbejdżan	2017	Dolma making and sharing tradition Dolma making and sharing tradition
Ftira – maltański płaski chleb na zakwasie	Malta	2020	Il-Ftira, culinary art and culture of flattened sourdough bread in Malta Il-Ftira, culinary art and culture of flattened sourdough bread in Malta
Haris – gotowana i ubijana drewnianym tłuczkiem papka z kaszy pszennej, mięsa i klarowanego masła, podawana w krajach Zatoki Perskiej, zwykle w dużych ilościach podczas pielgrzymek i ramadanu, spożywana palcami w przyklęku na jedno kolano. Nie mylić z harissą.	Arabia Saudyjska, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie	2023	Harees dish: know-how, skills and practices Harees dish: know-how, skills and practices
Harissa – pasta z ostrych papryczek wyrabiana w krajach Magrebu. Nie mylić z harisem.	Tunezja	2022	La harissa, savoirs, savoir-faire et pratiques culinaires et sociales La harissa, savoirs, savoir-faire et pratiques culinaires et sociales
Herbata po chińsku (zobacz też: Kawa czy herbata?)	Chiny	2022	Traditional tea processing techniques and associated social practices in China Traditional tea processing techniques and associated social practices in China
Herbata po turecku (zobacz też: Kawa czy herbata?)	Azerbejdżan, Turcja	2022	Culture of Çay (tea), a symbol of identity, hospitality and social interaction Culture of Çay (tea), a symbol of identity, hospitality and social interaction
Iftar – uroczysta kolacja, często dla wielu osób, spożywana przez muzułmanów po całodniowym ścisłym poście podczas ramadanu	Azerbejdżan, Iran, Turcja, Uzbekistan	2023	Iftar/Eftari/Iftar/Iftor and its socio-cultural traditions Iftar/Eftari/Iftar/Iftor and its socio-cultural traditions
Jalda – uroczysta kolacja spożywana w krajach dawnej Persji w noc przesilenia zimowego, w której szczególną rolę odgrywają czerwone owoce (granaty, arbuzy, winogrona, głożyna)	Afganistan, Iran	2022
Kawa po arabsku (zobacz też: Kawa czy herbata?)	Arabia Saudyjska, Katar, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie	2015	Arabic coffee, a symbol of generosity Arabic coffee, a symbol of generosity
Kawa po turecku (zobacz też: Kawa czy herbata?)	Turcja	2013	Turkish coffee culture and tradition Turkish coffee culture and tradition
Keşkek – potrawa z kaszy pszennej lub jęczmiennej z gotowanym mięsem przyrządzana uroczyście przy dźwiękach muzyki na specjalne okazje	Turcja	2011	Ceremonial Keşkek tradition Ceremonial Keşkek tradition
Kimjang – koreańska sztuka wyrobu kimchi, czyli pikantnych kiszonek z warzyw i owoców morza	Korea Południowa	2013	Kimjang, making and sharing kimchi in the Republic of Korea Kimjang, making and sharing kimchi in the Republic of Korea
	Korea Północna	2015	Tradition of kimchi-making in the Democratic People's Republic of Korea Tradition of kimchi-making in the Democratic People's Republic of Korea
Krakelingen – okrągłe precelki, pod koniec karnawału rozrzucane ze wzgórza mieszkańcom flandryjskiego miasteczka Geraardsbergen przez członków władz miejskich, którzy wcześniej wypijają po pucharze wina razem z pływającą w nim żywą płotką (zobacz też: Bajgle, precle, obwarzanki)	Belgia	2010	Krakelingen and Tonnekensbrand, end-of-winter bread and fire feast at Geraardsbergen Krakelingen and Tonnekensbrand, end-of-winter bread and fire feast at Geraardsbergen
Kuchnia meksykańska wykorzystująca rodzime składniki, jak kukurydza, pomidory, papryki, dynie, awokado, kakao i wanilia, oraz tradycyjne techniki, jak nisztamalizacja (gotowanie kukurydzy w potażu lub w wodzie wapiennej)	Meksyk	2010	Traditional Mexican cuisine Traditional Mexican cuisine
Kumys (po kazasku) lub ajrag (po mongolsku) – napój alkoholowy z kobylego mleka wyrabiany przez pasterzy koni ze stepów środkowej Azji	Kazachstan	2018	Traditional spring festive rites of the Kazakh horse breeders Traditional spring festive rites of the Kazakh horse breeders
	Mongolia	2019	Traditional technique of making Airag in Khokhuur Traditional technique of making Airag in Khokhuur
Kuskus – drobna kasza z pszenicy twardej wyrabiana w krajach Magrebu	Algieria, Maroko, Mauretania, Tunezja	2020	Les savoirs, savoir-faire et pratiques liés à la production et à la consommation du couscous Les savoirs, savoir-faire et pratiques liés à la production et à la consommation du couscous
Kwewri – wielkie ceramiczne amfory, które Gruzini napełniają winem i zakopują w ziemi, żeby dojrzewało	Gruzja	2013	Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method
Lawasz, zwany też katyrmą lub jufką – płaski przaśny chleb wypiekany w zachodniej i środkowej Azji	Armenia	2014	Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional Armenian bread Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional Armenian bread
	Azerbejdżan, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Turcja	2016	Flatbread making and sharing culture: Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka Flatbread making and sharing culture: Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka
