10 323
edycje
Zmiany
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
{{ Cytat| Nie ma właściwie znaczeniaAle jeśli starożytne reguły dietetyczne stały się w nowożytnej praktyce aż tak elastyczne, czy przyjmujemy że można za pewnikich pomocą uzasadnić prawie wszystko, że mięso bażanta jest umiarkowanie ciepłe i umiarkowanie wilgotne, ani nawet to czy zgadzamy się z Awerroesemnie rodzi to pokusy, że bażant jako pożywienie zdecydownie przewyższa wszelkie inne rodzaje ptactwa, aby docenić dobre angielskie mawmenee zrobione z szarpanej bażanciny, wina, cukru, mąki ryżowej, orzeszków piniowych, daktyli, imbiru, cynamonu by nagiąć je jeszcze bardziej i goździków. Nie musimy zdawać sobie sprawyza zdrowe uznać po prostu to, że mięso raków jest gorące i suche w drugim stopniu, aby przekonać się, jak smaczne jest włoskie pastello de gamari przyrządzone z raków, wpierw obgotowanych, następnie usmażonych w oliwie z cebulą, pieprzem, szafranem, mielonymi orzechami włoskimi i laskowymi oraz cukrem, a na koniec zapieczonych w cieście. I po co nam wiedza o tymkomu indywidualnie smakuje? No jasne, że szczaw jest chłodny i suchy tak! Już w drugim stopniu, jeśli bez tego możemy się delektować francuskim sosem do smażonej soli powstałym z zupełnie logicznego połączenia soku szczawiowego z sokiem gorzkich pomarańczy? Albo że jęczmień jest chłodny i suchy XVI w pierwszym stopniu, jeśli – ugotowany z mlekiem migdałowym (ciepłym i wilgotnym) oraz miodem (ciepłym i suchym) – daje przepyszny kataloński ordiat? | oryg = {{...}} It does not really matter whether or not we accept that the flesh of peasant is temperately warm and temperately moist, or even that we agree with Averroes that pheasant is the supremely preferable fowl for eating, in order to enjoy a good English mawmenee made with shredded pheasant meat, wine, sugar, rice flour, pine-nuts, dates, ginger, cinnamon and cloves. We don't have to be aware that crayfish are both warm and dry in the second degree in order to be convinced that the Italian pastello Michel de gamari is delectable when it combines the meat of crayfishMontaigne wiedział, that is first boiled and then fried in olive oil and onion, with pepper and saffron, ground walnuts and filberts, and sugar, and then baked all together in a pieshell. And why should we care that sorrel is held że to be cold and dry in the second degree, if {{..wszystko ściema.}} sorrel verjuice is rationally combined with (bitter) orange juice in a delicious French dressing for fried sole? Or that barley is held to be cold and dry in the first degree when, boiled until thick with warm-and-moist almond milk and warm-and-dry honey, the Catalan ordiat is such a simple yet mouth-watering delicacy? | źródło = }}
=== Zmierzch dietetyki humoralnej (drwiny w literaturze pięknej) ===
[[File:Le Malade imaginaire.jpg|thumb|Chory z urojenia pan Argan, jego lekarz i pomocnik lekarza gotowy do zaaplikowania pacjentowy lewatywy]]
<gallery>File:Still Life with Oysters, Garlic, Eggs, Pot and Pan (fragm).jpg|CzosnekFile:Sancho Panza starved.jpg|Sancho Pansa głodzony przez swego lekarza.<br>Fragment ilustracji Thomasa Cooka i Williama Hogartha do powieści ''Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy'' Miguela de CervantesaFile:Lekarz i pacjent.jpg|Lekarz i pacjent: wychudzony pacjent trzyma w ręce receptę A na moczopędny napar koniec przykład z mniszka lekarskiego oraz na „szpiczasty bulion”, czyli lewatywę, i patrzy polskiej literatury na lekarza, który obżera się za jego pieniądze, mówiąc: „rób takto, jak mówię, a nie tak, jak robię.”File:Poskromienie złośnicy 2.jpg|Poskromienie złośnicy</gallery> * [https://www.amazon.com/Food-Health-Early-Modern-Europe-ebook/dp/B0176HP6XU Food and Health in Early Modern Europe: Diet, Medicine and Society, 1450-1800]* [https://www.google.com/books/edition/The_Cambridge_World_History_of_Food/Vr2qnK_QOuAC?hl=en&gbpv=1 The Cambridge World History of Food]* [https://shakespeareandbeyond.folgernisko upadł szacunek dla dietetyki humoralnej.edu/2015/12/04/the-four-humors-eating-in-the-renaissance/ The Four Humors: Eating in the Renaissance]
| url = https://es.wikisource.org/wiki/Don_Quijote,_Segunda_Parte:_Cap%C3%ADtulo_XLVII
}} }}
[[File:Sancho Panza starved.jpg|thumb|left|Sancho Pansa głodzony przez swego lekarza]]
Tego lekarza Sancho wyrzucił z pracy już po pierwszym posiłku. I choć ten akurat był oczywiście fikcyjny, to i w świecie rzeczywistym dietetycy, którzy nie chcieli wylecieć na zbity bruk, musieli nauczyć się, jak dostosować teorię do oczekiwań pracodawcy i jak zaproponować mu dania nie tylko zdrowe, ale też: smaczne, zgodne z nakazami religijnymi, dostępne w jego strefie klimatycznej oraz – co równie ważne – pokazujące, na co go stać.
| strony = 18
}} }}
[[File:Pęczek czosnku.jpg|thumb|left|upright|„Czosnek gryzie, zapala, morzenia w żywocie czyni, w głowie dmie, żołądek wysusza, pragnienie czyni, wzdymanie żywota, oczy zacimia…”]]
Krótko mówiąc, czosnek rośnie w ziemi, ma ostry smak i śmierdzi, więc dla ludzi nawykłych do rozkoszy jest szkodliwy, a nawet groźny. Za to chłopi, którzy i tak są przyzwyczajeni do jedzenia czosnku, mogą się nim zajadać bez obaw. Wśród wielu historyjek, które mają chłopstwu przypomnieć, gdzie ich miejsce, szczególnie ciekawa jest ta spisana przez Sabadina degli Arienti w czasie, kiedy Kolumb żeglował w poszukiwaniu Indii. Opowiada ona o słudze, który upraszał swojego pana, by ten zrobił go rycerzem. Znudzony namolnymi prośbami szlachcic postanowił wreszcie dać swemu poddanemu nauczkę: owszem, zrobił go szlachcicem, ale za herb nadał mu główkę czosnku pod złotym słońcem w błękitnym polu tarczy, a za umieszczany na hełmie klejnot – pannę zatykającą palcami nos. Błękit i słońce symbolizują tu ''powietrze'' i ''ogień'' – niby szlachetne pierwiastki, które same często pojawiają się w herladyce szlacheckiej; ale tutaj, w towarzystwie czosnku, świadczą raczej o jego właściwościach wysuszających i rozpalających (i to w czwartym, a więc niemal śmiertelnym, stopniu). Morał jest oczywisty: czosnek zawsze będzie śmierdział, a chłop zawsze będzie chłopem.<ref>{{Cyt
}}
{{ Cytat
| Jeśli waszemu lekarzowi nie podoba się, byście spali, używali wina lub jakiejś potrawy, nie trapcie się: znajdę wam drugiego, który będzie innego zdania.
}} }}
Ale w XX w. pewien mediewista o nazwisku Terence Scully dostrzeże ciekawą prawidłowość, a mianowicie, że potrawy przyrządzone według dawnych przepisów zgodnych z zasadami dietetyki humoralnej są zawsze smaczne. Jak to możliwe?