Mała gastronomia Singapuru, łącząca elementy chińskich, malajskich, indyjskich i europejskich tradycji kulinarnych	Singapur	2020	Hawker culture in Singapore Hawker culture in Singapore
Mansaf – jordańska potrawa z jagnięciny lub koźlęciny gotowanej w sosie z owczego lub koziego jogurtu, podawana z kaszą bulgur lub z ryżem oraz z przaśnym chlebem o grubości naleśnika	Jordania	2022	Al-Mansaf in Jordan Al-Mansaf in Jordan
Mesir macunu (czyt.: mesjir madżunu) – cukierki z masy krówkowej zmieszanej z 41 rodzajami ziół i przypraw, które w okolicach równonocy wiosennej rozrzuca się z dachów i minaretów Meczetu Sułtana w Magnezji na wybrzeżu egejskim Turcji, na pamiątkę legendy o tym, jak taka pasta uleczyła matkę Sulejmana Wspaniałego	Turcja	2012	Mesir Macunu festival Mesir Macunu festival
Nouruz – perski Nowy Rok, obchodzony w równonoc wiosenną m.in. poprzez spożycie uroczystego posiłku	Afganistan, Azerbejdżan, Indie, Irak, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan	2016	Nawrouz, Novruz, Nowrouz… Nawrouz, Novruz, Nowrouz…
Nsima – wschodnioafrykańska papka z mąki kukurydzianej	Malawi	2017	Nsima, culinary tradition of Malawi Nsima, culinary tradition of Malawi
Oku-noto no Aenokoto – obrzęd odprawiany dwa razy w roku przez rolników z półwyspu Noto w Japonii, polegający na zaproszeniu ducha pola ryżowego do swojego domu na ofiarną ucztę złożoną m.in. z ryżu, fasoli i ryby	Japonia	2009	Oku-noto no Aenokoto Oku-noto no Aenokoto
Oshitushi shomagongo – święto zbiorów dzikich owoców maruli, z których lud Owambo w północnej Namibii wyrabia wino zwane omagongo	Namibia	2015	Oshituthi shomagongo, marula fruit festival Oshituthi shomagongo, marula fruit festival
Pierniki północnochorwackie	Chorwacja	2010	Gingerbread craft from Northern Croatia Gingerbread craft from Northern Croatia
Pilaw, zwany też palawem (po tadżycku) lub palowem (po uzbecku) – potrawa z ryżu, mięsa i warzyw przyrządzana w Azji zachodniej i środkowej	Tadżykistan	2016	Oshi Palav, a traditional meal in Tajikistan Oshi Palav, a traditional meal in Tajikistan
	Uzbekistan	2016	Palov culture and tradition Palov culture and tradition
Piwo belgijskie	Belgia	2016	Beer culture in Belgium Beer culture in Belgium
Pizza neapolitańska	Włochy	2017	Art of Neapolitan Pizzaiuolo Art of Neapolitan Pizzaiuolo
Posiłek gastronomiczny Francuzów – francuski zwyczaj wspólnego celebrowania dobrego jedzenia i picia podczas specjalnych okazji	Francja	2010	The gastronomic meal of the French The gastronomic meal of the French
Raengmyon – pochodzący z Pjongjangu chłodnik z makaronu gryczanego zalanego zimnym wywarem mięsnym z dodatkiem mięsa, warzyw i jajek	Korea Północna	2022	Pyongyang Raengmyon custom Pyongyang Raengmyon custom
Rum jasny kubański	Kuba	2022	Knowledge of the light rum masters Knowledge of the light rum masters
Slava – dzień świętego patrona danej rodziny (rodzaj kolektywnych imienin) obchodzony w Serbii poprzez uroczysty posiłek, w którym główną rolę odgrywa slawski kołacz	Serbia	2014	Slava, celebration of family saint patron's day Slava, celebration of family saint patron's day
Soupe joumou (czyt.: sup żu-mu) – zupa z dyni olbrzymiej lub piżmowej (odmiany giraumon) z dodatkiem plantanów (zielonych bananów) i innych warzyw, wołowiny oraz przypraw, spożywana szczególnie w Święto Niepodległości Haiti (1 stycznia)	Haiti	2021	La soupe au giraumon, une ode à la liberté La soupe au giraumon, une ode à la liberté
Śliwowica serbska	Serbia	2022	Social practices and knowledge related to the preparation of the traditional plum spirit, šljivovica Social practices and knowledge related to the preparation of the traditional plum spirit, šljivovica
Święto Smoczych Łodzi obchodzone w Chinach na pamiątkę tego, jak poeta Qū Yuán (czyt.: ćchu jłen; IV/III w.p.n.e.), niczym Wanda Krakówna, w obliczu obcej inwazji utopił się w rzece. W ramach obchodów spożywa się zongzi (czyt.: cąkcy), czyli czworościenne knedle z kleistego ryżu z mięsnym lub słodkim nadzieniem, które gotuje się zawinięte w liście bambusa, oraz pije się xiónghuáng jiǔ (czyt.: siąchłan ciuł), czyli wino ryżowe lub jaglane z dodatkiem sproszkowanego realgaru (czerwonego minerału złożonego głównie z siarczku arsenu).	Chiny	2009	The Dragon Boat festival The Dragon Boat festival
Washoku – tradycyjna kuchnia japońska celebrowana szczególnie podczas obchodów Nowego Roku	Japonia	2013	Washoku, traditional dietary cultures of the Japanese Washoku, traditional dietary cultures of the Japanese
Xeedho – ozdobne naczynie albo kosz wypełniony suszoną wielbłądziną lub wołowiną, w tradycji etnicznych Somalijczyków wręczany przez teściową jako prezent ślubny dla pana młodego. ⚠️ Wpisane na listę dziedzictwa zagrożonego.	Dżibuti	2023	Le Xeedho Le Xeedho