{{ Cytat
| Nie ma właściwie znaczenia, czy przyjmujemy za pewnik, że mięso bażanta jest umiarkowanie ciepłe i umiarkowanie wilgotne, ani nawet czy zgadzamy się z Awerroesem, że bażant jako pożywienie zdecydownie przewyższa wszelkie inne gatunki ptactwa, aby docenić dobre angielskie mawmenee zrobione z szarpanej bażanciny, wina, cukru, mąki ryżowej, orzeszków piniowych, daktyli, imbiru, cynamonu i goździków. Nie musimy też zdawać sobie sprawy, że mięso raków jest gorące i suche w drugim stopniu, aby przekonać się, jak smaczne jest włoskie pastello de gamari przyrządzone z raków, wpierw obgotowanych, następnie usmażonych w oliwie z cebulą, pieprzem, szafranem, mielonymi orzechami włoskimi i laskowymi oraz cukrem, a na koniec zapieczonych w cieście. I po co nam wiedza o tym, że szczaw jest chłodny i suchy w drugim stopniu, jeśli bez tego {{...}} możemy się delektować francuskim sosem do smażonej soli, który zupełnie sensownie łączy sok szczawiowy i sok z gorzkich pomarańczy? Albo że jęczmień jest chłodny i suchy w pierwszym stopniu, jeśli – ugotowany z mlekiem migdałowym (ciepłym i wilgotnym) oraz miodem (ciepłym i suchym) – daje przepyszny kataloński ordiat?
| oryg = {{...}} It does not really matter whether or not we accept that the flesh of pheasant is temperately warm and temperately moist, or even that we agree with Averroes that pheasant is the supremely preferable fowl for eating, in order to enjoy a good English Mawmenee made with shredded pheasant meat, wine, sugar, rice flour, pine-nuts, dates, ginger, cinnamon and cloves. We don't have to be aware that crayfish are both warm and dry in the second degree in order to be convinced that the Italian Pastello de gamari is delectable when it combines the meat of crayfish, that is first boiled and then fried in olive oil and onion, with pepper and saffron, ground walnuts and filberts, and sugar, and then baked all together in a pieshell. And why should we care that sorrel is held to be cold and dry in the second degree, if {{...}} sorrel verjuice is rationally combined with (bitter) orange juice in a delicious French dressing for fried sole? Or that barley is held to be cold and dry in the first degree when, boiled until thick with warm-and-moist almond milk and warm-and-dry honey, the Catalan Ordiat is such a simple yet mouth-watering delicacy?
| źródło = {{Cyt
| nazwisko = Scully
| imię = Terence
| tytuł = The Art of Cookery in the Middle Ages
| wydawca = The Boydell Press
| miejsce = Woodbridge
| rok = 1995
| url = https://books.google.pl/books?id=i5h7_HXPHvwC
| strony = 64–65
}}, tłum. własne }}
Ale jak to możliwe? Czy już w średniowieczu dietetycy i kucharze spiskowali, by dopasować porady zdrowotne do gustów swych pracodawców? Niewykluczone, choć można znaleźć i inne wytłumaczenia. Na przykład, że spośród wielkiej liczby kombinacji składników, które dietetycy uznali za dopuszczalne, kucharze metodą prób i błędów wybrali, te, które są smaczne, a te niejadalne popadły w zapomnienie. Możliwe też, że te połączenia smakują nam z tego prostego powodu, że przez stulecia dietetyki humoralnej zdążyliśmy się do nich przyzwyczaić.
Tak czy siak, przekonanie, iż medycyna humoralna to głównie sposób na wyciąganie kasy od bogatych pacjentów, jest w naszym XVII wieku coraz powszchniejsze. Lekarze hołdujący rzekomo starożytnym autorytetom stali się przedmiotem drwin satyryków i komediantów, z Cervantesem, Shakespeare'em i Molière'em na czele. ''Chory z urojenia'' autorstwa tego ostatniego to chyba najlepszy przykład tego trendu.
[[File:Lekarz i pacjent.jpg|thumb|Lekarz kontra pacjent: wychudzony pacjent trzyma w ręce receptę na moczopędny napar z mniszka lekarskiego oraz na „szpiczasty bulion”, czyli lewatywę, patrząc równocześnie na lekarza, który obżera się za jego pieniądze i radzi: „rób tak, jak mówię, a nie tak, jak robię.”]]
{{ Cytat
| <poem>– {{...}} Co panu zalecił lekarz jako pożywienie?
}}
{{ Cytat
I'm sorry for you, fool, now listen to me:
Eat fish, spit the phlegm out – and healthy you'll be.</poem> --->
| źródło = {{Cyt | nazwisko = P.H.P.W. [Jacek Przetocki] | tytuł = Postny obiad, albo Zabaweczka | url = https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/19211/edition/18940/content?ref=desc Przetocki, Jacek, Postny obiad albo zabaweczka] | rok = 1654 }} }}
== Dla porównania ==
